Heima er bezt - 01.04.2007, Side 13

Bœjarstœði Miðhúsa í Austurdal á stallinum Jyrir miðri mynd.
honum þá komið fyrir og hann settur
niður á þessum stað.“
Olafur Kristjánsson frá Ábæ gefur
leiðsögn að dys Dala-Skúla í ömefnaskrá
frá árinu 1935. Þar segir:
,,Lági melhóllinn skammt sunnan og
ofan við Fjóshólinn heitir Draughól/.
Norðan undir honum er stór þúfa og
kringum hana lágt garðlag,
hringmyndað. Þetta er kölluð Dys.
Þar á að hafa verið settur niður
draugur sem hét Dala-Skúli. “
Ólafur var fæddur 1884, ólst upp á
Ábæ til margra ára og bjó þar 1912-
1913, var þar einmitt þegar Matthías
þjóðminjavörður var á ferðinni. Stendur
hér allt heima við ofangreinda lýsingu
Matthíasar frá 1910 og Ólafs frá
1935.
Upp af bæjartóftum og kirkju á Ábæ
rísa tveir háir melhólar og er grasdrag
milli þeirra þar sem bæjarlækurinn hefur
fyrrum verið leiddur ofan úr Kvíadal
niður sunnan við kirkju. Heitir sá ytri
Smiðjuhóll en hinn syðri Fjóshóll og er
á honum glögg ljárhústóft. Um það bil
40-60 metra fram og upp af Fjóshól er
lágur melhóll, fyrrgreindur Draughóll.
Norðan í honum, neðarlega, er Dysin
(65° 18' 160/18°51' 116), hringlaga, um
það bil 3 m í þvermál og glyttir í aðborið
grjót en lítilsháttar uppblástur eða rof
í þjóðsagnasöfn en hann var fólki í
Austurdal vel kunnur á 19. öld. Hann
var þeirrar náttúru að höfuð hans var
klofíð í herðar niður, eins og sagaður
sviðahaus, og var það leikur hans að
birtast fólki þannig að láta kjammana
falla út á axlir, taka siðan urn þá báðum
höndum og skella þeim saman. Að öðm
leyti var Klofningur ekki meinsamur og
engar sagnir um að hann dræpi fénað,
hvað þá fólk. Þó var hann næstum orðinn
mannsbani eitt sinn óbeinlínis, er hann
hræddi svo beitarhúsamann á Miðhúsum
að hann hljóp út á ófæran svellbunka á
svonefndri Litlubrún og hrapaði niður
í Jökulsá, meiddist þó lítið eða ekki og
hafði sig úr ánni við illan leik. Öðru
sinni var það á jólaföstu 1854 að rak á
ógurlega áhlaupahríð og beitarhúsamenn
í Dölum fram treystust fæstir heim til
sín um kvöldið. Guðmundur Hjálmsson
vinnumaður á Merkigili gekk þá á
Miðhúsabeitarhús. Hann hélst þar ekki
við fyrir reimleika að hann sagði og
myrkfælni, var þó hraustleikamaður.
Um miðja nótt rofaði aðeins til og braust
hann þá fram að Ábæ, sem var mun
styttri leið en út í Merkigil og undan
veðri að sækja. Má vera að hér sé um
sama tilvik að ræða.
Magnús Kr. Gíslason á Vöglum
tileinkar Klofningi eitt erindi í Stiklum
sínum:
Hjá Miðhúsum oft hér áður var
um Austurdal leitt að fara.
I leyni Klofningur liggur þar,
lítt mun hann hrekki spara.
Með klofrnn að öxlum hausinn hann
hefur upp leikinn taman
að skjótast í veg fyrir skilamann
og skella kjömmunum saman.
Trérista Sigurlaugs Elíassonar af
Klofningi.
er komið í dysina. Umhverfís hana er
mjór, hringlaga garður, óljós orðinn en
þó vel merkjanlegur allan hringinn, um
12 metrar í þvermál. Skýr fjárgata liggur
gegnum hringinn, meðfram Dysinni og
upp yfir Draughól.
Klofningur
Þriðji nafnkenndi draugur í Austurdal
var Klofningur. Hann flokkast undir
staðára, var fremur meinlaus og hélt
sig einkum á Miðhúsum í Austurdal.
Engar frásagnir af honum hafa ratað
Helstu heimildir:
Arni Björnsson: íslenskt vættatal. Rv., Mál og
menning, 1990. Inngangur; Magnús Kr. Gíslaon:
Ég kem norðan Kjöl, bls. 56; Árbók Hins íslenzka
fornleifafélags 1910, bls. 70; Margeir Jónsson:
Ömefnaskrá Ábæjar skráð eftir Ólafi Kristjánssyni;
Upphaf og ferill Ábæjarskottu eftir Björn Egilsson frá
Sveinsstöðum: Lesbók Morgunblaðsins 28. maí 1988,
bls. 6-7. Að öðru leyti eru helstu sagnir um Skottu
í Þjóðsögun Jóns Árnasonar, Ólafs Davíðssonar,
Huld II og reyndar miklu víðar; Safnamál 15.
árg. 1991, bls. 62; Tveir draugar til vióbótar eftir
Hjörleif Kristinsson: Heimaerbezt 12. tbl. 1985;
Söguþættir úr Austurdal: Ritsaíh Stefáns Jónssonar
III, bls. 94-95.
Heima er bezt 205