Heimili og skóli - 01.02.1946, Síða 20

16
HEIMILI OG SKÖLl
raælikvarði prestanna á lestrar- og
skriftarkunnáttu verið ærið mismun-
andi, og sennilega verið við lágmark
sums staðar, það sem gilt var talið.
Hitt er aftur vafalaust, að þeir hafa
enga talið í flokki læsra og skrifandi,
nema þeir liafi haft verulega tilburði
við að nema þessar greinir. Umsagnir
prestanna í sambandi við húsvitjanir
sýna líka ærið mismunandi einkunnir,
— allt frá því að vera „fluglæs" og nið-
ur í það að vera „stautandi", o. s. frv.
Síðartalda umsögnin þarf þó engan
veginn að útiloka það, að viðkomandi
kunni að hafa Jiaft viðhlítandi gagn af
bóklestri, því að enn er það vel þekkt
fyrirbrigði, að sæmilega bókarfæru
fólki er fyrirmunað að geta lesið upp-
hátt með nokkurri rnynd, enda kem-
ur þar ýmislegt fleira til greina en þá,
er menn lesa í hljóði. —
Að öllu athuguðu verður þó ekki
sagt, að umsagnir prestanna sanni
beinlínis annað en að meginþorri
allra landsmanna náði meiri eða
minni kunnáttu í lestri og skrift, þrátt
fyrir skipulagsleysið í námskröfum og
algerðan skort á námsaðstöðu á mæli-
kvarða nútímamanna .Þetta er ekki lít-
ið afrek, en segir í sjálfu sér ekkert
um, hvern ávöxt þessi kunnátta hefur
borið, né hvert gildi hún hefur haft
fyrir einstaklingana og að samtöldu
fyrir þjóðina. Vissulega eru þau dæmi
fjölmörg með þjóðinni, að menn, sem
í æsku höfðu ekki af neinum lærdómi
að segja öðrum en þeim, sem fólst í
heimáfenginni kennslu fyrrgreindra
undirstöðuatriða, hafa unnið merki-
leg afrek, ýmist með fræðimennsku
eða skáldskap, í félagsmálum eða
stjórnmálum. Minning þeirra hefur
geymzt, en þeir verða þó, þegar á allt
er litið, að teljast til undantekninga,
þegar almennt skal dæma um, á hvaða
þekkingar- og menningarstig þessi
takmarkaða undirstöðufræðsla gat
þokað öllum fjöldanum, — þeim, sem
nú eru gleymdir öðrum en ættfræð-
ingum og einstöku ættræknum af-
komendum. Um bóklega kunnáttu
þeirra og þjálfun við andleg störf er
vitneskjan að vonum stopul og heim-
ildirnar strjálar.
Ein hin helzta heimild í þessu tilliti
eru gömul sendibréf, er varðveitzt
hafa. Skiptir ekki öllu máli um hvað
þau fjalla, því að bréf, sem í fljótu
bragði sýnist nauðaómerkilegt, getur
gefið býsna miklar upplýsingar um
bréfritarann, þekkingarstig hans, rit-
leikni og þjálfun í hugsun — en þó
þeim mun betri og meiri, sem tilefni
bréfsins er yfirgripsmeira. Hefur mér
orðið þetta ljóst við athugun gamalla
bréfa, er ég hef haft undir höndum.
Er þar fyrst urn að ræða bréfasafn afa
míns, Jóns Sigurðssonar á Gautlönd-
um, um 40 ára skeið, frá 1850 að telja,
og þar næst föður míns, Péturs Jóns-
sonar, sem ná yfir tímabilið frá 1875—
1922, Vegna starfa þeirra í sveit og
héraði, barzt þeim ótrúlegur fjöldi
bréfa frá fólki af öllum stéttum og
aldri, körlurn og konum, þótt bréf frá
karlmönnum séu þar mjög yfirgnæf-
andi. Allverulegur hluti bréfasafna
þessara er frá menntamönnum víðs
vegar um land, og koma þau ekki til
álita í þessu sambandi. En eins og ráða
má af tíma þeirn, sem bréfin eru skrif-
uð á, eru þau að öðru leyti frá fólki,
sem yfirleitt hafði ekki á annarri
kunnáttu og fræðslu að byggja en