Úrval - 01.04.1973, Síða 111

JÓN ESPÓLtN
109
manna bezt aö meta fræðistörf hans.
„Sýslumaður tók að lesa Gísla
Trójumannasögubrot eftir Hómer, er
hann hafði þá nýlega islenzkað, kom
þá kona Espólins inn i herbergið og
mælti bliðlega við mann sinn, að hætta
mundi hann verða sögulestrinum,
presturinn væri kominn. Sýslumaður
mælti: ,,Nú er úti friðurinn, hann fer
þá aö tala um horinn i Nesinu.”
„Ónei,” kvað hún, „ég set hann á
rúmið hjá mér og ber honum mat að
borða.” En er prestur hafði heilsaö og
sezt til matar, mælti hann: „Bág ætla
að verða peningshöldin i Nesinu.”
Sýslumaður stökk upp, greip i öxl
Gisla (Konráðssonar) og fór meö hann
fram i stofu, og las Gisla söguna til
kvöldsins.”
V
Espólin lézt hinn 1. ágúst 1836.
Tveim árum áður fékk hann heila-
blóðfall og varð allur máttlaus vinstra
megin. Náði hann sér þó að mestu eftir
þetta áfall.
Um mánaöarmótin júli—ágúst 1836
fór hann fram að Viþivöllum til
góövinar sins, Pétur pró.fasts
Péturssonar, og gisti þar. Virtist hann
þá vera hinn hressasti. Sonarson sinn
og nafna 11 ára gamlan hafði hann meö
sér. Er út á móts við Flugumýri,
kenndi sýslumaður skyndilega mikils
máttleysis og varö að fara af baki og
leggjast fyrir um stund. Komst hann
þó á bak aftur, en eigi höfðu þeir
lengra riðið en út fyrir Réttarholtslæk,
er Espólin treysti sér ekki til að halda
lengra. Hlúði drengurinn þar^ að
honum eftir beztu getu, en reið siðan i
Réttarholt að fá aöstoð þaðan, og siðan
fór hann i skyndingu heim að
Flugumýri og náði þar I Ara lækni.
En hér varð ekki rönd við reist,
Espólin var skilinn við, skömmu áður
en læknirinn náði til hans.
Var nú sent eftir Rannveigu, konu
Espólins. Syrgði hún mjög lát bónda
sins, og segir i ævisögunni, að svo
þungt hafi henni verið, að hún hafi
faðmað likiö og kysst.
Erfi Espólíns var haldiö á
Flugumýri. Bjarni Thorarensen
amtmaður, náfrændi hins látna, stóð
fyrir útförinni, sem var hin
veglegasta.
Sigurður skáld Breiöfjörð kvað, er
hann frétti lát Espólins:
„Lifir dánum orðstir æfa
ofar jörð i háu lofi,
verkin hans hin visdómsstyrku
vara meðal þjóða skara,
sendi aftur ossu landi
alda stýrir speki valdan
þarfan bróður, þarfan fræðum
þeim jafnsnjallan, sem er fallinn.”
VI
1 „Arbókum” lýsir Espólin sjálfum
sér á þessa leið: „Jón Espólin, er þá
var kominn til Skagafjarðarsýslu, var
haldinn allfróður i mörgu og
skáldmæltur, óáleitinn og ófégjarn,
hreinlyndur og nokkuð ljós i skapi,
heldur hneigöur til drykkju, en vandi
sig þó af þvi smám saman, tók nú
heldur að krenkjast af iktsýki, hann
var þá enn félitill, var og litill búsýslu-
maður á heimili, manna hæstur, 73
þumlúngar fullir, og ásjálegur, en
sköllóttur snemma, ekki mátti hann
sterkan kalla nema i gildara lagi.
Gisli Konráðsson lýsir útliti Espólins
á þessa leið: „Friður var hann sýnum
og mikill vexti, hæð hans var 73
þumlungar, en yfir axlir og brjóst 50
þumlungar að dönsku máli,
armaþrekinn, fögur höndin, i smærra
lagi eftir vexti og skófætur snotrir,