Mímir - 01.06.1967, Blaðsíða 7

fyrir sami orðskviður eða alkunnugt orðtak; ennfrem-
ur skyldu menn vera varkárir að álykta rittengsl af
stuttum, fastmótuðum orðum manns, sem vel mega
hafa verið kunn í munnlegum frásögnum. En ef þessu
og þvílíku er ekki til að dreifa, má yfirleitt segja, að
líking í orðalagi sé merki um rittengsl. Auðvitað
verður að viðhafa hér nærfærni og skilning á meiri
eða minni líkindum; eitt orð, ein setning í tveimur
ritum getur verið tilviljun, en líkindin aukast, því
fleira sem líkt er og því sérstakara og veigameira sem
það er. Á hinn bóginn, sé engin líking í orðalagi, þá
er það að vísu augljóslega ekki fullnægjandi rök-
semd móti rittengslum, en þá mun að öllum jafnaði
leika vafi á sambandinu, nema eitthvað sérstakt at-
riði komi til.5
Þessar röksemdir E. O. S. er auðvelt að fallast
á, en þó mætti bæta því við, að sannarlega get-
ur komið fyrir, að tveir höfundar semji ákaflega
líka málsgrein vegna þess eins, að báðir eru að
fjalla um sama fyrirbæri, en um ailt þetta verð-
ur nánar fjallað síðar, og munu þá koma fram
dæmi um hinar ýmsu gerðir líkinga.
HVAÐA RIT ÞEKKTI HÖFUNDUR
NJÁLU?
Áður en tekið verður til við að kanna tengsl
Njálu við Laxdælu, er ráðlegt að reyna að
glöggva sig á, hvaða rit höfundur Njálu hefur
þekkt. Um það efni má aðallega styðjast við
þrennt, þ. e. áðurnefnda ritgerð E. Ó. S., Um
Njálu, formála sama höfundar fyrir Njáls sögu
í íslenzkum fornritum0 og rit A. C. Kersbergen
um efnistengsl Njálu við aðrar sögurd
A. C. Kersbergen telur mestar líkur benda til
notkunar á fimm ritum, þ. e. Hænsa-Þóris sögu,
Laxdælu, Eglu, Þáttar af Ásbirni8 og Hávarðar
sögu Isfirðings. Minni líkur telur hún fyrir
notkun eftirtalinna fjögurra rita: Heiðarvíga
sögu, Ölkofra þáttar, Eyrbyggja sögu og Harðar
sögu. Sýnu vafasamast telur hún þó, að höfund-
ur Njálu hafi notað Harðar sögu.
I riti sínu Um Njálu nefnir E. Ó. S. alls tólf
rit, sem hann telur nær öruggt, að Njáluhöfund-
ur hafi haft kunnugleika á. Þessi rit eru: Hænsa-
Þóris saga, Laxdæla saga, Heiðarvíga saga, Eyr-
byggja saga, Droplaugarsona saga, Vopnfirð-
inga saga, Bandamanna saga, Lagaskrá(r),
*Kristniþáttur, *Brjáns saga og ættartölur. Auk
þessara rita telur E. Ó. S., að höfundur Njálu
hafi e. t. v. þekkt eftirtalin rit: Egils sögu, Víga-
Glúms sögu, einhverjar konungasögur og þætti
og einhverjar fornaldarsögur, þá helzt Örvar-
Odds sögu. Um önnur rit vísar E. Ó. S. til rits
A. C. Kersbergen, og má gera ráð fyrir, að hann
fallist á skoðanir hennar, þar sem hann getur
ekki annars.9
Þegar E. Ó. S. ritar formála sinn að Njálu í
Isl. fornr., virðist hann orðinn í vafa um sumar
þeirra sagna, sem hann hafði áður talið sig sjá
merki um í Njálu. Þar telur hann samtals níu
sögur, sem Njáluhöfundur hafi nær sannan-
lega þekkt, og eru einungis sex þeirra inar sömu
og áður í Um Njálu. Þessar sögur eru: Laxdæla
saga, Eyrbyggja saga, #Kristniþáttur, *Brjáns
saga, ættartölur og lagaskrá(r), en nú hafa bætzt
við Ljósvetninga saga, *Gauks saga Trandils-
sonar, *saga Hróars Tungugoða — og auk þess
einar tvær, sem hann telur líkur á, að Njáluhöf-
undur hafi þekkt, *Fljótshlíðinga saga og *Þátt-
ur af Þorgeiri skorargeir.
Athyglisvert er, að í fyrri upptalningunni eru
aðeins tvær sögur, sem nú eru týndar, en í síð-
ari talningunni eru þær orðnar a. m. k. fjórar,
ef ekki sex, auk ættartalna og lagaskráa, sem
hvergi finnast á bókum.
Þar sem hér var ætlunin að fjalla aðallega
um rittengsl Laxdælu og Njálu, verður ekki að
sinni farið út í þá sálma að spá í kunnugleika
Njáluhöfundar við aðrar sögur, enda væri það
óþarft verk. Við megum tvímælalaust gera ráð
fyrir því, að annar eins snillingur og Njáluhöf-
undur er, þegar hann birtist okkur, hljóti hann
að hafa lesið allt, sem honum var tiltækt af rit-
uðu máli. Hversu mikið það var, skahekki rakið
hér, en óvarlegt sýnist a. m. k. að gera ráð fyrir
hálfri tylft bóka, sem enginn maður núlifandi
hefur augum litið.
7