Mímir - 01.06.1967, Blaðsíða 31

földum. Hið sama sést á ýmsum fleiri myndum
frá þessum tíma, sem til eru í Þjóðminjasafni.
Snemma á 18. öld verður enn breyting á fald-
inum. Þá verður hann geysihár, en er áfram
mjór ofan til og beygist fram. Til er mynd af
Leirárbæ frá 18. öld. Umhverfis bæinn sést fólk,
þar á meðal konur, sem allar bera geysiháa hvíta
falda. Sigurður Guðmundsson telur, að mynd
þessi muni vera gerð á árunum 1766—69-8
Faldurinn var hæstur um miðbik 18. aldar og
gat þá orðið allt að alin á hæð. Svo segir í Hof-
róðulýsingu séra Þorsteins Jónssonar á Dverga-
steinid’
Fram þær teygja faldinn hvíta
frekrar verður álnar hár.
Eftir miðja 18. öld verður enn breyting á. Þá
var tekin upp skupla, sem svo var nefnd. Hún
var allólík faldinum, sem áður tíðkaðist. Skupla
var eins konar vængur úr pappa, breiðastur efst,
og var saumað hvítt léreft utan um. Þessi væng-
ur stóð upp af höfðinu og beygðist fram á við.
Um höfuðið var svo vafinn mislitur klútur, sem
huldi allt hárið. Þegar farið var að nota þessa
gerð falds, voru hattarnir úr sögunni, því að
ekki var hægt að setja þá yfir vænginn.10
Yngsta gerð faldsins er sú, sem Sigurður Guð-
mundsson gerði uppdrátt að og lét búa til eftir
sinni fyrirsögn. Daniel Bruun lýsir honum þann-
ig: „Há, hjálmlaga húfa (faldur) úr hvítu lér-
efti, sett yfir pappamót, sem fyllt er með baðm-
ull. Aftan á húfuna er sett hvít silkislaufa. Yfir
húfuna er lögð hvít, gagnsæ blæja, sem er út-
saumuð á jöðrunum eða með knipplingum.
Blæjan er fest við neðri brún húfunnar og lögð
upp yfir topp hennar, svo að hún fellur niður
með hnakkanum og niður á bakið. A neðri brún
húfunnar er ennisdjásn, annaðhvort úr málmi
eða úr hvítu silki með silfurlitum eða gylltum
rósum."11
Uppruni faldsins
Sigurður Guðmundsson telur, að faldurinn sé
austurlenzkur að uppruna og hann hafi borizt
til Norðurlanda með þjóðflokki þeim, sem fyrst-
ur settist þar að. Til merkis um það hefur Sig-
urður, að falds er getið í hinum elztu kvæðum,
sem varðveitt eru á norræna tungu. Faldur sá,
sem borinn var á Islandi á síðari öldum á svo
að hafa þróazt af þessum faldi.12
Daniel Bruun er ekki viss um, að rétt sé að
rekja uppruna falds þess, sem síðastur var bor-
inn á Islandi, til hins háa línfalds sögualdarinn-
ar. Daniel Bruun hefur það frá dr. Sophus
Larsen, að á miðöldum hafi verið notaður á
Norðurlöndum höfuðbúnaður, sem nefndist
hviv (eða stryke). Höfuðbúnaður þessi var dúk-
ur, sem bundinn var um höfuðið, huldi enni og
vanga og var festur í hnakkanum. Hefur hann
að líkindum ekki verið mjög hár. Telja menn,
að hans sé ekki getið fyrr en í þjóðkvæðum
(folkeviser) á 15. öld. D. Bruun getur þess, að
faldur þessi muni ef til vill vera líkur faldi þeim,
sem nefndur er í Laxdælu. A konumynd frá
miðri 17. öld sést hár, hvítur faldur, sem er
beinn og er breiður ofan til. D. Bruun telur
hugsanlegt, að þessi gerð falds hafi verið runn-
in frá háa, uppmjóa Búrgundar-faldinum
(Hennin). Sá faldur tíðkaðist á Frakklandi og
Hollandi eftir miðja 16. öld. Hann komst þó
aldrei á í Noregi og Danmörku og hlýtur því að
hafa borizt til íslands eftir öðrum leiðum, lík-
lega með enskum og þýzkum skipum, sem oft
komu til Islands á 16. öld.13
Gaddan
Um höfuðbúnað þann, sem nefndist gaddan, eru
engar heimildir frá Islandi, og hefur það því
líklega ekki þekkzt hér. Eina dæmið, sem forn-
bókmenntir hafa um gaddan, er úr Orkn-
eyinga sögu: „Hon... hafði gaddan rautt á
hgfði, ggrt af hrossahári."14 Fritzner og Guð-
brandur Vigfússon segja, að gaddan sé eins kon-
ar höfuðbúnaður, en útskýra ekki nánar, hvernig
það hafi verið. Alexander Jóhannesson og Falk
segja, að gaddan sé höfuðband, sem notað var í
Orkneyjum. Orðið sé komið af sk. gadan, sem
leitt er með smækkunarendingu af gad (múll,
tágaband, brjóstgjörð), sbr. fír. gat.15
31