Mímir - 01.06.1967, Page 15

um."11 Þessar orðalíkingar eru þó svo smávægi-
legar, að óþarfr virðist að gera ráð fyrir rittengsl-
um, en benda má á, að báðir höfundar eru að
skyra frá svipuðum fyrirburði, og er þá eðiilegt,
að þeim verði á að nota sömu orð. Vel má vera,
að frásögn Laxdælu hafi orðið höfundi Njálu
kveikja í þessa lýsingu, en eðlilegt sýnist einnig
að telja hér vera um flökkusögn að ræða. Ætla
má, að það hafi verið fremur fátíður hetjuskapur
að gera menn svo snarlega höfðinu skemmri sem
hér segir frá, og mættu því vel hafa gengið um
þetta atvik miklar sögur, sem síðan hefðu fiutzt
milli sögupersóna.
C. Sömu frásagnarefni
Þegar hér er komið sögu, snýr E. O. S. sér að at-
hugun á þeim stöðum í Laxdælu og Njálu, þar
sem sagt er frá sama atburði eða sama manni.
Eins og liggja virðist í augum uppi, hljóta að
verða mestar líkur fyrir rittengslum tveggja
sagna, þar sem báðar segja af hinum sama. En nú
verður undarlegt uppi: Frá einum sagnfræðileg-
um atburði, þ. e. kristnitöku, er sagt í báðum
sögunum, og þá kemur í ljós, að höfundur
Njálu hefur algerlega hunzað heimildir Lax-
dælu, hafi honum á annað borð verið þær kunn-
ar, sem ekki skal dregið í efa. Vel má fallast á
þá skyringu E. Ó. S., að Njáluhöfundur hafi far-
ið eftir sjálfstæðum þætti, *Kristniþætti, miklu
greinargleggri en Laxdælu, en ekki verður um-
yrðalaust fallizt á þá kenningu E. 0. S., að
annars „mætti hún [Njála] vel hafa farið eftir
Laxdælu með þetta.”42 Ekki verður séð, hvað
komið hefði höfundi Njálu til að breyta staðar-
heiti (Alftafjörður — Gautavík), tímasetningu
(laugardagur fyrir páska — Mikjálsmessa) og
fleiru. Virðist að minnsta kosti augljóst, að hann
hefur ekki notað Laxdælu sem venjulegt heim-
ildarrit.
• Þar sem báðar sögur segja frá sama manni,
er um að ræða ekki ómerkari persónu en Hrút
Herjólfsson. Ber sögunum þar þéttingsmikið á
milli, en mest þó um tímatal. Helzta áherzlu
leggur E. Ó. S. á þann mismun í frásögninni, að
Njála geri ekki ráð fyrir, að Hrútur hafi þekkt
Gunnhildi kóngamóður, áður en hann fer út
til Islands. Telur E. Ó. S., að þetta megi skýra
á tvennan hátt. I fyrsta lagi geti Njála verið
söguleg og tímatalsleg leiðrétting á Laxdælu og
í öðru lagi kunni höfundur Njálu að hafa viljað
skapa allt aðra mynd af Gunnhildi en Laxdæla
sýni.'13 Vel má þetta vera rétt skýring, en þó sýn-
ist einfaldara að gera ráð fyrir, að höfundur
Njálu fari hér alls ekki eftir Laxdælu, heldur
einhverri allt annarri fyrirmynd, eða frásögn,
munnlegri eða skrásettri. Sú orðalíking, sem E.
Ó. S. telur vera með lokaorðum beggja frásagn-
anna, er í því einu fólgin, að í Njálu segir:
„Hrútr gekk þegar til skips ok sigldi í haf, ok
gaf honum vel byri ok tóku Borgjarfjprð,”44 en
í Laxdælu segir: „... en Hrútr stígr á skip ok
siglir í haf. Honum byrjaði vel, ok tók Breiða-
fjprð.”45 Þessi orðalíking virðist auðskýrð með
því einu, að báðir höfundar eru að segja frá
sama fyrirbæri, þ. e. sjóferð, og nota þá eðlilega
ekki gjörólíkt orðalag.
Enn getur E. Ó. S. nokkurra atriða, sem hann
telur, að gætu verið frá Laxdælu komin í Njálu,
en þó tekur hann skýrt fram, að þar sé aðeins um
hugsanlegar líkingar að ræða, og þá því aðeins,
að áður teldist sannað, að tengsl væru milli sagn-
anna.4<’ Hér skal því ekki fjölyrt um þessi atriði,
en horfið að því að reyna að draga saman at-
huganir úr greinarkorni þessu og sjá, hverjar
niðurstöður má af þeim draga.
NIÐURSTÖÐUR
Þegar komið er að lokum, sýnist mér liggja
beint við að freista að svara spurningunni:
Þekkti höfundur Njáls sögu Laxdælu? — Þess-
ari spurningu leyfi ég mér að svara játandi á
sömu forsendum og gert var hér í upphafi, en
raunar litlum öðrum, því að ég er alls ekki eins
trúaður á mikla notkun hans á Laxdælu og t. d.
E. Ó. S. Þó tel ég allmiklar líkur til, að sum efn-
isatriði Njálu eigi rætur sínar að rekja til Lax-
dælu, og eru þessi þeirra helzt:
15