Mímir - 01.06.1967, Blaðsíða 29

JÓNÍNA HAFSTEINSDÓTTIR:
NOKKUR HEITI
HÖFUÐBÚNAÐAR
BROT UR RITGERÐ
TIL FYRRI HLUTA PRÓFS
í ritgerð þessari er fjallað um ýmis heiti höfuð-
búnaðar bæði úr fornu máli og nýju. Gerð er
grein fyrir merkingu orðanna og uppruna og
getið skyldra orða í öðrum málum. Þá er og
minnzt á gerð hlutanna og notkun þeirra, svo og
breytingar, er á þeim hafa orðið. Þótt ritgerð-
inni væri fyrst og fremst ætlað að vera mál-
fræðilegs eðlis, varð hinn menningarsögulegi
þátmr hennar býsna fyrirferðarmikill, enda ekki
auðvelt að komast hjá því, þegar fengizt er við
efni af þessu tagi.
Þær glefsur, sem hér fara á eftir, eru teknar
á víð og dreif úr ritgerðinni, og er þeim raðað
hér í stafrófsröð.
Aðalheimild um orð þau, sem fyrir koma í
fornmáli, er bókin Altwestnóriische Kleider-
kunde eftir Hjalmar Falk. Um merkingu orða
í fornmáli er einnig stuðzt við Ordbog over Det
gamle norske sprog eftir Johan Fritzner og An
lcelandic-English Dictionary eftir Guðbrand
Vigfússon og Richard Cleasby. Um merkingu
orða í síðari tíma máli er stuðzt við orðabækur
þeirra Sigfúsar Blöndals og Björns Halldórsson-
ar í Sauðlauksdal. Nokkur dæmi eru tekin úr
seðlasafni Orðabókar Háskólans. Vitneskja um
uppruna orðanna og skyldleika við önnur mál
hefur einkum verið sótt í Islandisches etymo-
logisches Wörterbnch eftir Alexander Jóhannes-
son og Norwegisch-danisches etymologisches
Wörterbuch eftir Hjalmar Falk og Alf Torp.
Þegar vitnað er í orðabækur þessar, er ekki
getið blaðsíðutals, þar sem auðvelt er að finna
tilvitnunina með því að fletta upp viðkomandi
orði.
Faldur
Uppruna orðsins skýra Falk og Torp þannig, að
það sé sama orð og fhþ. falt, nhþ. Falte, mlþ.
volde, e. fold. Germanska frummyndin er
#falda-, idg. *poIto-. Af sama stofni er sögnin að
falda, sem er á gotnesku falþan, egs. fealdan,
mlþ. volden, fhþ. faltan og faldan.
Faldur hefur verið höfuðbúnaður íslenzkra
kvenna alh frá því er elztu heimildir herma og
fram á þessa öld. I Svarfdæla sögu segir um
Yngveldi fagurkinn: „Hon var faldlaus ok
hafði hárit bæði mikit ok fagrt".1 Af þessu má
sjá, að tíðkazt hefur, að hárið væri hulið undir
faldinum. Faldarnir hafa ekki ætíð verið jafn-
háir. Til dæmis um það má taka vísu úr Eyr-
byggju:
Sólgrund Siggjar linda
sjaldan hefr of faldit
jafnhátt.. r
Eftir frásögn Eyrbyggju að dæma hefur þótt
mest skart að hafa faldinn sem hæstan. I Rígs-
þulu er talað um að keisa fald, og mun þar vera
átt við, að faldurinn sé sveigður.
I orðabókum er faldur sagður vera hvít lín-
hetta eða höfuðfat kvenna. Hvergi er í fornum
29