Mímir - 01.06.1967, Page 48

formi. Af Jóni Espólín... III. deild. Kh. 1824.
Bls. 84. I Biskupa sögum segir á ofangreindum
stað frá bruna Skálholtskirkju á dögum Ogmund-
ar biskups, og síðan orðrétt: „ „Mörgum þókti
eg málug", sagði kerlíng, „þó gat eg þagað, þegar
Skálholts kirkja brann."" Neðanmáls er svo
staka, sem hefur gengið meðal alþýðu um kerling-
una í Skálholti:
Margir kalla mig málugan mann —
mælti kerlíng orðskvið þann —
þagað gat eg þó með sann
þegar hún Skálholts kirkja brann.
Og Espólín segir m. a.: „Sumir mæltu farid
hefdi verid med eld í glódakéri nockru ádr út vid
stöpulinn, enn ei urdu menn vid varir fyrri enn
eldrinn var svo magnadr at ei vard slöktr; þó var
haft eptir kerlíngu nockurri: mörgum þótti eg
málug, þó gat eg þagad þegar Skálhollts kyrkia
brann." Af þessu má ráða, að kerling hafi vitað
um eldinn, en ekki sagt frá, þótt skrafgjörn væri.
Þetta var aðeins lítið dæmi um sögu að baki máls-
hætti, sem lagður er einhverjum í munn. I þessu
tilviki er sagan kunn, en fylgir þó venjulega ekki
málshættinum.
4 Ivar Aasen: Norske Ordsprog, samlede og ordnede
af I. Aasen. Christiania... 1856. Bls. 209.
5 Sjá t. d. Archer Taylor: The Proverb. HUP Cam-
bridge, Mass. 1931. Bls. 219—220: „... „God
help the fool," quoth Pedley; „Backare," quoth
Mortimer to his so-w; „Ei wer möchte das nicht,"
sagte der Abt von Posen. These may represent the
first stage in the growth of a Wellerism. So long
as the allusion is immediately intelligible, — in
other words, so long as Pedley is remembered as
the court fool, — no explanatory clause or phrase
is needed."
6 Bókin hefur komið út á íslenzku í styttri þýð-
ingu Boga Ólafssonar: Ævintýri Pickwicks —• Úr
skjölum Pickwick klúbbsins. Reykjavík, Bóka-
útgáfa Menningarsjóðs 1950.
7 Charles Dickens: The Posthumous Papers of the
Pickwick Club; in two volumes. Leipzig 1842.
II. bindi, bls. 273.
8 Sama rit, II. bindi, bls. 181.
9 A. Otto: Die Sprichwörter und sprichwörtlichen
Redensarten der Römer, gesammelt und erkldrt
von A. Otto. Hildesheim 1965 (Reprografischer
Nachdruck der Ausgabe Leipzig 1890). Bls.
XXX.
10 Þ. e.: Ei er þetta vor byrði, sagði nautið, er það
sá (eða bar) reiðinginn. A eftir clitellas mun vera
undanskilið portans, portabat, videns eða annað
því líkt.
11 A. Otto skýrir þennan málshátt þannig á bls. 226
í Die Sprichwörter...: „Bald so, bald so d. h.
bald gut, bald schlecht, die Verháltnisse ándern
sich; man muss es nehmen, wie’s kommt."...
sagði bóndinn, er hann hafði misst ólík svín.
12 Um mun orðtaka og málshátta má lesa í doktors-
ritgerð Halldórs Halldórssonar: lslenzk orðtök.
Drög að rannsóknum c\ myndhverfum orStökum
í íslenzku. Reykjavík 1954. Bls. 12—13; sjá
einnig Islenzkir málshcettir. Bjarni Vilhjálmsson
og Oskar Halldórsson tóku saman. Reykjavík
1966. Bls. vii—viii.
13 I. Aasen: Norske Ordsprog, samlede og ordnede af
I. Aasen. Anden Udgave (i ny Ordning). Christi-
ania 1881. Bls. IV.
14 Finnur Jónsson: Islenzkt málsháttasafn. Pinnur
Jónsson setti saman. Gefið út af Hinu íslenzka
fræðafjelagi í Kaupmannahöfn. Kh. 1920. Bls.
XX.
15 Dr. Jakob Benediktsson léði mér ljósrit af grein
Ivers Kjærs, Ordsprog, óprentaðri, og er hér tekið
upp úr ljósritinu og átt á hættu, að höfundur
breyti einhverju í prentuninni. Allgóð bókaskrá
um málsháttasöfn og rannsóknir á málsháttum
fylgir greininni.
10 Bjarni Vilhjálmsson og Óskar Halldórsson: Is-
lenzkir málshcettir (sjá 11. tilv.). Bls. vii.
17 Sama rit. Bls. xii.
18 Annað afbrigði þessa málsháttar er á bls. 228:
„Mitt var þaS... gólfi. HSch". Engin millitilvís-
un.
19 Umdeilanlegt er, hvort þetta er sögumálsháttur.
Sjá skoðun A. Taylors í 5. tilvitnun.
20 Þessi málsháttur, eins og hann stendur hér, mun
vera runninn frá FJ (sjá 14. tilv.) bls. 136, en
Finnur vitnar aftur í Mork. 172. I Morkinskinnu
(útg. C. R. Ungers, Kria 1867) stendur hins veg-
ar: „Sticc i mer qvaþ reka." Annað ekki.
Utkoma nýrrar málsháttabókar hlýtur að vera fagn-
aðarefni hverjum þeim, sem annt er um, að á íslandi
sé og verði töluð íslenzka, því að málshættirnir, sem
venjulega varðveitast í meira og minna föstum
skorðum, ættu að geta stuðlað að hæfilegri íhalds-
semi í verndun málsins, haldi þeir áfram að vera al-
menningseign og -lestrarefni, eins og þeir hafa verið
um aldir. Þetta er aðeins eitt sjónarmið um gagn-
semi málshátta. Málshættir eru einnig ómetanlegir
við menningarsögulegar rannsóknir, svo og mál-
sögulegar. Skal því heils hugar tekið undir lokaorð
Bjarna Vilhjálmssonar í inngangi og óskað, „að bók
þessi megi veita iesendum ótaldar ánægjustundir og
stuðla að varðveizlu dýrmæts þáttar úr íslenzkum
þjóðararfi."
48