Mímir - 01.06.1967, Blaðsíða 54

MÓÐURMÁLSÞÁTTUR
Á öðru stigi íslenzkunáms til B.A. prófs er hafin kennsla í meðferð móðurmáls (hagnýt málfræði einn tími
í viku á seinna misseri). Fagna þessu eflaust flestir íslenzkunemar, þar eð rekja má námsgreinarval þeirra
margra til áhuga á daglegri meðferð móðurmálsins. I Ijósi þessa þykir ritnefnd Mímis ekki illa til fundið,
að Mímismenn riti í blað sitt hugleiðingar um þetta efni. Hugmyndin er, að „Móðurmálsþáttur" verði fast-
ur liður í blaðinu, ef ekki kemur í bága við skoðanir næstu ritnefnda, og er von okkar, að sem flestir leggi
hér orð í belg. ■— Helgi Þorláksson ríður á vaðið með nokkrar hugleiðingar um málvernd og málhreinsun,
sem aðrir geta svo bætt við eða gagnrýnt í næsta blaði,ef verkast vill.
íslenzk málvöndunarstefna hefur löngum verið
ósveigjanleg og ekki þekkt nema tvennt: rétt og
rangt Með málvöndun er hér átt við málvernd
í fyrsta lagi og í öðru lagi málhreinsun. I ágætri
grein í ritinu Stíganda á Akureyri (I. árg., 2.
hefti, okt.—des. 1943) bendir Halldór Hall-
dórsson á það, að hugtakið „málfræðilega rétt"
er ekki til og segir síðan: „En hugtakið „rétt"
er siðfræðilegt, og „rétt mál" verður því ekki
skilgreint á málfræðilega vísu, heldur eftir
þeim meginreglum, sem menn koma sér saman
um að fara eftir um málvöndun." Islenzkum
málvöndunarmönnum (og þá ef til vill eink-
um íslenzkukennurum) gleymist oft, að málið
er beygjanlegt cg sveigjanlegt og fylgir engum
stærðfræðilegum reglum. Það er oft ekki annað-
hvort-eða, heldur bæði-og (sbr. grein H. H.).
Svo að vikið sé fyrst að málvernd, þá er það
kenning málvöndunarmanna, að rétt mál sé, að
karlar kvænist (sbr. kvonfang, kvonbænir), en
konur giftist (þær eru gefnar mönnum sínum).
Þess vegna sé rangt að segja, að maður sé giftur
eða giftist. Til er máltækið: communis error
facit jus (almenn villa veitir réttinn) og á það
vel við hér. Það er bæði mjög almennt og hefur
verið sagt um aldir, að karlmenn séu giftir eða
giftist. Mér er einnig stórum til efs, að þetta sé
rangt mál, þar sem sagt er um brúðhjón, að þau
séu gefin saman, og á það þá jafnt við um brúð-
gumann sem brúðina. Því má segja um karl-
mann, að hann sé giftur eða giftist (miðmynd
í þolmyndarmerkingu) og af því þá ef til vill
dregið gifta sig, sem er jafn „rétt" eða „rangt",
hvort sem í hlut á karl eða kona. Hins vegar er
betra mál að segja, að karlmaður kvænist.
Iþróttamál er oft litið óhýru auga af mál-
vöndunarmönnum, og er þá einkum gagnrýnd
notkun fleirtölumyndanna af árangur og keppni,
sem þar tíðkast. Er því óspart haldið fram (eink-
um af íslenzkukennurum), að myndirnar árangr-
ar og keppnir séu rangt mál, enda örgusm mál-
leysur, þar sem þær komi í bága við íslenzkar
reglur og venjur. Þetta væri réttmæt gagnrýni,
ef satt væri. En hæpið er, að svo sé. Agætir ís-
lenzkumenn tala um leiðangra, og orðin ævi og
gleði, sem eru af sama beygingarflokki og
54