Mímir - 01.03.1968, Blaðsíða 6

sem fær nýja merkingu, mætti taka orðið
mildi. Upphaflega mun það hafa merkt ör-
læti, sbr. mildingr. Þetta orð fer síðan að sam-
svara hinu kristna hugtaki, sem á latínu er
nefnt clementia ellegar pietas. Einnig mætti
nefna orðið fall, sem í fornmáli hefur ýmsar
merkingar, svo sem brún, faldur, neðri hluti
klæðis og endi, en fær á 13du öld málfræði-
lega merkingu og samsvarar þá latneska orðinu
casus, sem raunar gat merkt klæðisfaldur.
I öðru lagi eru tökugervingar, en það eru ný-
gervingar í máli, sem myndaðir eru að útlendri
fyrirmynd. [Tökugervingar hafa verið nefndir
þýðingarlán [JakBen Þættir 95} á íslenzku eða
tökuþýðingar [HH Þættir lll},1 sbr. Lehnii-
bersetzung á þýzku eða loan translation á
ensku.} Sem dæmi um tökugerving mætti nefna
orðið samvizka, sem er nýsmíð, gerð að fyrir-
mynd latneska orðsins conscientia. Einnig mætti
nefna málfræðiheitið meðalorpning, sem kemur
fyrst fyrir í Fjórðu málfræðiritgerð Snorra-
Eddu og er gert eftir latneska málfræðiheitinu
interjectio.
I þriðja lagi eru tökuorð, en það eru erlend
orð, sem tekin eru í mál og aðlöguð kerfi þess,
þannig að málnotendur eru sér þess oft ekki
meðvitandi, að um aðskotaorð sé að ræða, held-
ur telja, að erfðarorð sé þar á ferðinni, en raun-
ar er sömu sögu að segja um öll velgerð nýyrði.
Sem dæmi um tökuorð mætti nefna orðið túlk-
ur, sem komið er úr slavnesku, rósa, komið úr
latínu, og ríkr, sem komið er úr keltnesku.
Sé gerður samanburður á fiokkunarkerfi því,
sem hér er notað, og hinum flokkunarkerfun-
um fjórum, sézt, að fylgt er sömu meginstefnu.
Kerfi HAUGENS, sem gert er á grundvelli
hinna tveggja fyrstu, mætti taka til saman-
burðar. Helzta frávik frá því er það, að aðai-
flokknum Loanshifts {7}2 er sleppt, en undir-
flokkarnir, Extensions [8} og Creations [12},
eru gerðir að aðalflokkum og nefndir töku-
merkingar {8} og tökugervingar [12}. Er hér
farið eftir athugasemdum Evelyn S. COLE-
MANS, eins og þær koma fram í grein hennar:
Zur Bestimmung der Wortentlehnungen im
Aithoschdeutschen í Zeitschrift fúr deutsche
Sprache 21sta bindi, lsta til 2að hefti [82—83},
en niðurstöður COLEMANS koma algerlega
heim við athuganir mínar á nýyrðasmíði í
ísienzkri málfræði á miðöldum, en athugan-
ir COLEMANS voru gerðar á orðaforða í riti
þýzka skáldsins Notkers, sem skrifaði á forn-
háþýzka mállýzku á lOdu og lltu öld [sbr.
ritgerð COLEMANS: Die Lehnbildungen in
Notker Labeos Consolatio-Ubersetzung: Ein
Beitrag zur Lehngutforschung. Harvard Uni-
versity 1963.}
Undirdeildum í flokkun HAUGENS er
sleppt hér, einkum fyrir skýrleika sakir. Engu
að síður er oft þörf nákvæmari greiningar á
tökuyrðum, og yrði sú skipting gerð á 4ða stigi,
sbr. fyrstu mynd.
A það skal bent, að ekki er gerður greinar-
munur á tökuorðum [assimiliertes Lehnwörter,
assimilated ioanwords} [4} og lánsorðum
[Fremdwörter, unassimilated loanwords} [5},
eins og gert er í skiptingu BETZ og HAUG-
ENS, og er þar farið eftir flokkun GNEUSS og
COLEMANS, enda er ógerningur að skilja
þarna á milli með vísindalegum aðferðum, eins
og COLEMAN bendir réttilega á [sbr.
Bestimmung 70—72}.
Sumir þeir, er um flokkun nýyrða hafa fjall-
að, greina sérstaklega Teillehnwörter, sem einn-
ig hafa verið nefnd hyhriden Bildungen á
þýzku, en loanhlends á ensku og bastarðar á
íslenzku. Er þá átt við orð, sem gerð eru að er-
lendri fyrirmynd að nokkrum hluta, en að
nokkru af innlendum formeiningum og sam-
kvæmt innlendu málkerfi. Er hér oft um sam-
sett orð að ræða, þ. e. a. s. orð, sem gert er af
tveimur eða fleiri merkingarlegum formeining-
um (S-morfemum), en einnig getur verið um
að ræða ósamsett orð og þá notaðar til víxlis
innlendar og erlendar formeiningar.
Bastarðar mega því heita undirdeild allra
flokka nýyrða og þurfa raunar ekki að vera
tökuyrði að nokkrum hluta, sbr. aðra mynd.
Sem dæmi um bastarð, sem að hluta er
6