Mímir - 01.03.1968, Blaðsíða 46

ir aS hafa þaS í huga vegna nokkurra
tímatalsatriSa, sem koma spánskt fyrir
sjónir, eftir aS komiS er fram á áriS 1968.
Allar bækur eru í vissum skilningi nýjar, þegar
þær koma út í fyrsta sinn. Það á því væntan-
lega að merkja eitthvað sérstakt, þegar Heims-
kringla sendir frá sér bók undir heitinu Ný Is-
landssaga. Lesandi hlýtur að eiga von á, að
bókin sé á einhvern hátt nýstárleg, þar sé tekið
á efninu á annan hátt en venja hefur verið til
þessa. Hið sama má ráða af eftirmáli höfundar.
Hann segist hafa „einkum leitazt við að greiða
úr ýmsum þeim atriðum, sem ekki hefur verið
sinnt sem skyldi til þessa" (bls. 294). Einnig
lýsir hann bókinni svo, að þar sé „lögð ríkari
áherzla á að greina frá því, hvað t. a. m. Sturl-
ungaöld var en rekja atburðarás tímabilsins,
fremur fengizt um að skýra stöðu og störf
kennimanna en segja sögur af biskupum" (bls.
293). Má það hvort tveggja kallast nýstárlegt í
íslenzkri sagnfræði.
Þetta varð til þess að vekja hjá mér þá von,
að hér væri loksins á ferðinni merk nýlunda í
söguritun okkar, og ég tók við bókinni til um-
sagnar í trausti þess, að ég fengi tækifæri til að
láta í Ijós fögnuð minn.
Það eru fáar bækur, sem þola, að lesandi hafi
gert sér miklar vonir um ágæti þeirra fyrirfram,
og svo mun einnig vera um Nýja íslandssögu.
Bókin hefði sennilega fallið mér og ýmsum
öðrum betur í geð og hlotið mildari dóm, ef
minna hefði verið gert úr því af hálfu höfundar
og útgefanda, hversu splunkuný hún væri.
Því er ekki að neita, að bókin er um margt
ólík þeim ritum, er áður hafa komið út um
þetta efni, og sumt horfir vafalaust í framfara-
átt. A hinn bóginn er þar margt með býsna
hefðbundnum svip. Má þar nefna frásagnir á
bls. 78—81 af þeim landnámsmönnum, sem
mest rúm eiga í Landnámu. Einnig er bókin
með köflum ekki annað en breytt (og víðast
bætt) endurútgáfa af Islenzka þjóðveldinu, 13
ára gamalli bók sama höfundar.
Ein nýbreytnin er inngangskaflinn Sagan og
heimildirnar. Vel fer á að hefja yfirlitsrit um
46
sögu á slíkum inngangi, og sjálfsagt verður
þessi til þess að auka skilning einhvers á sagn-
fræði. Þó hefði að ósekju mátt gera þessu efni
miklu betri skil. Hér hefur jafnan verið baga-
legur ruglingur á hugtökunum saga og sagn-
frœði, og bætir höfundur þar sízt um. Hann
nefnir að vísu tvær aðalmerkingar orðsins saga,
en spillir fyrir með því að rugla inn í málið
merkingum, sem ekki koma þessari fræðigrein
við. Þá gerir hann enn ruglingslegri en efni
standa til merkingamörk orðanna saga og sagn-
fræði. Til dæmis segir hann (bls. 11): „Hug-
tökin saga og sagnfræði merkja bæði frásagnir
af því, sem gerzt hefur, þekkingu á því og sjálfa
atburðarásina". Eg hygg, að það sé útilokað, að
orðið sagnfræði geti merkt „atburðarás".
Höfundur skiptir heimildum í tvo aðalflokka,
samtímaheimildir og sagnir og greinir þær í
sundur á þennan hátt (bls. 12): „Samtímaheim-
ildir greina frá atburðum eða lýsa siðum og
venjum, sem höfundar eða heimildarmenn
þeirra sáu og þekktu, en sagnir eru munnmæli,
fornar frásagnir, sem verða ekki raktar til upp-
taka." Þessi skipting er næsta óskýr, og vantar
t. d. algjörlega í kerfið stað fyrir heimildir, þar
sem heimiidarmenn heimildarmanna höfunda
þekktu til af eigin raun. Og hvar ætti að flokka
sögur, sem berast frá manni til manns á nokkr-
um dögum og enginn veit uppruna að, þegar
þær birtast í blöðunum einhvern daginn? Ef
slíkar heimildir teljast til sagna, er heitið sam-
tímaheimildir ekki vel valið.
Vel hefði mátt velja einhverja heppilegri
flokkun heimilda. Eg hygg til dæmis, að hin
gamla og góða skipting í leifar (levninger) og
frásagnir (beretninger) væri gagnleg í riti um
íslenzka sögu. Hún myndi t. d. auðvelda mönn-
um skilning á tvenns konar heimildargildi Is-
lendingasagna, annars vegar sem frásagna frá
söguöld, hins vegar sem leifa frá 13. öld.
Bókinni fylgir alllangur eftirmáli, sem raunar
hefði fremur átt að vera formáli. Og sumt af
efni hans á fullt eins vel heima í kaflanum um
söguna og heimildirnar, ef það á annað borð á
nokkurs staðar heima. Undarleg þykir mér sú