Mímir - 01.03.1968, Side 28

3) Grund
4) Eiríksstaðir
5) Brú
6) Merki
7) Klaustursel
8) Fossgerði (nú Stuðlafoss)
9) Brattagerði
10) Þorskagerði
11) Vaðbrekka (í Hrafnkelsdal).
Tvær þessara jarða eru taldar hjáleigur,
sennilega Brattagerði og Þorskagerði, sem voru
og eru enn í löndum Skriðuklausturs í Fljóts-
dal. Hinar fimm fyrst töldu liggja allar vestan
Jökulsár á Dal, hinar allar austan hennar, einn-
ig Vaðbrekka, sem er í Hrafnkelsdal. A öllum
Efra-Dal er þá aðeins eftir ein jörð í ábúð, en
það er Aðalból, innsti bær í Hrafnkelsdal. Þar
bjó ekkja ein, Kristrún Sigfúsdóttir að nafni,
með vinnufólki sínu. Hún lét reka búfé sitt
lengra inn í dalinn (inn á svo nefnd Faxahús),
en þar var öskulítið.
Af kirkjubókum Hofteigsprestakalls frá
þessum tíma má sjá, að svo til allt fólk af öll-
um þessum bæjum flyzt til Vopnafjarðar ösku-
fallsárið, 1875. Aðeins einn, bóndinn í Klaustur-
seli, Sölvi Magnússon, flyzt með konu og börn
svo og vinnufólk norður að Svínadal í Keldu-
hverfi, og hefur þar ef til vill verið um að ræða
einhver skyldleikatengsl. Mikill fjöldi fólks
flyzt og burt af öðrum bæjum Jökuldals, enda
þótt ekki færu þeir með öllu í eyði. Er talið að
alls hafi 190 manns flutt burt úr sveitinni þetta
ár.r’
Fyrsta árið eftir öskufallið munu allir fyrr-
nefndir bæir hafa verið í eyði. Þó mun nokkur
gróður hafa náð að vaxa upp úr öskunni hið
fyrsta sumar, einkum þar sem votlent var. A
þetta minnist séra Sigurður Gunnarsson á Hall-
ormsstað í blaðagreinum, sem hann ritaði þetta
ár, um ástandið eystra. Er ekki laust við, að
hann liggi ábúendum jarða Efra-Dals nokkuð á
hálsi fyrir að hafa yfirgefið með öllu jarðir sín-
ar. Hætt er þó við, að búskapur hefði reynzt
erfiður á Efra-Dal fyrsta árið eftir öskufallið,
svo mikil var askan og ólyfjanin, sem henni
fylgdi. Bændur þar áttu heldur ekki annars úr-
kosta en reka búpening sinn í öskulausu sveit-
irnar fyrst í stað, og varð því erfitt að fram-
kvæma hreinsun á þeim jörðum, er svo fjarri
lágu, og hafa af þeim nytjar. Þetta mun þó
víðast hvar hafa verið gert annars staðar á Hér-
aði.
Halldór Stefánsson fyrrv. alþm. telur það
hafa verið almennast, að búendur í öskusveit-
unum héldu til eins og í seli í öskulausu sveit-
unum um sumarið og fengu þar heyskap eftir
föngum, en flyttu síðan heim að mestu eða öllu
leyti um haustið. Jafnframt vann einhver hluti
vinnufólksins að því að hreinsa öskuna af tún-
unum.'! — Var það einkum gert með því að
safna henni saman í hrúgur hingað og þangað
á túnunum og þekja yfir, eða þá með því að
fleyta henni burt með rennandi vatni, þar sem
lækir voru nálægir og hægt var að veita þeim
á túnið.
Þrátt fyrir þrotlaust starf við hreinsun jarð-
anna mun hafa verið við ramman reip að draga,
vegna þess hve feikilegt öskumagnið var á þess-
um slóðum. Hafa liðið mörg ár, þar til landið
náði sér aftur að fullu. Þorvaldur Thoroddsen
lýsir því, hvernig umhorfs var á Efra-Jökuldal
sumarið 1882, á þessa leið.
Á túnunum á efri hluta Jökuldals t. d. Brú og
Eiríksstöðum lágu fram með görðum háir vikurbing-
ir eða skaflar, sem bornir hafa verið þangað eða
fokið í skjól, og undir grasverðinum er alstaðar
vikurlag, siétt tún eru sumstaðar orðin þýfð af vik-
urbingjum, sem undir liggja og lítið gras sprettur
upp úr. Rétt fyrir framan bæinn á Eiríksstöðum
voru t. d. flatar og breiðar þúfur svo til komnar; þar
var 11/2'—2 þuml. grasmold ofan á og fets þykt
vikurlag undir. Vikurlagið er þó mjög misþykt á
túnunum. Úthagar og beitarlönd hafa og orðið fyr-
ir stórskemmdum.7
Án efa hefur mikið af öskunni fokið burt
fyrir vindi eða skolazt með leysingarvatni og
þannig minnkað stórlega. I mýrum og annars
staðar, þar sem votlent var, sökk askan fljótt
ofan í grasrótina, og gróður náði þar fljótt að
28