Mímir - 01.03.1968, Side 45

af aldarfarinu á ísafirði og gjörræði Magnúsar
landshöfðingja og Lárusar H. Bjarnasonar gegn
Skúla Thoroddsen. Þorsteinn drepur á margt,
sem aldrei hefur verið fjallað um að ráði fyrr,
og nýtur þess. Aldamótatímabilið hefur lítt ver-
ið rannsakað, og ekki er vöLá góðu sagnfræði-
riti um þennan mikilsverða kafla sögu okkar.
Ein helzta uppgötvun hans er áhrif Islands-
banka í upphafi aldarinnar. Hann gengur svo
langt að líkja stofnun bankans við sjálfa heima-
stjórnina. A bls. 7 í Eldur í æðum telur hann
komu Hannesar Hafstein og Emils Schou, fyrsta
bankastjóra Islandsbanka, með s. s. Lauru,
haustið 1903, mestu siglingu, sem Islandi hefur
hlotnast, síðan Ingólfur landnámsmaður kom
yfir hafið, stærsta viðburð Islandssögunnar, síð-
an alþingi var stofnað á Þingvöllum fyrir þús-
und árum. Þetta eru stór orð. Þýðing Islands-
banka eru Þorsteini tilfinningamál. Hann getur
ekki setið á strák sínum að hnýta í þá, „sem
Þverskallast við að skilja þetta enn í dag”, eins
og hann orðar það.
Þorsteinn leggur mikið kapp á að lýsa and-
rúmslofti þessara ára. Hann dregur fram mynd-
ir úr þjóðfélaginu hér og þar. Hann birtir fjöl-
marga gamanbragi, sem ortir voru um menn og
málefni, en eru ómerkilegir að öðru leyti, lýsir
daglegu lífi, verðlagi og öðru slíku. Hann
kryddar frásögn sína með ættfræði og slær þar
vissulega á veikan streng hjá Islendingum.
Eins og fyrr segir tekst Þorsteini yfirleitt að
ná allgóðri yfirsýn yfir einstakar persónur og
málefni. Þegar tekur hins vegar til hinna smærri
atriða, læðist að manni sá grunur, að ekki sé of
mikilli nákvæmni til að dreifa. Hann virðist
skrifa sig upp í eldmóð og hættir þá til að
skálda upp í eyður, hirðir ekki um að leita
staðfestingar smáatriða. Dæmi um þetta er á
bls. 24 í I fótspor feðranna. Þar stendur:
„ ... og Iþaka, sera enskur auðmaður gaf og Sverr-
ir Runólfsson hlóð og múraði og þegar hann hafði
lokið því viðfangsefni, sem var talið mesta stórvirki,
treysti hann sér loks til við fyrrnefnda steinbrú
yfir lækinn og þótti hún enn stærra undur."
Hið sanna í málinu er, að Sverrir gerði til-
boð í smíði Iþöku, en gengið var fram hjá hon-
um og verkið falið dönskum mönnum. Hins
vegra hlóð Sverrir steinbrúna. Hér hefði verið
auðvelt að fletta upp í jafn aðgengilegu riti og
Skuggsjá Reykjavíkur, Reykjavík 1961, eftir
Arna Ola, en þar er byggingarsaga Iþöku rakin.
A öðrum stað fullyrðir Þorsteinn, að það hafi
verið Svínahraun, sem rann árið 1000, er menn
vissu ekki, hverju goðin reiddust.
Slæmur ljóður er á bókinni, að ekki skuli
fylgja formáli, þar sem höfundur greinir frá
vinnubrögðum sínum. Tilvitnanir eru engar, og
er það höfuðsynd, þó að um alþýðlegar bækur
sé að ræða. Hins vegar bíður nafna- og heim-
ildaskrá síðasta bindis. Vonandi verður þar
rækilega gerð grein fyrir heimildum, ekki síður
munnlegum en skriflegum. Bækurnar eru í
stóru broti, letrið læsilegt, en kaflaskil stundum
handahófsleg. Agætar myndir prýða bækurnar
og hafa sumar þeirra ekki birzt áður.
Eflaust ná þessar bækur tilgangi sínum að
vekja athygli yngri kynslóða og forvitni. Ég hef
heyrt marga hrósa þeim. Þorsteini er því nokk-
ur ábyrgð á höndum, þar sem hann er braut-
ryðjandi í könnun þessa tímabils. Leitt væri, ef
bækurnar reyndust ekki jafn traustar og þær
eru skemmtilegar.
Guöjón Friðriksson
Björn Þorsteinsson:
Ný Islandssaga. Þjóðveldisöld.
Heimskringla, Reykjavík 1966.
304 bls.
Grein þessi er rituð í janúarmánuði 1967,
þótt ekki yrði af birtingu hennar fyrr en
nú. Ég hef af ásettu ráði ekki breytt einu
orði í greininni síðan. Eru lesendur beðn-
45