Mímir - 01.03.1968, Page 53

flettingar í henni, auk að sjálfsögðu nýnorskrar
orðabókar, sem sýni honum, hvert orðið sé á
ríkismáli. — En þetta er bara ekki öll sagan,
því að orðabókin sannar okkur, þótt ekki sé um
getið í formála, að nýnorsk þýðingarorð eru
líka valin með tilliti til þess, að þau sýni sam-
bandið milli tungnanna sem bezt, en tíðni orða
í nýnorsku ekki látin sitja í fyrirrúmi, sem hlýt-
ur þó að vera sjálfsögð krafa allra sem hyggjast
nota bókina. Hér skal eitt dæmi látið nægja:
Islenzka orðið ferðafélagi er skýrt svo: ferda-
felage, reisekamerat, -fylgje. Orðið ferdafelage
er að vísu kostulega líkt íslenzka orðinu, en
mér er mjög til efs, að það sé nokkurn tíma
notað af norskumælandi mönnum. Sumir þeirra
mundu að vísu skilja það af hugarflugi sínu,
en fjarri því allir. — Af þessum gerðum leiðir,
að Islendingur þarf enn við þessa bók þriðju
orðabókina, þ. e. bók, er sýni honum, hvert
uppgefinna orða sé algengast, og sú bók er
ekki til.
Af framansögðu má öllum þegar ljóst vera,
að orðabók þessi er ekki vísindalegt verk, sem
menn geta óhræddir notað. Hún er hreinlega
propagandarit sérvitra málstríðsmanna, og er
full ástæða til að harma, að fyrsta íslenzk-
norsk orðabók skuli hljóta þau örlög, þar eð
vafalaust verður langt að bíða annarrar, fyrst
þessi er komin.
En fleira er athugavert við orðabókina en
það sem þegar er fram komið.
A bls. IX og X í inngangi eru gefnar fram-
burðarreglur fyrir íslenzku. Einkennilega kem-
ur þar fyrir sjónir, að ekki skuli notað alþjóð-
legt hljóðritunarkerfi, en þar eru þeir sannar-
lega ekki einir í sök Þorsteinn og Lehmann.
Við höfum áður séð orðabækur með prívat-
hljóðritun. Verra er, að í jafnstuttum kafla sem
þessum skuli ekki vera rétt með allt farið. Þar
segir t. d.: Sambandi rl, rn vert uttala „ddl,
ddn" eller, i fáhöyrde ord eller fyreseggjord
tale, „rdl, rdn." Döme: karl les „kaddlh" eller
„kardlh," barn les „baddnh" eller „bardnh."
— Það er nú svo. Ekki kemur þetta vel heim og
saman við rannsóknir dr. Björns Guðfinnssonar.
í riti því, er þeir Ólafur M. Ólafsson og Óskar
Ó. Halldórsson unnu úr gögnum hans, er skýrt
tekið fram á bls. 69, að algengastur framburður
á þessum stafasamböndum sé sá, er þeir orða-
bókarhöfundar telja ekki koma fyrir nema í
fátíðum orðum og „fyreseggjord tale." Hinn
framburðurinn sé fátíðari og fari mjög eftir
einstökum orðum. En hitt er og slæmt, að upp-
runalegs framburðar, „skaftfellska framburðar-
ins" rl, rn er að engu getið. Þessi framburðar-
er að vísu fátíður hér, en þess ber að gæta, að
hann er sá framburður, sem útlendingar, amk.
Norðmenn ættu hægast með að tileinka sér,
þar eð þeir þekkja hann úr eigin tungu. Því
hefði verið einboðið að geta hans sem leyfi-
legs og viðurkennds framburðar. Og undar-
legt þykir mér, ef þeim ágæta hljóðfræðingi
Árna Böðvarssyni hefur sézt yfir þetta, og á
hinn bóginn ófyrirgefanlegt af mönnum með
enga sérmennmn í þessari grein að fá ekki
kunnáttumann til að lesa kaflann yfir.
I kaflanum Jamföring miliom islandskt og
norskt formverk, bls. XXII—XXIV í inngangi,
er ákaflega villandi að gefa aðeins mállýzku-
myndir norsku orðanna. En það stafar vitan-
lega af þessari meginógæfu bókarinnar, að hún
er gerð á mállýzku.
Og þá er komið að aðalhluta bókarinnar,
sjálfu orðasafninu. Samkvæmt formála bókar-
innar eru þar saman komin ein 50000 íslenzk
orð og 10—12000 orðasambönd. Þetta er sann-
arlega nokkurt þrekvirki, unnið af einum
manni, eflaust að mestu í hjáverkum með anna-
sömum störfum við skólastjórn, ritstjórn, spari-
sjóðsstjórn og byggðasafnsvinnu. Um orðaval
í slíkri bók má að sjálfsögðu deila, aldrei verð-
ur allt tekið með og þá mörg matsatriði í burt-
vísun. Yfirleitt sýnist mér vel hafa tekizt til, og
af lauslegum samanburði við Islenzka orðabók,
virðist allmiklu hafa verið í aukið af samsett-
um orðum, sem vitanlega er sjálfsagt. Fátíð orð
hefði e. t. v. mátt fella fleiri brott en gert hefur
verið. Um gallana á verki Norðmannanna eða
þýðendanna er þegar nóg rætt. Sums staðar hef-
ur láðst að leiðrétta í próförk villur, sem ekk-
53