Mímir - 01.06.1989, Síða 24

náttúrufyrirbæri, hann ávarpar landið, blómin,
sólina og vindinn. Fossinn hjalar við hamra-
búann, röðullinn brosir, saklaus blómin þekkja
ekki syndina, bárurnar kveina og myrkrið
meiðir líf og sál, en stjarnan hlær á himni og hið
blíða kvöld breiðir ljósa blæju yfir bláan sjáinn.
Fjöllin verða beinlínis lifandi í augum Jónasar.
Tindfjöllin „föstum standa fótum blásvörtum
feldi búin . . . og grænu belti gyrð á dala-
mótum. Með hjálminn skygnda, hvítri líkan
mjöll, horfaþau yfir heiðarvötnin bláu.“ (Jónas
Flallgrímsson 1913:69).
I Hulduljóðum má sjá hvernig náttúran fylg-
ist með manninum og deilir með honum tilfinn-
ingum.
Flann líður yfir ljósan jarðar-gróða,
litfögur blóm úr værum nætur-blund
smá-líta upp að gleðja skáldið góða,
gleymir hann öðru og skoðar þau um stund;
(J.H. 1913:174).
Blóm Jónasar eru ekki af sama toga og „bláa
blómið“, tákn þess sem aldrei verður höndlað,
þau eru allt að því góðvinir hans. Hann kallar
þau meðal annars vallarstjörnur og leiðarljós
og gæti sú líking átt við það hvernig náttúran er
fyrirmynd mannsins. Þekking á henni kemur
manninum til góða en veitir honum einnig
ánægju. Honum er hugleikið hið smáa og fagra
í náttúrunni og hann notar mikið myndmál
smæðarinnar, meðal annars til þess að sýna að
margt smátt gerir eitt stórt.
Bera bý
bagga skoplítinn
hvert að húsi heim;
en þaðan koma ljós
in logaskæru
á altari ins göfga guðs.
(J.H. 1913:111)
Jónas notar yfirleitt ekki flóknar myndhverf-
ingar, enda vill hann hafa ljóð sín skýr og auð-
skilin eins og áður sagði en honum er gjarnt að
sækja líkingar í ríki náttúrunnar, einnig þegar
hann lýsir fólki.
Sem þá á vori sunna hlý
sólgeislum lauka nærir
svo vermir fögur minning manns
margt eitt smáblóm um sveitir lands,
frjóvgar og blessun færir.
(J.H. 1913:240).
Þannig hljóðar grafskrift yfir Maren
Havsteen. En oftast er Jónas þó að bera saman
fortíðina og samtíð sína. Fortíðin er honum
jafnan hugleikin með frægð sína, frelsi og
manndáð og hann spyr:„ Höfum við gengið til
góðs götuna fram eftir veg?“ (J.H. 1913:54).
Hann bregður upp myndum af landinu og
glæstri fortíð þjóðarinnar og notar þær allt að
því sem svipu á menn samtíðar sinnar. Þannig
er meginboðskapurinn í Gunnarshólma, sem
rís hæst á skáldaferli Jónasar, að láta ekki
hólmann í úthafinu í skiptum fyrir neitt annað.
Gunnarshólmi er tákn fyrir þann baráttuanda
sem lifir í náttúrunni, jafnvel þótt mennirnir
séu ekki móttækilegir fyrir honum.
En aldrei sá Jónas náttúruna fegurri en í
starfi og arði, nytsemin er í fyrirrúmi og mikil
starfsemi er í náttúrumyndum hans.
Fellur vel á velli
verkið karli sterkum,
syngur enn á engi
eggjuð spík og rýkur
grasið grænt á mosa,
grundin þýtur undir,
blómin bíða dóminn,
bítur ljár í skára.
(J.H. 1913:199)
Þegar líður á ævi Jónasar verða hinar fallegu
náttúrumyndir hans drungalegri og inn í ljóð
hans læðist kaldhæðinn tónn. Náttúran samein-
ar ekki lengur raunveruleika og hugsjónaheim,
heimsmynd Jónasar er brotin og náttúran getur
orðið næsta fjandsamleg. Þær glæstu náttúru-
myndir sem hann dregur upp í Gunnarshólma
og og Fjallinu Skjaldbreiður eru ólíkar þeirri
landslýsingu sem er að finna í Annes og eyjar.
Þar tengjast náttúrumyndirnar fremur ógn og
hugsunin um dauðann sækir á hann.
Það má segja að Jónas sæki myndmál sitt í öll
tilbrigði náttúrunnar, allt frá hinu smáa, eins og
blómum og flugum, til hins óendanlega himin-
geims og eilífðarinnar. í ljóðinu Ferðalok, seg-
ir:
24