Mímir - 01.06.1989, Síða 27

Rökkrið seiðblátt og fjöllin
Heimur manns á hvörfum
milli tveggja heima.
(S.H. 1981:199).
I fljótu bragði virðast þeir Jónas og Snorri
ekki feta sömu slóðir í notkun náttúrumynd-
máls en þegar nánar er að gáð má sjá ýmis
sameiginleg einkenni. Islensk náttúra er þeim
báðum hugleikin og báðir nota þeir hana til að
hvetja þjóð sína til dáða. Náttúran er fyrirmynd
mannsins, hann getur lært af henni en hún er
honum einnig til ánægju. Snorri málar myndir í
ljóðum sínum öðrum skáldum fremur, eins og
minnst var á hér að framan, og notar mikið liti.
En segja má að Jónas geri það líka á sinn hátt,
lesandinn á einnig auðvelt með að sjá fyrir sér
myndirnar í ljóðum hans. Allt byggir á auganu,
á því sem þeir sjá. Oftast er þó eitthvað á bak
við þessar náttúrumyndir, einhver boðskapur.
Myndirnar skarta sjaldan sjálfra sín vegna, að
minnsta kosti ekki hjá Jónasi. Báðir leitast þeir
við að gera ljóð sín einföld og skiljanleg en
myndir Jónasar tala þó yfirleitt skýrar til les-
enda, myndmálið er beinskeitt og hann er mun
pólitískari. Snorri notar sínar náttúrumyndir
oft á annan hátt við leit sína að skilningi á
sjálfum sér og lífinu, sérstaklega í seinni bókum
sínum þar sem ljóðin eru innhverfari. Hann
notar myndmálið einnig oft meira til skrauts.
í fyrstu bók Snorra, Kvœðum, má sjá þá
ættjarðarrómantík, þá fegurð og minningar
sem yfirleitt einkenna kvæði Jónasar. Þeir per-
sónugera náttúruna og tala við hana. Báðir eru
þeir miklir sóldýrkendur, elska sumarið en hata
veturinn, tákn hins illa. Jörðin sem móðir og
þess konar rómantískar hugmyndir sem eru í
Ijóðum Jónasar koma einnig fyrir hjá Snorra,
en náttúra hans er þó ekki full af verum og
vættum eins og náttúra Jónasar og engin starf-
semi fer þar fram.
Þeir eiga sameiginlega myndmálsnotkunina
hluti í stað heildar (pars pro toto). Gunnars-
hólmi er tákn landsins í heild, í ljóðinu Eftir
börn sofa augu sonarins og um fjallið Skjald-
breið segir Jónas: „Löngu hefur logi rauður
lokið steypu þessa við.“ (J.H. 1913:137). Um
ljóðin í Kvæðum sveima vœngir, fjaðrir aftan-
svalans syngja og á leið fljótsins grær ei blað.
Snorri notar myndmál smæðarinnar en ekki á
sama hátt og Jónas og náttúra Snorra er enginn
starfsvettvangur. í ljóðinu Hrjóstur berast
fræ holtasóleyjarinnar um blásinn mel eins og
hnettir í köldum geimnum, á stjörnu kviknar líf
og stöku fræ festa rætur, verða að blómum.
Þeir Jónas og Snorri nota náttúruna ekki
alltaf á sama hátt. í augum Jónasar var landið
gjöfult og veitandi, öll lífsafkoma fólks byggðist
á því að rækta jörðina. Þess vegna má víða finna
lýsingar á samspili mannsins og móður náttúru í
ljóðum hans. Snorri er einnig barn annars tíma,
því þótt hann sé fæddur og alinn upp í sveit er
náttúran hætt að gegna sama mikilvæga hlut-
verkinu og á dögum Jónasar. Náttúrumyndirn-
ar í ljóðum Jónasar tengjast oft baráttunni fyrir
frelsi landsins, hann bregður upp myndum úr
fortíðinni þegar Alþingi var staðsett á Þingvöll-
um og hetjur riðu um héruð. Snorri sækir ekki
eins mikið til fortíðarinnar og notkun hans á
náttúrumyndmáli er í fastari skorðum, hver
bók hefur sín einkenni og vissar myndir eru
mest áberandi. Þó leitar hann víða fanga eins
og Jónas og þeir eiga margt sameiginlegt, til
dæmis dýrkunina á sólinni. Náttúran sættir all-
ar andstæður hjá þeim báðum. Hún er í senn
hrikaleg og ljúf í ljóðum Jónasar en Snorri reyn-
ir kannski frekar að upphefja andstæðurnar en
sætta þær í ljóðinu Lindin í mónum sameinar
hann t.d. himinn og jörð.
Þeir nota báðir náttúruna sem andstæðu við
mannheiminn, náttúran er eilíf en mannheim-
urinn hverfull. Þeir sjá hugsjónir sínar í náttúr-
unni og vilja sjá þær rætast í veruleikanum.
Þessi samanburður á náttúrumyndmáli í
skáldskap Jónasar Hallgrímssonar og Snorra
Hjartarsonar sýnir þó fyrst og fremst að hér eru
á ferðinni tveir elskhugar íslenskrar náttúru
sem fléttuðu orð sín og óð í blómasveig, vor-
vinda og vængjahaf og mögnuðu baráttusöng
sinn svörtum hömrum og seið djúpra tjarna,
eldi jarðar og ógnun storma. Hjá báðum verður
penninn að pensli, þótt drættir og litbrigði beri
sinn svipinn hvor, mörkuð straumum, stefnum
og baráttumálum sinna tíma og geðhrifum
tveggja stórskálda íslenskrar tungu.
Heimildaskrá.
Jónas Hallgrímsson. 1913. Rit I kvœði. Jón Ólafsson
og Jón Sigurðsson sáu um útgáfuna. Reykjavík.
Snorri Hjartarson. 1979. Hauströkkrið yfir mér. Mál
og menning. Reykjavík.
Snorri Hjartarson. 1981. Kvæði 1940—196. Mál og
menning. Reykjavík.
27