Búreisingur - 15.07.1902, Blaðsíða 4

104
Stutt yvirlit yvir elektrisitetina.
Otto von Guericke. Hann var frá fyrstuni ikki lærdur
natúrvitskapsmaður, men hevur við sínum sera dúglig'u og væl
fyrireikaðu royndum gjort stór nppdagilsi.
Guericke, sum í sínum royndum altíð stevndi at at fáa
virkningarnar stórar, læt sær ikki hjálpast við at gníggja eina
stong við hondini; hann gjordi sær eina stóra kúlu av svávuli,
setti hana á eitt hjarta við kasti, so at hon kundi snúgvast
runt. Læt hann nú ein vinđa, meðan hann helt hondina á
kúluna, kundi hann fáa hana sterkt elektriseraða, so at hon
dró at sær smá lott ting, sum t. d. fjaðrapu; men hevði eitt
fjaðrapu nortið við ta elektrisku kúluna, so dró hon tað ikki
at sær longur, men rak tað frá sær. Otto von Guericke
fann soleiðis, at tað ikki einans er ein elektriskur atdráttur,
men eisini ein elektriskur burtrakstur. Hann legði eisini til
merkis, at altíð hoyrdist eitt smábrak í kúluni, táið hon varð
elektriserað; og táið tað eina ferð bar á í myrkri, sá hann,
at tað lýsti av ’nenni.
Nokur ár seinri — (1700) -- eydnaðist tað einum áng-
ilskum manni, ið W a 11 æt. at elektrisera eitt petti av rav so
sterkt, at ein neisti sprakk av tí. Neistin tyktist honum so
stórur, at hann i síni. annars nakað ógreiðu, frágreining metur
hann við eitt lítið snarljós.
Hervið var hin elektriski neistin funnin, men langtífrá
útgrundaður; tí hann hevur víst seg at átt megi til mangt, og
langt er tað frá, at teir vísastu menn á okkara đógum ltunnu
siga, hvat týdning hin elektriski eldurin kann fáa.
At elektrisitetin kundi streyma burtur frá kúluni gjognum
ein hampatráð, visti Otto von Guericke væl um; men hetta
bleiv seinri nærri ransakað av ángilskmanninum Steffan
Gray, sum 1729 byrjaði sínar royndir viðvíkjandi elektrisi-
tetini. Hann hevði einstakar ferðir lagt til merkis, at elek-
trisitetin fór burtur frá tí tingi, ið varð gníggjað, og at tað
ofta barst til, táið ein glasstong varð gníggjað í slavnari luft.
Hetta komst av, at dógg legðist á stongina; tí vatn leiðir
elektrisitet.
Gray hevði eisini roynt at sent elektrisitet gjógnum ein
hampatráð, og tað eydnaðist væl við einari longd uppá 26
føtur. Táið hann eina ferð seinri vildi vísa einum góðum vini
royndina, nýtti hann ein tráð, sum var 740 føtur langur; henda