Búreisingur - 15.07.1902, Blaðsíða 2

102
Stutt yvirlit yvir elektrisitetina.
Táið talan er um guvukraftina, kann tað sigast, at her
er vitskapurin so at siga komin á botn. Tað eru her ikki
stórar vónir til at gera nýggj uppfinnilsi, sum kunnu um-
skapa heimin. Annarleiðis er háttað, táið talan er um elek-
trisitet; her er vitskapurin langtífrá komin at botni. Vit
menniskjur liva sum í einum dali. har vit eru innigyrđ av
tættari toku til allar síður; fátt er tað av skaparans verki,
sum okkara sansir kunnu fata, einans einstokum monnum er
tað givið, at teir til tíðir síggja tokuna lætta eitt sindur og
har av koma til at kenna ta reinu gleði, sum elvist av at
siggja nakað av skaparans verki heilskapað. Hesir einstoku
er tað, vit kalla vísmenn — teir sum gera tey stóru uppdag-
ilsini. Frá teimum. sum á okkara dðgum hava best greiði á
elektrisitetarvitskapinum, ljóðar, at teir á mongum stoðum
siggja tokuna lætta. Granskarnir tekkja, um enn kámt, sam-
band og eining millum mangt, sum hegartil hevur tykst ólikt
og spjatt.
Ikki er gott frammanundan at siga. hvat ið tað, sum
hin framvísi granskarin heldur seg tekkja, kann føra til. Men
tað er óivað, at elektrisitetin ber í sær megi til at lata
menniskjuna fáa vald á mongum, sum hon enn ikki hevur
vald á, og til at avrika boðið um at gera sær heimin unđir-
brotligan.
b.
Elektrisitetin er sum vitskapur ung á alđri, hóast longu
hin griska fornsógan sigir frá, at menn á teirri tíð hava
verið varir við eina natúrkraft, sum er hin sama. ið vit nevna
elektrisitet.
Hir. fyrsti maðurin, ið vit vita at nevna sum hann, ið
hevur gjórt royndir við hesi sjaldsomu natúrkraft, er Thales
úr Mileti (640 ár fyri Kristi føðing), ein av hinum so nevndu
sjey grisku vísmonnunum. Hann greinir frá. at rav, táið tað
verður gníggjað, fær megi til at draga at sær sovorðin lott
ting sum hár og træðrir. Hetta var kunleiki teirra Grikkanna,
hvat ið elektrisitetini viðvíkti. Og stórt mætari var kunleikin
ikki nakrastaðni á sextandu old, táið hin ángilski vitskaps-
maðurin William Gilbert (ý 1540), lækni Elisabetar drotn-
ingar, førdi kunleikan við elektrisitetina eitt langt stig framm.
Tað er frá honum, at navnið elektrisk kraft (ið seinri varð