Búreisingur - 15.07.1902, Blaðsíða 7

Stutt yvirlit yvir elektrisitetina.
107
nakrar greinir í tí ángilska tíðskriftinum »Pnilosophical Trans-
actions« avbókfrøðimanninum Robert Symmer. Hann greinir
frá, at til grundarfyri greinunum liggja nakrarundarligarroyndir,
hann hevur gjort. Symmer gekk, sum siður var millum manna
av tí betra slagnum tá á dogum, í silkihosum; ein dagin, tað
var kalt, var hann í tvinnum — svortum utan á hvítum; men
táið hann um kvoldið dró tær svortu hosurnar av, hoyrdi
hann eitt smábrakandi ljóð og legði við tað sama til merkis,
at tað var sterkur burtrakstur millum tær svortu hosurnar,
táið hann helt tær nær saman.
Menn hovdu gjognum tíðirnar fingið í lag at gera sær
góðar elektrisitetmaskinur eftir sama grundarlagi sum Otto
von Guericke; men í staðin fyri gnígging við hondini vóru
komnar gníggingarpútur, sum metalfjaðrar kundu spenna inn
móti t. d. einum glasrennili, ið varð snúgvaður runt; eisini
var uppfunnið eitt ílát til elektrisitet — hin sonevnda leydnar-
floskan —. Hetta er ein vanlig glasfloska, sum utan og innan
er klodd við metal — (helst tinpappíri) — uppá hálvar síðurnar;
gjognum tóppin gongur ein metalstong; í neðra ber hon eina
leinkju, sum liggur á botni í floskuni, og í erva endar hon
við einari blankari metalkúlu. Táið hin blanka metalkúlan
verður nortin við tað staðið á elektrisitetmaskinuni, hvar elektrisi-
tetin kann streyma út, og hin ytri klædningurin á floskuni
við einari metalleinkju er í samband við jorðina, so hevur
floskan evni til at taka ímóti elektrisitet.
Hesa elektrisitetina, sum i floskuna er fylt, kann ein
fáa aftur i skapilsi av einum neista, táið hann nærlcar fingurin
at metalkúluni.
Soleingi elektrisitetin einans kundi vinnast framm við
gnfgging, var hon fyri utan størri nýtuligan týdning, táið
unđan verður tikin tann nytta, sum ámerikanarin Benjamin
Franklin gjordi úr sínum kunleika við luftarelektrisitetina, í
tf at hann uppfann snarljósleiðaran. Menn hovdu
langar tíðir haft grunan um, at snarljósið var av sama slagi
sum hin elektriski neistin; tað var jú so langt síðan, at Wall
hevði gjort eina samanlíkning; men royndir í tann mátan vóru
ongar gjordar. Tað var Benjamin Franklin, sum
fyrstur gav ávísing til royndir viðvfkjandi luftarelektrisitetini,
hóast hann ikki sjálvur gjordi tær fyrstur. Tað var fransk-
maðurin D’ Alibrad, sum 10. maj 1752 eftir Franklins ávfsing