Helgarpósturinn - 21.04.1979, Blaðsíða 12

12
Laugardagur 21. apríl 1979
. —he/garpásturinrL.
—helgarpásturinn_ Laugardagur
21. apríl 1979.
13
..Vikings” stendur á kontórhuröinni. Staöurinn er Kensington House, ein af bækistöövum breska
sjónvarpsins BBC, rétt hjá Shepherds Bush-neöanjaröarstööinni I London.
„Blessaöur” segir hann, réttir fram höndina og brosir vingjarnlega. Býöur sæti, talar lýtalitla
islensku. Hann heitir Magnús Magnússon. Hann er f hópi kunnustu sjónvarpsmanna Bretlands.
Þaöer veriö aö vinna aö undirbúningi nýs myndaflokks um vikingana. Þcss vegna stendur „Vikings”
á huröinni. Magnús og upptökustjórinn, David Collison eru aö reyna aö koma timasetningu og staö-
setningu upptökudaga heim og saman, búa til vinnuáætlun fyrir töku þáttanna I Englandi og á Noröur-
löndum.þar á meöal Isiandi, næstu mánuöina. Tvær stúlkur, ritari og gagnasafnari eru þeim til aö-
stoöar. A meöan gengur Magnús um gólf en Collison. grúfir sig yfir timaáætlunina, sem smám saman
tekur á sig mynd. Loks segir Magnús: „Nú veröum viö aö hætta. Ég var búinn aö lofa Arna smá tíma”.
Þaö er oröiö áliöiö dags. Viö höfum nákvæmlega tuttugu minútur á barnum hjá BBC uns hann stekkur
upp I leigubil til aö ná flugvél til Glasgow um kvöldiö. Viö fáum okkur bjór og spjöllum saman. Collison
og gagnasafnarinn bætast I hópinn og samtaliö fer fram til skiptis á ensku og islensku.
Vikan hans Magnúsar
Þaö er ekki hlaupiö aö þvi aö ná
yfirhöfuöi' skottiö á Magnúsi. Tók
mig fimm daga.Hann haföi veriö
I könnunarferö fyrir vikingaþætt-
ina i Skandinaviu. Um leiö og
hann kom til Bretlands á sunnu-
dagskvöldi fór hann beint til
London til aö tala inn á enn einn
myndaflokkinn , — nýjan þátt
sem nefnist Living Legends og
fjallar um ýmsar enskar þjóö-
sagnapersónur eins og Hróa hött
og Dick Turpin, ræningja og
hrekkjalóm.
„Viö reynum að komast aö þvi
hver sé raunveruleikinn bak viö
þjóösögurnar”, segir Magnús.
„Til dæmis var Hrói trúlega
aldrei til og Dick Turpin var
mestan part illmenni sem ekki
geröi helminginn af þeim afreks-
liöur nú vikan hjá Magnúsi
Magnússyni.
Teiknimyndaímyndin burt
Þaö er samt ekki á honum að
sjá aö hann sé tiltakanlega
stressaöur, þar sem hann tottar
pipuna og dreypirá glasinusinu á
barnum hjá BBC. Hann virðist
fyrstog fremst hafa gaman af þvi
sem hann er að gera.
„Viö ætlum aö reyna að bregöa
uppmynd af lifi, starfi, menningu
og lifsviöhorfum vikinganna eins
og þetta var i raun og veru. syna
þá eins og fólk en ekki sem tóma
ribbalda eða teiknimyndafígúrur.
Viö höfum i' hyggju aö fá breska
leikara úr f remstu röö til aö flytja
viöeigandi texta úr bókmenntun-
fram imai 1980. A Islandi veröum
við aö filma i ágúst.”
Frá fræðimennsku til
fjölmiðlunar
tsland, norræn fræöi, fjölmiöl-
un. Þetta þrennt er nátengt i lifs-
starfi Magnúsar Magnússonar.
Hann er fæddur á íslandi fyrir um
fimmti'u árum siöan, en fluttist
meö foreldrum sinum aöeins niu
mánaöa gamall til Edinborgar.
Þar ólst hann upp og sótti sina
menntun. A heimili foreldra hans
Sigursteins Magnússonar, aöal-
ræöismanns og Ingibjargar
Sigurðardóttur var alltaf töluö
islenskaogþannighélt hann mál-
inu. Bróðir Magnúsar, Siguröur,
er nú prófessor i læknisfræði viö
um virtasta fræðslumyndaflokki
um fomleifafræöi i heiminum, —
Chronicle ihjáBBC 2, en munur
inn á þessum tveimur rásum
breska rikissjónvarpsins er
einkum sá, að dagskrá BBC 1
þykir yfirleitt höföa til breiðari
áhorfendahóps en BBC 2, sem
mikla áhersluleggur á vandaðri,
djúptækaridagskrárgerö. Og þaö
var Mastermind á BBC 1 sem
kom hinu islenska nafni, —
Magnús Magnússon —, á varir
breskra sjónvarpsáhorfenda.
,,Heppni”
Mastermind er eins konar eld-
raun fyrir mannlegartölvur. Fólk
sem hefur sérhæft sig á ákveönu
þekkingarsviöi situr undir
grimmri og látlausri spurninga-
innhlaöiö utan á sig. Ég hef alltaf
haft gaman af þvi aö segja frá.
Hugurinn hefur staöiö fyrst og
siöast til söguog islenskra fræöa.
Þannig hafa þættir um fornleifa-
fræði og ýmis sagnfræöileg efiii
komiö eölilega inn á mitt áhuga-
sviö og þeir veita mér ekki hvaö
minnsta ánægju, — t.d. þættirnir
núna um vlkingana eða flokkur-
inn um fornleifafræöi sögusviös
bibllunnar sem viö geröum fyrir
fáum árum. 1 svona þáttum er
maöur aö reportera, — segja frá
og miöla þeirri þekkingu sem
fyrir liggur um viöfangsefnin”.
Sagnaskemmtan
Kemur aldrei upp togstreita
milli fræöimannsins og f jölmiöla-
mannsins?
samþykktar. I BBC berjast
einstakir dagskrárgeröarhópar
og deildir um ráðstöfunarfé og
tíma”, segir David Collison.
Ferðamannabaninn!
Þeir Collison og Magnús skála
fyrir samstarfinu. Þaö hefur leitt
viöa um lönd, og m.a. til
Islands. „Viö fórum tii tslands og
gerðum mynd um Magnús the
Tourist Killer eöa Magnús
ferðamannabana! Þaö var þáttur
sem byggðist á hópferöunum sem
Magnús fór meö sem leiösögu-
maöur til Islands”.
Magnús Magnússon hefur veriö
óþreytandi i landkynningu fyrir
íslands hönd, og til að mynda hef-
ur aö undanförnu staöið yfir i
Bretlandi kynningar- og auglýs-
ingaherferö fyrir lslandsferöum
sterkt flkniefni. Þess vegna hafa
þýðingar setiö á hakanum lengi.
Eg hef ekki þýtt bók eftir Laxness
I þrjú ár og enn er ég meö hálf-
karaöa þýöingu á Gisla sögu i
skrifborösskúffunni minni. Eg
verö aö klára hana. Og þaö eru
þrjár aðrar bækur úr islenskum
fornbókmenntum sem mig virki-
lega langar til aö þýöa, — Grettis
saga, Eyrbyggja og' Heims-.
kringia, en hana tel ég þurfa aö
þýöa upp á nýtt á ensku.”
Hvers konar bók myndi hann
langa mest af öllu til aö fá tima til
að skrifa?
„Mig hefur lengi langaö til aö
skrifa bók um Island. Það eru til
fjölmargar bækur um Island,
myndabækur og alls konar bæk-
ur. En ég hef oröið var viö, m.a.
vegna fjölda bréfa sem ég hef
fengiö frá fólki, aö þaö er ekki til
nein almenn bók um Island, um
islenska sögu og islenska menn-
ingu fyrir menn sem vita lftiö um
þetta eöa ekkert. Þegar maöur
svarar slikum fyrirspurnum
veröur maöur aö senda lista yfir
kannski tiu—fimmtán bækur.
Margir útgefendur hafa beöiö
mig um aö skrifa bók til að
fullnægja þessari þörf, en ég hef
Höfd vlnna er þad sem glldir
verkum sem viðhann eru kennd.
Þaö var mjög gaman aö vinna aö
þessum þáttum”.
Þegar þessu var lokið tók við
vinnuáætlunin fyrir vikingaþátt-
inn, og á þriðjudagskvöldiö þegar
viö hittumst þurfti hann aö fara
heim til Skotlands. Hann átti eftir
aö skrifa fyrirlestur fyrir næsta
föstudag, — árlegan fyrirlestur
sem TheSir Walter Scott Society i
Edinborg býður einhverjum
fræðimanniaö flytjahverju sinni.
„Fyrirlesturinn ætla ég að
kalla „Sir Walter Scott á
Islandi”. Ég ætla aö fjalla um
áhrif norrænna, og sérstaklegra
islenskra bókmennta á Scott og
öfugt. Scott haföi til dæmis mikil
áhrif á Jón Thoroddsen þegar
hann var aö skrifa Mann og konu.
Jónsagöi I bréfi aö hann langaöi
aö skrifa róman I stfl Scotts. Það
þýöir hins vegar ekki að hannhafi
ætlaö aö stæla hann. Sir Walter
Scott átti mestan þátt I þvi aö
gera sögulegu skáldsöguna aö
þeirri list sem hún varð, og þvi er
ekki óeðlilegt aö áhrifa hans gæti
t.d. hjá Jóni. Þessi áhrif voru þó
ekki á einn veg og Scott átti til
dæmis 54 bækur um norræn fræöi,
sem var geysimikið á þessum
tíma, — fyrri hluta 19. aldar”.
Og á miðvikudagskvöldinu birt-
ist hann svo á skjánum sem um-
sjónarmaður hins vinsæla spurn-
ingaþáttar Mastermind. Svona
um, bregöa sér I hlutverk Snorra
Sturlusonar og svo framvegis.
Við teljum aö meö þessum hætti
getum viö veitt viðfangsefninu I
fyrsta skipti þá meöferö sem þaö
á skiliö. Þaö liggur afar mikiö
grúsk og undirbúningsvinna á
bakvið svonamyndaflokk. Og þaö
er ekki sist skemmtilegt, þvi þótt
ég þykist vita sitt af hverju um
vikingana er ég alltaf aö læra
meira og meira. Til dæmis
komst ég aö þvi aö eigin raun I
feröinni til Skandinaviu sem viö
vorum aö koma úr, hvernig vik-
ingarnir renndu sér á skautum.
Þetta var eins konar bianda af
skautum og skiöum. Menn ýttu
sér áfram meö stöfum. Mér
fannst ógurlega gaman aö prófa
þetta”, segir Magnús og brosir
viö endurminningunni um þessa
skautaferö sina.
„Þessimyndaflokkur er geröur
I tengslum viö sýningu um vik-
ingamenningu á British
Museum”, skýtur David Collison
inn I. „Hann veröur sýndur á BBC
2voriö 1980 um leiö oghún veröur
sett upp. Siöan fer sýningin til
Bandarflcjanna og þá veröa þætt-
irnir sýndir þar. Þetta veröa alls
tiu þættir og viö eigum nú fyrir
höndum sex mánuöi viö kvik-
myndatökuna i Englandi og á
Noröurlöndunum upp á hvern dag
eöa alls 177 uppt(8cudaga. Siöan
verðum viö aö fullvinna þættina
Háskóla íslands. Magnús geröi
Bretland hins vegar aö sinum
starfsvettvangi þótt hann hafi
alla tiö haldiö nánu sambandi við
Island.
Hann nam fyrst viö Edin-
borgarakademiuna meö góðum
árangri og fékk þaðan styrk til
enskunáms við Jesus Coliege i
Oxford. Þaðan tók hann BA-próf
áriö 1951 og stundaöi framhalds-
nám i tvö ár til viðbótar f forn-
norrænum fræöum.
„Ætlun min var aö veröa fræöi-
maöur”, segir Magnús. „En fyrir
einhverja tilviljun eöa slysni lenti
ég í blaöamennsku. Og þaö leiö
ekki á löngu þar til ég sannfæröist
um aö fjölmiölun var mitt fag”.
Þaö var 1953 sem hann réöisttil
Scottish Daily Express. Hann
varö einn helsti greinahöfundur
þess blaös og slöan aöstoöarrit-
stjóri uns hann varð aöstoöarrit-
stjóri The Scotsman áriö 1961.
Þar starfaöi hann til ársins 1967
þegar hann ákvaö aö helga sig
rítstörfum og f jölmiölun á frjáls-
um grundvelli (free-lance) enda
fyrir löngu komin á kaf I slikt.
Hann vann aö fjölda heimilda-
mynda fyrir Skotlandsdeild BBC
og stjórnaöi fréttaskýringa- og
viðtalsþáttum. 1964—5 starfaöi
hann við afar vinsælan fréttaþátt
hjá BBC i London, sem nefndist
Tonight, og ári sibar átti hann
þátt i aö hrinda af stað einhverj-
skothriðfráMagnúsiogveröur að
bjarga sér eftirmætti. Þetta form
hefur verið tekið upp hjá
sjónvarpsstöövum viöa um lönd
og á miðvikudagskvöldinu, —
kvöldið eftir ab ég hitti Magnús,
— var einmitt á dagskrá BBC 1
Mastermind International, þar
sem séniunum héöan og þaðan úr
heiminum er att saman, — efstu
mönnum I Mastermindkeppnum
hinna ýmsu landa.
„Það er gaman að fást viö
Mastermind”, segir Magnús, „en
þaö væri synd að segja að þaö
reyndi mikið á mann. Þessi þátt-
ur, sem trúlega hefur gert mig
þekktari en allir aörir til samans,
krefst sáralitillar vinnufrá minni
hendi.”
En hver er helsta skýringin á
þvi að hann hefur „náö svona
langt” eins og sagt er?
„Heppni” svarar hann um leið.
„Ég var ungur þegar sjónvarpið
var aö byrja i Skotlandi og kom-
ast á legg. Ég var þá starfandi
blaöamaöur, og ódýrasta
sjónvarpsefni sem hægt er aöbúa
til er aö láta einhvern mann
spyrja annan mann út úr. Og til
slikra verkefna var ég fenginn
sem blaöamaður. Þannig leiddi
blaöamennskan mig út i
sjónvarpiö og meö þróun og
þroska þess miöils hafa verkefnin
fyrir mig um leiö oröið fjölbreyt-
tariA. þennanhátt hefur snjóbolt-
„Nei, það held ég ekki. Góöur
blaðamaður er sá sem getur sagt
vel frá. Aö segja vel frá i blaða-
mennsku og annarri fjöimiölun
merkir að segja skemmtilega og
fjörlega frá án þess að fara rangt
með fræöin. Ég sé enga mótsögn i
þvi aö vera blaöamaður og miöl-
ari fræðimennsku og þaö er
einmitt það sem við David gerum
i okkar þáttagerö”.
„Ég myndi vilja bæta þvi viö”,
segir David Collison, „aö i okkar
starfi tvinnast saman þaö aö
skemmta og það að fræöa.”
„Já, þaö sem á fslensku er kall-
að sagnaskemmtan”, segir
Magnús. „Viö David erum búnir
aö vinna saman i ein þrettán ár og
byrjuöum á Chronicleflokknum”.
„Fyrir sex árum siðan hættum
viö í Chronicle af þvi oldcur þótti
viö vera farnir aö gera sama hlut-
inn aftur ogaftur”,segir Coliison.
„Þegar við höfum lokið viö vik-
ingana okkar verðum viö aö vera
búnir aö finna upp á einhverju
nýju”.
Hvernig ganga slikir hlutir
fyrir sig hjá BBC? Eiga
dagskrárgeröarmenn auövelt
með aö koma sinum eigin hug-
myndum I gegn eöa fá þeir fyrir-
skipanir um verkefni að ofan?
„Þaö er aö miklu leyti okkar að
fá hugmyndirnar, leggja þær
fram og reyna aö fá þær
Flugleiða sem byggir m.a. á
vinsældum Magnúsar. Þá má
nefna Islandskvikmyndina sem
hann geröi i samvinnu við Sigurð
Sverri Pálsson með styrk frá
Menningarsjóöi.
En Magnús hefur auk hinna
umsvifamiklu fjölmiölastarfa
sinna fundiö tima til aö skrifa
bækur, sex frumsamdar, auk
framlaga til fjölda annarra, og
einar tiu þýöingar úr íslensku.
Meö Hermanni Pálssyni viö
Edinborgarháskóla hefur hann
þýtt fjórar Islendingasagnanna
fyrir Pengúln Classics-bókaflokk-
inn vinsæla, — Njálu, Grænlend-
ingasögu, Haralds sögu hárfagra
og Laxdælu. Þá hefur hann þýtt 7
af skáldsögum Halldórs Laxness.
Flestar frumsömdu bókanna
tengjast með einhverjum þætti
áhuga Magnúsar á Islandi og
fornum fræöum, — bækur eins og
Viking Expansion Westwards
(1973) og Hammer of the North
(1976), sem örn og örlygur gáfu
út I hitteöfyrra. Annars eru rit-
störf Magnúsar af fjölbreyttasta
tagi. Tildæmis hefur hann skrifað
sögu sins gamla skóla, Edin-
borgarakademiunnar og verð-
launabók um grundvallaratriði
fornleifafræði.
„Ég hef haft mikla ánægju af
þýöingunum”, segir Magnús, „en
þegar ég byrjaði aö skrifa bækur
upp á eigin spýtur varö þaö ansi
aldrei getaö gefið mér tima til
þess arna. Ég hef afar gaman af
þvi að geta verið eitt sumar á
Islandi við aö afla efnis i bók, þar
sem ég reyndi að oröa reynslu Is-
lensku þjóöarinnar gegnum tíöina
meö tilliti til erlendra lesenda.”
„ . . . en Englendingur
aldrei!”
Þeir David Collison gantast
meö þjóðerniskennd Magnúsar.
Ég segist ekki ætla aö falla i þá
gryfju aö spyrja hann hvort hann
liti fremur á sig sem Islending
eöa Breta.
„Þvi er fljótsvarað”, segir
Magnús snöggur upp á lagiö. „Ég
er Islendingur aö þjóðerni, Skoti
að rikisfangi, en Englendingur
aldrei! Ég er til dæmis enn meö
Islenskt vegabréf
Enn skýtur Collison á Magnús,
en hann verst fimlega og segir:
„Viö vorum saman I Palestlnu á
meöan þorskastrlöinu stóð og þú
veist fjandakomiö hvernig mér
leib”.
Ég spyr hvernig Islendingurinn
i honum geri einna helst vart viö
sig. „Ég er bara tslendingur”,
svarar Magnús. „Þaö er ekkert
ólikt þvi og aö vera af nánast
hvaða þjóöemi ööru sem er. Aö ég
er tslendingur”, svarar Magnús,
„Þaö er ekkert óllkt því aö
vera a.f nánast hvaöa þjóöerni
öðru sem er. Að éger lslendingur
merkir aðeins aö miöað viö
Englendinga er ég mun gáfaöri,
duglegri, skemmtilegri...”
Leysist nú samkoman um hriö
upp i þjóðernislegan gamanleik,
en þegar ró færist yfir á ný spyr
ég Magnús hvernig tslendingar
komi honum fyrir sjónir þegar
hann heimsækir landiö.
„Þaö sem mér finnst fyrst og
fremst endumærandi viö Islend-
inga er hvilikir ógurlegir vinnu-
þjarkar þeir eru. Smæö landsins
er llká hvetjandi aö þvf leyti aö
menn geta haft yfirsýn yfir hlut-
ina Þeir vita hvað hægt er aö gera
og reyndin verður yfirleitt sú aö á
lslandi er allt hægt aö gera”.
En telur hann enga hættu á aö
Islendingar séu að glata þjóöar-
einkennunum i sinu snöggsoöna
velferðarþjóöfélagi?
„Nei, þaö fæ ég meö engu móti
séö. Þeir hafa mjög sterka meö-
vitund um þjóölega menningu
sina. Og þeir leggja mikiö á sig til
að vernda þá menningu”.
„Ómöglegur ef ég hef
ekkert að gera”
Þeta taliö beinist aö nýju aö
starfinu viö sjónvarpiö spyr ég
Magnús hvort þaö sé ekki viösjár-
veröur heimur, þar sem
ijali við
ÚS
ússon,
arpsmann
samkeppniogpersónuleg barátta
pm bestu bitana geti fariö illa
meö fólk.
„Nei, ekki er þaö mín reynsla.
Þá .er jjess aö gæta, að ég er á
þeim kanti I sjónvarpsiönaðinum,
þar sem hörö vinna er það sem
gildir, en ekki fallegt útlit eöa
annaö þaöanaf hverfulla. Ég
þekki ekki glimmerhliöina,
skemmtanaiönaöinn. Ég er ekki
hræddur um að uppstokkun í efstu
valdaþrepunum hjá BBC muni
binda enda á minn feril i
sjónvarpi. Þótt siikt geti vafa-
laust gerst I amerísku sjónvarpi,
t.d. óttastég ekki aö einhver tjúll-
aöur toppmaður I valdapira-
midanum ákveöi einn góöan
veöurdag aö nú þurfi aö losna viö
þennan leiöindagaur Magnús
Magnússou Þetta er allt miklu
siðmenntaöra hérna hjá okkur”.
Hann hefur gert býsna mikiö á
sinum ferli, ekki eldri maöur.
Honum hafa hlotnast viöurkenn-
ingar af ýmsu tagi. Hann fékk
íslensku fálkaoröuna 1975. Hann
var heiöursrektor Edinborgar-
háskóla frá 1975 tíl rióvember
1979. Hann fékk afmælisoröu
Bretadrottningar 1977. Hann fékk
heiöursgráöuna Doctor honoris
causa frá Edinborgarháskóla
1978. Ég spyr hann hvort þessi
erilsami ferill hafi veriö þess
virði og tek þá meðal annars miö
af þessari hektisku viku, þar sem
hann hoppar upp I flugvélar
nánastannan hverndag: Er ekki
hætta á aö menn týni sjálfum sér I
þessum hasar?
„Nei, nei, nei, nei! Ég er alveg
ómögulegur maöur ef ég hef
ekkertaðgera. Éger bara lukku-
iegur yfir því aö geta gert þaö
sem mig langar til að gera og fá
borgaö fyrir þaö”.
Saknar hann aldrei þess tima
þegarhannvar aöeins ofur venju-
legur Magnús Magnússon?
„Nei, ég hef aldrei haft litiö að
gera. Þegar ég var „bara”
blaöamaöur sá ég aldrei út úr
augum. Eini munurinn er sá, aö
núna er sjóndeildarhringurinn
talsvert viðari hvaö verkefni
snertir”.
Og nú eru tuttugu miriútur
liönar og vel þaö. Leigubill og
flugvél biða. Magnús fer heim aö
skrifa fyrirlesturinn um Sir
Walter Scott á Islandi. Hann býr
ásamt eiginkonu sinni, skoska
blaömanninum Maimie Baird,
rétt fyrir utan Glasgow, og þau
eiga fjögur börn. Þar er hans
afdrep milli þess sem hann flýgur
út og suöur I sjónvarpsupptökur
eöa fyrirlestraferöir. Þar hvilist
hann ,les og skrifar, vinnur.
„Fyrirgefðu aö ég skuli vera
svona timabundinn”, segir hann
um leið og hann kveöur. En
þannig vifl hann visteinmitt vera.
Timabundinn.
Sjónvarpsþáttagerð hefur leitt Magnús Magnússon víða um heim. Þessar myndir eru frá gerð tólf þátta myndaflokks um fornleifafræði bibliuland anna, sem Magnús skrifaði og kynnti i BBC 2 fyrir tveimur árum eða svo
Við Samaria-höil Jezebel drottn-
ingar og Ahab konungs.
Við Ur Ziggurat I Irak, sem stjórn-
völd þar hafa látiö endurreisa að
hluta.
Við Ur I Irak. 1 bakgrunni sjást
rústir Ziggurat-musteris.