Helgarpósturinn - 21.04.1979, Blaðsíða 18

18
Laugardagur 21. apríl 1979. helgarpósturinn
Kollegar greinarhöfundar i Afrlku viö s«löfónleik
jazzmúsikina. Afrikanar voru
skáld góö og þóttu frumlegir,
skáldskapur tengdist trúarsiö-
um þeirra. Þeir trúöu á talsvert
úrval af misgóöum guöum.
Skáldin improviseruöu (mæltu
af munni fram) ljóöin og tón-
settu túlkunina um leiö á viöeig-
andi hátt oft meö viölagi eftir
þvi hvert tilefniö var. Þaöan er
sprottinn hinn sveigjanlegi
flutningsmáti jazzins. Agætt
dæmi um slikan kveöskap er
þessi róörarsöngur þrælanna á
Mississippi:
Skáldiö: Farewell, fellow
servants
Allir: Oho, oho
Frækorn þeirrar greinar tón-
listar, sem menn komust upp á
lag meö aö kalla jazz, barst
vestur um haf meö sundurleit-
um en stórmerkilegúm mann-
skap — og festi þar rætur. Fólk,
þaö sem hér um ræöir voru
hlekkjaöir þrælar (svo sem
frægt er oröiö), og annaö liö öllu
óbeislaöra úr ýmsum hornum
heims. Menningarþræöir
margra þjóöa tvinnuöust á þann
veg saman, aö ný tónlist
tók á sig nokkuö skipulagt form
i Ameríku. Elsta form jazzins
er blúsinn. — Og hvernig þetta
skritna nafn festist viö músik-
ina veit nú enginn. Margir og ó-
likir kynþættir eiga þvl eitthvaö
I jazzinum, þessu óvelkomna af-
kvæmi tónlistargyöjunnar — ef
vel er aö gáö. Skal nú reynt aö
greina helstu þræöina sem tóna-
flétta jazzins er ofin úr.
Eitthvert veigamesta inn-
leggiö I sköpun þessarar tón-
listarstefnu, þ.e.a.s. takturinn
og tóntakiö kom handan frá
Afriku. Hinn fjölþætti rýþmi
negranna úr Vestur-Afriku er
flókin völundarsmfö og mjög
frábrugöin takttilfinningu vest-
urlandabúa. Hjá afrikönum
ganga margar óskyldar takt-
tegundir hver upp i annarri svo
aö meö ólikindum er. Slikt mis-
gengi (synkópur) eru sem rauö-
ur þráöur og aöalsmerki i spila-
mennsku allra sannra jazz-
manna og kallaö „away from
the beat”. Söngur frumskóg-
anna liföi áfram meö svertingj-
um á plantekrum vestursins og
átti eftir aö hafa mikil áhrif á
Skáldiö: I’m gwine way to
leable you
Allir: Oho, oho
Skáldiö: I’m gwine to leable
de ole country
Allir: Oho, oho
Skáldiö: I’am sold off to
Gregory
Allir: Oho, oho.
Creolar (kynblendingar)
lögöu jazzinum til mátuleg-
an léttleika og þann dillandi
þokka er þeir höföu tekiö aö
erföum frá suöur-evrópskum
forfeörum sfnum (og e.t.v. viö-
ar).
Hvltir innflytjendur frá aust-
an og vestanveröri Evrópu
færöu jazzinum verkkunnáttu,
skpulagsgáfu og rökhyggju þá
er sist ber aö vanmeta.
Sé stiklaö á stærstu punktun-
um I framvindu jazzsögunnar
frá upphafi kemur eftirfarandi 1
ljós:
Ariö 1619 komu fyrstu þræla-
skipin til Noröur-Ameriku (Vir-
ginlu).
Ariö 1718 er New Orleans
fæöingarborg jazzins stofnsett.
Ariö 1865 voru lög sett um af-
nám þrælahaldsins. (Lög þessi
voru viöa illa haldin).
bönnum, boöum og Bibllu. —
Fyrst var tekiö fyrir hverskonar
horna- og hljóöplpublástur
hinna þeldökku, og taliö aö sllk
múslk æsti „niggarana” upp til
samblásturs... — Næst var allur
trumbusláttur bannaöur, þvl aö
I liós kom. aö svertingjar frá
Vestur-Afrlku kunnu þá háska-
legu list, aö talast viö á tungu-
máli trommunnar (talking
JAZZKULTUR VERÐUR TIL
Jazz
eftir Gunnar Reyni Sveinsson
Ariö 1867 er Ku Klux Klan
hreyfingin stofnuö til höfuös
svertingjum.
Ariö 1870 voru negrar 4,9
milljónir eöa 12,7% af Ibúum
Bandarlkjanna, sem voru alls
38,9 milljónir.
Ariö 1893 er fyrsta jazzhljóm-
sveitin „Buddy Boldens Origin-
al Jazzband” oröin þekkt I New
Orleans.
Ariö 1900 teljast svertingjar
vera 8,8 milljónir i USA, þ.e.
11,6% af Ibúafjöldanum, sem
var 76 milljónir.
Bandarikin uröu auöug þjóö á
handafli negranna, á þvi er eng-
inn vafi. Þaö skýrir hvilikt kapp
var lagt á aö berja margra alda
stolta menningu úr afrlkönum
og troöa á þá þrælsóttanum I
staöinn. Þrælahaldararnir voru
meira en lltiö smeykir viö þá er
þeir kúguöu og kvöldu meö
drum), sem er einskonar
morskói.
— Þá var ekkert músikalskt
eftir sem loddi viö þrælana
nema söngurinn. Hann er þaö
samofinn viö tungumál Afrlku-
þjóöa, aö merking oröa ræöst af
tónlegunni (þ.e. tónhæö, — tón-
dýpt). Allar tilraunir hinna
vönduöustu manna til aö láta
þennan lýö hætta aö syngja
uppá afrlkanska mátann (þar
sem allar nótur skalans eru þvi
sem næst heiltónaskref) og taka
upp sléttan sálmasöng aö hætti
Evrópumanna — mistókst þaö
mátulega — og jazzbandiö varö
aö veruleika.
Fáanlegar LP þar sem kynnt er
óspjölluö músik Afrfkuþjóöa:
1. Music of the Mende, Folk-
ways FE 4322.
2. African Music, Folkways FW
Blaða-
maður-
inn og
lífsgátan
— ný bók eftir
Rifbjerg
Danski rithöfundurinn Klaus
Rifbjerg hefur sent frá sér nýja
skáldsögu, sem hann kailar
„Joker”.
Söguhetjan Jeremias Lister, er
blaöamaöur á „Avisen”, blaöinu
meöréttar skoöanir á öllum hlut-
um. Jeremias er nútlmamaöur,
sem er aö þvl kominn aö renna á
rassinn. Hann er fráskilinn, eftir
fimmtán ára hjónaband, og hefur
eftir þaö búiö meö annarri konu.
Þrátt fyrir þaö hefur hann ekki
fundiö sjálfan sig. Hann er maö-
ur, sem hefur gert þaö aö köllun
sinni aö segja frá raunveruleik-
anum, en nú fær hann ekki ráöiö
viö sinn eiginn veruleika. Lesand-
inn fylgist fyrst og fremst meö
hugleiöingum Jeremiasar um til-
veruna og mannfólkiö. A öldur-
húsi nokkru hittir hann dverg,
sem er trúöur aöatvinnu. Dverg-
urinn heldur fram þeirri kenn-
ingu aö bakhlutinn sé mikilvæg-
astur allra llkamshluta: þegar
hann dettur á rassinn skemmtir
fólk sér, allt frá Kaupmannahöfn
til Peking.
Rifbjerg hefur enn einu sinni
skrifaö sögu um manninn, sem
ekki er I takt viö hiö tvlklofiia
frjálsræöi tiöarandans.
Bókin hefur fengiö góöa dóma I
dönsku blööunum. I Berlingske
Tidende segir m.a., aö bókin sé
bæöi persónuleg og fjarlæg til-
raun til aö berjast gegn þeirri
kröfu, sem alls staöar kemur
fram I þjóöfélaginu, um aö meina
eitthvaö og vera eitthvaö, sem
maöur ekki er.
LEIKFÉLAG
REYKIAVÍKUR
LIFSHASKI
40. sýn. I kvöld kl. 20.30
slöasta sinn
STELDU BARA
MILLJARÐI
sunnudag kl. 20.30
Miövikudag kl. 20.30
föstudag kl. 20.30
SKALD-RÓSA
fimmtudag kl. 20.30
siöasta sinn
Lifsháski: Guömundur Pálsson
og Sigriöur Hagalfn.
Miöasala I Iönó kl. 14
Sími 16620.
30
Gr sýningu LA. á Sjálfstæöu fólki
Hinn íslenski
sjálfstæðisþrái
Leikféiag Akureyrar
Sjálfstætt fóik, þættir úr Hfi
Bjarts I Sumarhúsum.
Höfundur: llalldór Laxness.
Leikgerö: Baldvin Halldórsson.
Leikmynd: Gunnar Bjarnason.
Leikstjóri: Baldvin Halldórsson.
Sagan um Bjart I Sumarhúsum
er sagan um hinn islenska sjálf-
stæöisþráa. Þessi saga hófst
raunar fyrir mörgum öldum þeg-
ar fjöldi norskra smákónga tók
sig upp frá lendum sinum meö
börn sin ogbúaliö, burt frá tiltölu-
lega öruggri afkomu og fluttu út
til þessarar köldu eyjar noröur i
Dumbshafi, á mörkum hins
byggilega heims, allt vegna þess
aö þeir gátu ekki unaö þvi aö vera
öörum háöir. Slöan þá hefur saga
Islands verið saga einyrkjans,
saga þess sem fremur kýs aö
brjóta sér land á næsta litt byggi-
legum slóðum, en aö vera öörum
háöur. Og þetta gerir hann þó
hann þurfi aö fórna öllu, jafnvel
llfi sinna eigin barna, og jafnvel
þó tilraun hans sé fyrirfram
dæmt til aö mistakast, þaö sem
gildir er „aö skulda engum
neitt”. Hve mörg erum viö sem
ekki þekkjum eitthvaö af Bjarti i
Sumarhúsum I okkur sjálfum.
En sagan af Bjarti I Sumarhús-
um vekur fleiri spurningarheldur
en þá hvort hægt sé aö réttlæta
þessa sjálfstæöiskergju Islend-
ingsins. Hún vekur I rauninni
spurninguna um þaö hvaö frelsi
sé. Er Bjartur raunverulega
frjáls?, eöaer hanneinnig eins og
Asta Sóllilja kemst aö oröi, ofur-
seldur einhverju æöra valdi.
Hefur hann ekki meö sinni sjálf-
stæðishugsjón I rauninni selt Sálu
sina og einnig sálir barna sinna.
Bjartur vill ekki skulda neinum
neitt, en sú spurning hlýtur aö
vakna hvort viö séum ekki i raun-
inni skuldug hvert gagnvart öðru.
Hér erum viö I rauninni komin aö
kjarna málsin, spurningunni um
þaö hvaö sé frelsi. Samkvæmt
skilgreiningu Laxness I Sjálf-
stæöu fólki eru „frelsi”, og „sjálf-
stæöi”, ekki endilega samtvinnuö
hugtök. Bjartur er ekki frjáls
maöur i sjálfstæöistilburöum sin-
um (sem eru I rauninni fýrirfram
dæmdir til aö mistakast). Asta
Sóllilja er ekki frjáls heldur, hún
geturekki losaö sigundan áhrifa-
valdi Bjarts, þrátt fyrir þá auö-
mýkingu sem hún veröur fyrir
frá hans hendi. Gvendur hyggst
leita frelsisins I Ameriku, en viö
höfum þaö alltaf á tilfinningunni
Leiklist
eftir Reyni Antonsson
aö sllkt sé til einskis, þaö er alltof
mikiö af Bjarti i honum til þess.
Höfuöboöskapurinn i Sjálfstæöu
fólki viröist mér vera sá aö leiöin
til frelsis liggi ekki I gegnum hina
Islensku einstaklingshyggju,
heldur samstööu og samhjálp.
Maöurinn er i eöli sinu félags-
vera. Þvl getur hann ekki oröiö
frjáls nema i samfélagi viö aöra.
Laxness, I sinni hálfmarxistisku
gagnrýni á þjóðfélagiö sem fram
kemur I Sjáfstæöu fólki tekur
undir meö höfundi Hávamála þar
san hann segir „Maður er manns
gaman”. Hér öölast þetta forna
spakmæli og sigilda nýtt llf.
sinni svo ekki er umdeilt tilveru-
rétt atvinnuleikhúss á Akureyri:
Ef eitthvaö er þá hefur Leikfé-
lagiö herst viö þær deilur sem
næstum höföu á sinum tima riöiö
starfsemi þess aö fullu. Þaö er
óskandi aö almenningur og
stjórnvöld sýni þessari starfsemi
skilning, og aö menn leggi leiö
slna i gamla leikhúsiö til aö njóta
þar ágætrar kvöldstundar. Jafn-
vel Reykvikingar sem þó hafa úr
svo miklu aö moöa i sinu leik-
húslifi þurfa ekkert aö skammast
sín fyrir aö lita inn I Samkomu-
húsiö ef þeir eiga leiö til Akur-
eyrar.
Þaö er sjálfsagt ekkert
áhlaupaverk aö koma efni átta
hundruöblaösiöna bókar til skila I
tæplega þriggja klukkustunda
langri leiksýningu. Þetta viröist
þó Baldvini Halldórssyni hafa
ótrúlega vel tekist. Þrátt fyrir
þaöað Sjálfstættfólk sé viöamikil
saga og spanni yfir langt tímabil
er sýning Leikfélags Akureyrar
ótrúlega heilsteypt og veröur
aldrei verulega sundurlaus eöa
bortakennd. Til aö tengja saman
atriöin er notaö letur af mynd-
varpa sem er skemmtileg ný-
breytni og á sinn þátt I aö gera
sýninguna svo heilsteypta sem
raun ber vitni. Leikmynd Gunn-
ars Bjarnasonar er ágætis um-
gjörö um þá mannlegu eymd er
þarna er dregin fram, einkum hin
lágreista baöstofa heiöarbýlisins.
Um frammistööu einstakra leik-
enda þarf ekki aö fara mörgum
oröum. Aö sjálfsögöu mæöir lang-
mest á Þráni Karlssyni I hlut-
verki Bjarts. Þráinn sýnir hér
ennþá einu sinni aö hann er vax-
andi leikari. Hann nær aö þvi er
viröist afbragös tökum á hinum
þvera og einsýna, harðgeröa en
þó á köflum viökvæma og skáld-
mælta kotbónda. Aö öörum ólö6t-
uöum er þetta tvimælalaust sýn-
ing Þráins. Einnig er mér minnis-
stæöur hinn yfirlætislausi leikur
Sigurveigar Jónsdóttur I hlut-
verki Hallberu gömlu. Hún er
fulltrúi þess gamla tlma sem er
aö kveöja. Meö henni er aö ganga
til viöar hiö forna, rótgróna Is-
lenska bændasamfélag, sem
þrúgað hefur veriö gagn um ald-
irnar af veldi klerka og kaup-
manna, konunga og biskupa.
Sýning Leikfélags Akureyrar á
Sjálfstæöu fólki sannar enn einu