Helgarpósturinn - 13.07.1979, Blaðsíða 2

2'
Föstudagur 13. júlí 1979 —helgarpústurinru
Nokkrum sinnum á ári lendir hér á landi einkaþota forstjóra Pepsi-
cola verksmiöjanna i Bandarlkjunum. Þá er hann aö fara í lax. Þessi
forstjóri Pepsi-coia leigir eina gjöfuiustu laxveiöiá landsins , Laxá f
Dölum, fyrir 26 milljónir á ári. En hann er ekki eini stórlaxinn, sem
lendir hér á sinni einkaþotu i þeim erindagjörðum aö draga lax. Þeir
voru um 500 útlendingarnir — þó ekki allir á einkaþotum — sem hingað
komu i laxveiðiferð i fyrra og iangflestar voru þaö 1. flokks ár, sem þeir
veiddu i. Attu útlendingarnir 5442 veiöidaga i 20 bestu laxveiðiám
landsins, en islendingar áttu þar 8.301 dag.Það er því ljóst aö útlendir
laxveiöimenn eru mjög stórtækir viö laxveiöarnar hér á landi.
Nokkrar deilur hafa veriö hér á
landium þessa ásókn útlendinga i
islenskar laxveiöiár. Hafa þessi
mál til aö mynda verið rædd á Al-
þingi og urðu þar miklar umræö-
ur og deilur. Landssamband
stangaveiöifélaga hafa skorað á
yfirvöld að vera á varöbergi gegn
útlendingum i islenskum lax-
veiöiám og ýmsir standa i þeirri
meiningu að há veiðigjöld i' bestu
ám, séu tilkomin vegna yfirboða
erlendra auðmanna og að þessir
auðugu útlendingar geri það að
verkum að hinn venjulegi stang-
veiðimaður hafi ekki efni eða
tækifæri á veiðum i gjöfulustu
laxveiðiánum.
Þessar gagnrýnisraddir hafa
farið hátt og viða undanfarin ár
og eflaust fyrir þeirra tilverknað
skipaði landbúnaðarráðherra
neftid í janúar siðastliðnum, sem
átti að „kanna aðstöðu islenskra
stangaveiðimanna til að fá að-
gang að laxveiðiám i landinu og
hvort veiðileiga og veiðiafnot er-
lendra manna hérálandieru þess
eðlis að innlendir veiöimenn fái
þannaðgangað veiðiám landsins,
sem eðlilegt má telja.”
Reykviskir einstakling-
ar eiga stóran hlut í
sumum ám
En það er rétt að byrja á byrj-
uninni, þ.e. hverjir ráða yfir
ánum og leigjaþær út i upphafi.
Það eru landeigendur, eða veiði-
réttareigendur svokallaðir. Þess-
ir aðilar verða samkvæmt lögum
að stofna með sér veiðifélög, sem
siðani sameiningu taka ákvöröun
um á hvern hátt viðkomandi á
skuli nýtt. í sumum tilvikum sjá
veiðifélögin sjálf um að leig ja ána
til stangveiðimanna, en oftar eru
þó árnar leigðar i heilu lagi tii
leigutaka, þá i eitttilþriggja ára i
senn. (Þegar rætt er um eitt ár,
þá er átt við veiðitimabil, sem er
mismunandi langt. Oftast frá
miðjum júni fram i september.)
Arður veiðiréttareigenda er
mjög mismunandi. Sumir eiga
aðeins litinn hluta árinnar og fá
aðeins 1% arösins, en aðrir hirða
20% arðsins.
Ef teknar eru 10 bestu laxveiði-
ár landsins og eignarréttur að
þeim er skoðaður kemur ýmislegt
fróölegt i' ljós. Það eru 280 veiði-
réttareigendur að þessum 10 ám.
153eigendur eiga m jög litinn hlut,
eða frá 0.01-2,5%, eða samtals
19% af arðinum. 72 einstaklingar
fá 2,5-5%, sem er 25% af arðinum.
36 aðilar eiga 5-10% sem gerir
samtals 25,2%, en 19 einstakling-
ar frá 10% af arði eða um 30,5%
Það má s já af þessum tölum að
þaðeraðeins 19 mannahópur sem
hirðir rúmlega 30% arðsins af
þessum 10 bestu ám. 1 þessum
hópi munu vera nokkrir Reykj-
vikingar, sem hafa keypt upp
jarðir við helstu laxveiðiár lands-
ins. Er þá um að ræða umsvifa-
mikla fjármálamenn sem hafa
keypt þessar hlunnindajarðir,
ekki til að búa á þeim, heldur að-
eins til að nýta veiðiréttinn.
Svo haldið sé áfram með „stór-
laxana”, þ.e. þá sem hirða
stærstan hluta arðsins, þá má
nefna það sem dæmi að það eru 3
aðilar sem fá I sinar hendur 40%
arðsins af Norðurá i Borgarfirði,
3einstaklingar með 62% af arðin-
um i Laxá i Kjós og I Hitará eru
það 2 menn, sem eiga 42% árinn-
ar.
Nafntogaðir fjármála-
menn með mikil umsvif
En frá veiðiréttareigendum og
til þeirra aðila sem leigja árnar
sumarlangt eða til nokkurra ára.
Isumum tilvikum, eins og I Laxá
i Dolum, hluta Þverár og i
Haukadalsá hafa útlendingar
tryggt sér veiðiréttinn i allt sum-
ar og tslendingar komast þar ekki
að.
t öðrum tilvikum eru það fjár-
sterkir aðilar, aðallega héðan af
Reykjavikursvæöinu sem hafa
tekið árnar á leigu og leigja siðan
frásér aftur,þá tilskammstíma i
senn, að öllum likindum i hagnað-
arskyni. Útlendingar eru stór
hluti þeirra sem leigutakar selja
veiðileyfi og er þvi talsvert gjald-
eyrisstreymi til þessara leigu-
taka.
1 þriðjalagi eru það veiðifélög-
in sjálf, eða félag veiðiréttareig-
enda, sem selja stangir I viðkom-
andi ár, i stuttan tlma i senn. Allt
frá einum degi upp i eina viku.
Hér skulu tiundaðar 19 bestu
laxveiðiár landsins og nefndir
þeir aðilar sem með þær hafa að
gera i sumar.
1. Laxá í Kjós. Leigutaki, Páll
Jónsson forstjóri Polaris og
umboðsmaður Pan American
hér á landi, ásamt fleirum.
HIRBA KIR GRðDAHN?
Ýmsar spurningar vakna i hugum manna þegar
fjársterkir aðilar leigja heilu laxveiðiárnar sumar
eftir sumar og endurleigja siðan til útlendinga eða
' annarra. Er þetta rakinn gróðavegur? Helgarpóst-
urinn hafði samband við nokkra landskunna at-
hafnamenn sem hafa leigt laxveiðiár með þessum
hætti og leitaði eftir upplýsingum um þessi iaxveiði-
mál almennt, upphæðir sem væru i spilinu, gjald-
eyrisspursmálið og útlendingaveiðar.
Þá var einnig haft samband við einn aðila veiðifé-
lags Laxár i Dalasýslu, en það er eina áin á landinu,
eftir þvi sem komist verður næst, sem leigð er al-
farið til útlendinga.
,,Ég gef það ekki upp”
,,Ég gef þaö ekki upp hvað viö
leigjum ána á frá veiðifélagi
landeiganda,” sagði Óttar
Yngvason lögfræöingur, umboðs-
maður leigutaka Haffjarðarár.
— Hverjar eru brúttótekjur
ykkar af endurleigu?
,,Ég gef það heldur ekki upp.
Þær tölur sem þarna um ræöir
skipta tugum milljóna. En hvort
einhver ágóði er og hvað hann er
þá mikill — það segi ég ekki.”
1 Haffjarðará eru 5 stangir
leyfðar og við spurðum Ottar að
þvi hvað dagurinn með eina stöng
kostaði:
„Ég gef það ekki upp,” var
svariö.
Blaðamaður kvaðst þá spyrja
sem stangveiðiáhugamaður og
sagöist vera aö hugleiða þann
möguíeifca að léigjf. dag I ánni
siöar I sumar.
„Ja.þaðernúer.ginstönglaus i
sumar. En dagurinn kostar þetta
frá 50 þúsund krónum, en það er
misjafnt verðið á þessu. Það er
spursmál um það hve mikil þjón-
usta fylgir i það og það skiptið.”
Nú voru veiðidagar útlendinga i
ánni 270, en dagar íslendinga að-
eins 85. Hvers vegna þetta útlend-
ingastreymi?
,Éghefekkihugmynd um það.”
Borga útlendingarnir betur?
„Það held ég ekki.’
Eru gerð full skil á þeim gjald-
eyri sem til ykkar kemur?
„Já.”
Og engin undantekning frá
þeirri reglu?
„Það hefur enginn áhuga á
sliku.”
,,Ekki stórgróðafyrir-
tæld”
6g vil ógjarna vera aö aug-
lýsa^neinar töiur í þessu sam-
bandi, hvorki hvað ég og min-
ir félagar leigjum ána á frá
veiðifélaginu né heldur hver út-
leiga frá okkur erj- sagði Páll
Jónsson forstjóri Polaris og
umboðsmaður Pan American
hér á landi. „Það er i gangi
mismunandi verð hjá okkur eftir
þvi hvenær sumars stengurnar
eru seldar. Þetta eru háar tölur
sem þarna er um að ræða, skipta
tugum milljóna og ég vil ekki
vera að auglýsa þetta fyrir al-
mennningi. Hins vegar get ég
upplýst að þetta er ekkert stór-
gróðafyrirtæki og spurning hvort
maður eigi að vera að standa i
þessu. Það er mikil vinna i kring-
um þetta og i upphafi var þetta
áhugamennska hjá okkur.”
Páll var spurður um gjaldeyr-
isskilin.
„Við skilum öllum okkar gjald-
eyri og getum sýnt reikninga þvi
til staðfestingar. Höfum ekkert
að fela i þessu sambandi. Ég visa
á gjaldeyriseftirlitið þvi til stað-
festingar.”
12 stangir eru heimilaðar i Laxá
en leígjendur árinnar leyfa 10
stangir. Páll Jónsson og félagar
hafa ána á leigu til ársins 1982.
Fæöi, húsnæði og önnur þjón-
usta er innifalin i óupplýstu leigu-
gjaldi Páls.
„Höfum hreinan skjöld i
gjaldeyrismálum”
Helgarpósturinn hafði sam-
band við ingimund Sigfússon for-
stjóra Heklu og spurði um leigu-
upphæðir i Viðidalsá og Vatns-
dalsá, en hann ásamt fleir-
um leigir þessar ár af veiðifé-
lögum á stöðunum. Ingimundur
visaði á Lýö Björnsson skrifstofu-
stjóra hjá Hekluog gaf hann okk-
ur eftirfarandi upplýsingar:
I Viðidalsá eru leyfðar 8 stangir
og leigja Ingimundur og félagar
ána á 35 milljónir yfir árið. Gjald-
ið sem þeir greiða fyrir Viðidalsá
er hins vegar 21.2 milljónir.
Hins vegar leigja þeir siðan ána
frá sér aftur i skamman tima i
senn. Venjulegast viku og viku i
einu. Stöngin i þessum ám, er
misdýr eftir þvi hvenær sum-
ars skal veiða. Verðið fyrir stöng-
ina einn dag, er frá 30 upp i 80
þúsund krónur (aðeins veiðileyf-
ið), þó ivið dýrara i Viðidalsá.
Hvers vegna eru það útlending-
ar i meirihluta sem veiða i Viði-
dalsá? „Ég veit það varla,” svar-
aði Lýður. „í fyrra komu 8 út-
lendingahópar til okkar og voru i
jafnmargar vikur, — hver hópur
eina viku. Þetta hefur verið svona
i föstu formi. I ár verða útlend-
ingarnir þó i 7 vikur. Þetta eru
sömu mennirnir sem koma ár eft-
ir ár og við reynum ekki að
blanda saman „partlum”. Höfum
sem sé útlendingahópa annars
vegar og Islendinga hins vegar.”
Lýöur sagðist ekki búast við þvi
að eftirspurnin yrði nægileg ef út-
lendingarnir væru ekki meö I spil-
inu. Leigan á dýrustu ánum væri
þaö dýr, aö það væri ekki fyrir