Helgarpósturinn - 21.03.1980, Blaðsíða 17

17
—tielgarpósturinrL.

25 SÆKJA UM STYRK
ÚR KVIKMYNDASJÓÐI
„Þetta eru allskonar kvik-
myndaverk, bæöi stórar leiknar
myndir og litlar heimildarmynd-
ir”, sagöi Stefán Júliusson, ritari
stjórnar Kvikmyndasjóös i sam-
tali viö Helgarpóstinn. Sem kunn-
ugt er rann fresturinn til aö skila
umsóknum um styrki úr sjóönum
út fyrir nokkru og alls hafa 25 aö-
ilar sótt um styrk. Sumir sækja
um styrk fyrir fleira en eitt verk-
efni, þannig aö heildartala um-
sóknanna er dálitiö hærri.
„Af þessum verkum, eru tvö
nokkuð stærst” sagöi Stefán,
„annað er uppá 100 milljónir, en
hitt 60 milljónir. Þaö eru
hvortveggja leiknar langar kvik-
myndir. Svo er þarna fjöldi
smárra heimilda mynda, ' og
reyndar er sótt um styrki til aö
vinna allt mögulegt i sambandi
við kvikmyndir. Þarna eru um-
sóknir um styrk til aö vinna hand-
rit, og umsóknir um styrk til aö
ljúka við myndir, sem þegar eru
langt komnar” sagði Stefán.
„Það sem hinsvegar einkennir
þessar umsóknir flestar, er að
þær eru nokkuð i lausu iofti. Með
þeim fylgja ekki unnin handrit
eins og var i fyrra. Sömuleiðis
vantar i nokkrum tilfellum
kostnaðaráætlun sem vel er unn-
in.”
Stefán sagði þá i stjórn Kvik-
myndasjóðs hafa verið sammála
um það i fyrra að dreifa ekki
styrkfénu mikið, heldur láta þá
sem fengu styrkinn hafa verulegar
fjárhæðir. „Við viljum frekar að
það komi fáum að miklu gagni,
heldur en mörgum að litlu
gagni.” sagði hann.
1 stjórn Kvikmyndasjóðs eiga
sæti Knútur Hallsson, sem er for-
maður, Hinrik Bjarnason, og
Stefán Júliusson ritari. — GA
Ný sending til Borgarbíósins
Borgarbló, yngsta kvikmynda-
húsiö I bænum á von á sendingu af
nýjum kvikmyndum bráölega.
Þar er aö finna nokkrar athyglis-
veröar myndir, svo sem þrilier
Arthurs Penn, „Night Moves”
- meö Gene Hackman, og eina af
- nýrri myndum John Cassavetes,
„Killing of a Chinese Bookie”.
Þaö sem vekunkannski mesta
athygli við þessi innkaup er að
myndirnar eru nokkrar frá Warn-
er Brothers fyrirtækinu, sem
Austurbæjarbió hefur skipt við
eitt kvikmyndahúsa hér-
lendis. Borgarbiósmenn fáfleiri
myndir en þessar tvær, og auk
„NightMoves” má nefna „Exor-
cist 2” frá Warner Brothers.
Samkvæmt upplýsingum
Austurbæjarblós eru þetta mynd-
ir sem ekki var fyrirhugað að
kaupa til landsins , og þvi gátu
Borgarbiósmenn gengið inni
samkomulagið sem Austurbæjar-
bió hefur við WB.
-GA
Jó/asveinn á g/apstigum
Tónabió: Meöseki féiaginn (The
Siient Parner)
Kanadfsk. Argerö 1979. Leik-
stjóri: Darryi Duke. Aöalhlut-
verk: Eliiott Gould, Christopher
Piummer, Susannah York.
Anders Bodelsen heitir
danskur rithöfundur og hefur
skrifaö margar bækur sem
flestar snúast um afbrot af ein-
hverju tagi. Svoleiöis bækur eru
yfirleitt afgreiddar meö fyrir-
litningarhnussi og stimplinum
„reyfari” eöa „afþreyingarrit”,
en Bodelsen hefur eert meira en
flestir höfundar til að hefja
þessa bókmenntagrein til þeirr-
ar virðingar sem henni ber.
Ein þekktasta bók Bodelsens
heitir „Tænk pá' et tal” (Nefndu
tölu) og kom fyrst Ut 1968. Hún
hefur nú veriö filmuð, ekki I
Danmörku heldur I Kanada, og
myndin er sýnd I Tónablói.
I sem stystu máli er sögu-
þráöurinn sá, að bankagjaldkeri
nokkur verður þess áskynja að
jólasveinn er aö hugsa um að
ræna bankann, þaö liöur aö
jólum og þessi ágæti jólasveinn
stendur fyrir utan bankann með
söfnunarbauk handa bág-
stöddum.
Þegar bankarániö er framiö
lætur gjaldkerinn jólasveininn
aðeins fá smáupphæð en stingur
sjálfur undir stól mestum hluta
ránsfengsins.
Jólasveinninn kemst undan,
en gjaldkerinn situr eftir með
allan afrakstur af ráninu. Þetta
likar sveinka aö sjálfsögöu illa
oghann ætlar sér aö hefna sln á
gjaldkeranum og ná aftur
peningunum... Sem sagt hiö
sæmilegasta plott.
En þaö gerist fleira i
myndinni. Við fáum að kynnast
þvi ágæta fólki sem vinnur
þarna i bankanum eða banka-
útibúinu, og innbyröis tengslum
þess og samskiptum. Það er
meðal annars eitt af höfuðein-
kennum Bodelsens, að sömu
persónurnar koma fyrir i
mörgum sögum hans og yfirleitt
kemur það upp úr dúrnum að
þær hafa ekki hreint mél i poka-
horninu. Tvær aukapersónur I
þessari mynd koma til dæmis
fyrir i öðrum sögum Bodelsen:
Útibússtjórinn heiðarlegi
kaupir sér dýrari bfl en hann
hefur efni á að eiga og reynir þá
aö losa 'sig við hann og svikja fé
út úr tryggingunum, og feiti
bankastarfsmaðurinn Simonsen
kemst að öllu saman og notar
þann fróðleik til að bæta stöðu
sina I bankanum. Simonsen
þessi er reyndar með skemmti-
legri persónum sem Bodelsen
hefur skapað og eru til af honum
margar sögur.
1 þessari kanadisku mynd er
farið tiltölulega frjálslega með
efni bókarinnar, meðal annars
bætt viö töluveröu ofbeldi, sem
ég er ekki viss um að sé til aö
bæta verk Bodelsens.
Helstu hlutverkin eru i
höndum ágætra leikara, sem
eru Elliot Gould, Christopher
Plummer og Susannah York.
Þau skila hlutverkum sínum af
mikilli prýöi, einkum Plummer.
Myndin er vel gerð, en ég held
þó aö varla takist aö koma til
skila nema broti af þvi ágæta
efni sem er aö finna i bók Bodel-
sens. En þótt bókin sé raunar
betri en myndin þá er myndin
prýðileg skemmtun.
Sjáðu sæta naflann minn
Um lífsreynslusögur
„Þetta nýja raunsæi... hefur m.a. ieitt til þess aö reynsla og atburö-
ir sem fyrir fáum árum þóttu ekki tæk i sögum hefur fengiö inni i
bókmenntunum og auögaö þær nýjum viddum. Hitt er svo annaö
mál hvort þessar nafiaskoöunarbókmenntir veröi mjög frjóar i
framtiöinni”, ... segir Gunnlaugur Astgeirsson m.a. f grein sinni.
Af þeim rúmlega tuttugu frum-
sömdu Islensku skáldsögum sem
komu út á siöasta ári eru einar
fimm sem kalla má lifsreynsiu-
sögur. Eru þetta tæp 25% sem er
býsna hátt hlutfall. Þessar sögur
eru Undir kalstjörnu eftir Sigurö
A. Magnússon. Hvunndagshetja
eftir Auði Haralds, Siðasti dagur
ársins eftir Normu Samúels-
dóttur, Misjöfn er mannsævin
eftir Gest Hansson (dulnefni) og
Skellur á skell ofan eftir Grétar
Birgis.
Einkenni
Það sem þessar sögur eiga
sameiginlegt er að þær eru að
meira eða minna leyti sjálfeævi
sögulegar, byggja að verulegu
marki á ævihöfundanna. I þeim
öilum er lýst á býsna berorðan og
hreinskilinhátt reynslu sem ekki
hefur áður verið gerð ýkja mikil
skil i islenskum bókmenntum.
Sigurður A. segir frá uppeldi
drengs I fátækrahverfum Reykja-
vikur kreppuáranna. Grétar
Birgis lýsir uppvexti drengs á
svipuðum slóðum I strfðinu.
Auður Haralds lýsir konu sem
vegna innrætingar i uppeldi á sér
þann draum heitastan aö eignast
mann og lætur fyrir vikið troða
sig hvað eftir annað niður I svaðið
til aö halda i drauminn, fyrirlitin
og niðurlægð af öllum sem þvi
geta við komið.
1 bók Normu er viðfangsefnið
ung þriggja barna móðir og eigin-
kona sem er einangruð og innilok-
uð innan fjögurra veggja
heimilisins og getur aldrei um
frjálst höfuð strokið. Auk þess
sem hún hefur migri ne sem áger-
ist við þessar aðstæður.
1 bók Grétars Birgis er hinsveg-
ar fjallað um pungrottuna, karl-
manninn sem unað hefur sér vel i
hlutverki kúgarans en er nú
fórnarlamb kvennabaráttunnar
og er samúð höfundar öll með
honum.
Fleiri reynslusögur
Sitthvoru megin við þessar sög-
ur getum viö siðan sett sögur sem
annarsvegar eiga að vera hreinar
ævisögur og hinsvegar sögur sem
eiga að vera hreinar skáldsögur
en styðjast mjög greinilega viö
beinar fyrirmyndir úr veru-
leikamum.
Sem dæmi um fyrri tegundina
má nefna bók Arna Bergmann
Miðvikudagar i Moskvu þar sem
persónuleg reynsla Arna er sett i
bæði mjög alþjóðlegt og sögulegt
samhengi. Einnig má nefna ævi-
sögur nafnanna Tryggva Emils-
sonar og Tryggva ófeigssonar
þar sem annarsvegar verka-
maöur og hinsvegar útgerðar-
maður segja sögu sina, en jafn-
framt eru sögur þeirra partur
þjóðarsögunnar, sögu verkalýðs-
baráttu og uppbyggingar I
sjávarútvegi.
I rauninni geta slikar sögur
ekki annað en verið meira og
minna skáldskapur samkvæmt
þeirri skilgreiningu að skáld-
skapur sé að umskapa veruleik-
ann i orðaöri frásögn og þarmeð
velja eitt og hafna öðru þannig aö
sú mynd sem viö blasir er mótuð
af reynslu og viðhorfum þess sem
segir frá.
Sem dæmi um seinni tegundina
getum við nefnt sögu Asu Sólveig-
ar.Treg I taumi, Göturæsiskandi-
dat eftir Magneu J. Matthias-
dóttur, Sveindómur eftir Egil
Egilsson og Myndir úr raunveru-
leikanum eftir Aðalheiði Bjarn-
freðsdóttur. Allar eiga þessar
sögur sameiginlegt að reyna að
lýsa á mjög raunsæjan hátt fólki
og atburðum þar sem greinilegt
er aö fyrirmyndir úr umhverfinu
eru ekki langt undan.
Það er I rauninni sáralítill mun-
ur á þeim aðferðum sem beitt er i
þessum þremur tegundum bóka
sem hér hafa verið nefndar og
væri erfitt að draga nákvæm
mörk/væri það neynt. 1 þeirri raun-
sæisöldu sem islenskar bók-
menntir viröast nú véra á sýnist
það allt að þvi vera tilviljun hvort
menn skrifa skáldsögu sem er
eins og ævisaga eða ævisögubrot,
ævisögu sem er að verulegu leyti
skáldskapur eða ævisögulega
skáldsögu.
Hvað veldur?
Hvernig skyldi svo standa á þvi
að þessi tegund bókmennta verð-
ur svona vinsæl bæði meöal höf-
unda og lesenda?
A siðustu árum hefur einhvers
konar nýtt raunsæi verið að ryðja
sér til rúms i bókmenntunum hér.
Yngri höfundar hafa reynt að lýsa
samfélagsveruleikanum eftir
hefðbundnum episkum leiðum.
Þeir hafa aö visu haft meira frelsi
en eldri episkir höfundar vegna
tilraunastarfseminnar i sagna-
gerö siðustu áratugi, sem opnaði
nýjar tjáningarleiðir.
Samhliöa þessu hefur félagsleg
umræða oröið meira áberandi i
bókmenntunum og feminisminn
gerir beinlinis kröfu til
bókmenntanna aö þar séu málin
rædd.
1 kvennabaráttunni er oft til-
hneiging til að vitna i eigin
reynslu. Einnig hefur barátta
kvenna siðustu ár beinst frá þvi
að ná jafnrétti meö því að konur
verði eins og karlar og að þvi að
leggja áherslu á að konur eru
öðruvisi, vegna þess að lifs-
reynsla þeirra er önnur og þaraf-
leiðandi er hugarheimur þeirra
og viöhorf annarskonar, konan fái
jafnrétti sem kona en ekki kall-
kelling.
Allt þetta beinir sjónum að
persónulegri reynslu einstaklinga
sem jafnframt eru þá dæmi um
reynslu miklu stærri hópa.
Hetjudýrkun
Það er ekki laust viö að á sið-
ustu árum hafi gætt aukinnar til-
hneigingar til hetjudýrkunar.
Reynt hefur verið að búa til
goðsagnir um ákveðna stjórn-
málamenn og i bókmenntunum
hefur þetta birst i vinsældum ævi-
sagna ýmisskonar afreksmannaj
stórútgerðarmaður sem var
fátækur smali i æsku, verka-
maðurinn sem berst hetjulega
fyrir daglegu brauði og rétti sinn-
ar stéttar, stjórnmálamenn sem
risa úr fátækt til æöstu metorða
og jafnvel embættismenn sem
bjóða kerfinu birginn
Þessi hetjudýrkun ber vitni um
aukna einstaklingshyggju sem
viða má greina, bæði i háværum
kröfum einkaframtaksins um
aukið athafnafrelsi og einnig i
þeirri þröngu kjarahyggju sem
verkalýöshreyfingin boðar. En
allt beinir þetta einnig sjónum að
lifsreynslu einstakra manna og
kvenna.
'Þvimá heldur ekki gleyma að_,
vinsældir lifsreynslusagnanná
byggjast að nokkru leyti á for-
vitni og slúðurþörf þar sem ýmsir
þykjast þekkja nafngreindar
persónur i bókunum. Einnig er
töluvert um berorðar lýsingar
sem ýmsir sækja f, lýsingar sem
vart hefðu þótt prenthæfar fyrir
áratug eða svo.
Ný reynsla
Þetta nýja raunsæi sem áður
var að vikið hefur m.a. leitt til
þess að reynsla og atburðir sem
fyrir fáum árum þóttu ekki tæk i
sögum hefur fengiö inni I bók-
menntunum og auðgað þær nýj-
um viddum.
Hitt er svo annað mál hvort
þessar naflaskoðunarbókmennt-
ir verði mjög frjóar i framtiðinni.
Ég gæti trúað að við fengjum
vænan slurk af slikum bókum i
haust en varla mikið lengur.
Einkum ef listræn úrvinnsla
efnisins verður ekki vandaðri en I
flestuprþeim sögum sem hér hafa
verið nefndar. Af þeim lifs-
reynslusögum sem nefndar eru I
upphafi er það varla nema bók
Sigurðar A. Magnússonar, Undir
kalstjörnu, sem fær staðist
timans tönn vegna listræns styrk-
leika.
G.Ast.

Bókmenntir
eftlr Gunnlaug Astgelrsson