Helgarpósturinn - 26.02.1982, Blaðsíða 17

17
helgarpósturinrt Föstudagur 2& febrúar 1982
það væri svona stutt frá Reykjavik, þar
sem ég hafði átt heima siðan ég var i skóla.
Svo er það hitt, að ég var alinn upp i
sjávarkauptúni, og á sumrin var ég i sveit,
þannig að þetta blandaðist i mér, sveit og
lifið við sjóinn. Ég fann þetta að vissu leyti
aftur hér.”
— Geturöu lýst þvi nánar hvernig áhrif
þetta hafði á skáldskap þinn á þessum
tima?
„Það er nú ekki gott aö lýsa þvi umfram
það, sem fram kemur i ljóöabókinni Heim-
kynnum við sjó. Ýmsir nálægir hlutir vökn-
uðu til lifs fyrir mér aftur. Þó ég væri það
sem kallað er náttúrubarn og hefði verið
mikiö úti viö hér og þar, var þetta einhvern
veginn fyrir mér eins og ný nálægð, þegar
ég kom hingaö, grjótgaröarnir með sjónum
og kannski marhálmur viö ströndina. Þetta
var allt orðið svo nálægt mér aftur, þegar
ég var einn innanum þaö. Það snerti mig.
Þegar ég sat hér einn og þóttist þurfa að
yrkja eitthvað, fór þetta umhverfi að hrær-
ast saman viö það og úr varö ljóöabók.
Ahrifin voru einkanlega þessi, ný návist við
umhverfiö. Það var skemmtilegt eftir að
hafa átt lengi heima i Reykjavikurkraðak-
inu.”
Tilbreyling
— Hvers vegna datt þér i hug að flytja
hingaö?
„Við hjónin vorum að visu i ágætri ibúð i
Reykjavik, en hún var orðin þröng og litil.
Ég hafði bókaherbergi þar, en ég var alveg
að kafna, það var svo þröngt. Við vildum
endilega flytja og vorum að hugsa um að
reisa okkur hús sjálf. Þá sáum við auglýst-
ar lóðir hér á nesinu. Hér átti lengi aö koma
flugvöllur og ekkert geröist i háa herrans
tið, þvi það átti að malbika allt nesið. Það
er ekki fyrr en Hannibal Valdimarsson gef-
ur út bréf sem samgönguráðherra um að
þessi flugvöllur sé dauður og komi ekki til
greina, að bændur hér fara að auglýsa lóð-
ir. Uppúr þvi fengum við lóö, sem okkur
leist mjög vel á, og létum Hrafnkel
Thorlacius arkitekt teikna handa okkur
hús. Þá var litiö byggt hér, en nú eru nálægt
fimm hundruð ibúar i hreppnum. Okkur
fannst þetta ekkert langt og viö vildum
heldur ekki vera I Reykjavik.”
— Hvað haföir þú út á Reykjavik að
setja?
„Ekkert. En ég var búinn að eiga heima
þar lengi og gott aö breyta til.”
— Ertu ekki búinn aö koma þér upp ein-
hvers konar filabeinsturni hér á nesinu?
„I aðra röndina, jú. Og þykist góöur af.
Ég er ekkert hræddur viö að vera i fila-
beinsturni. Maöur getur verið i filabeins-
turni hvar sem er. Það fer eftir þvi hvernig
maður hagar lifi sinu, hvað maöur er mikið
með sjálfum sér og sinum verkefnum.
Menn til sveita eða i dreifbýli eru ekkert
betur settir með þaö að koma sér upp fila-
beinsturni heldur en hinir. Það er alveg
sama hvar maður er.”
— Þú hefur ekki einangrast meira?
„Ekkert meira en ég hef kosiö. Ég gæti
verið alla daga inni i Reykjavik ef ég vildi,
þvi héðan úr húsi liggur alltaf bflferö inn-
eftir, en ég fer ekki nema ég þurfi á þvi að
halda. Ég á góða vini þar og tala mikið við
þá i sima.”
— Þú talaðir áðan um áhrif umhverfisins
hér á þina ljóðagerð, en hverjir eru aðrir
áhrifavaldar?
„Það er nú löng saga að segja frá þvi. Ég
geri mér ekki einu sinni sjálfur fulla grein
fyrir þvi. Attu þá við höfunda, t.d.?”
— Já, og sagt er að fornbókmenntir og
þjóðleg menning hafi haft áhrif.
„Allir, sem lesa kvæöi min, segja, að svo
sé. Það er vafalaust, þvi að ég er hneigöur
að bóklestri og hef alltaf verið. Ég hef alltaf
lesiö mikiö þessa svokölluöu islensku
klassik, hvort heldur er fornbókmenntir
eða eitthvaö frá seinni öldum. Það fer ekki
hjá þvi, ef maður er á annað borð hand-
genginn bókmenntum frá ýmsum timum,
að það njóti sin að einhverju leyti, þegar
maöur er sjálfur að semja. Hitt er aftur
verst, að maöur veit sjaldan hvort þær skir-
skotanir hitta I mark, þvi lesandinn þarf að
vita um þær. Annars dettur allt dautt niöur.
öll symbólikk, sem er i slíkum skirskotun-
um, fer fyrir ofan garö og neðan, nema
lesandinn viti hvert er veriö aö skirskota.
Þaö er, held ég, oft inn á jnilli I minum
kvæðum, aö þetta hefur ekki komið greini-
lega fram. Þaö er litið um þaö I seinni tið,
að ég skirskoti til þess, sem ég hef lesið.”
— Skirskotar þú þá meira til umhverfis-
áhrifa, eða einhvers annars?
„Já, eða ég er með minn eigin hug-
myndaleik, sem er ofinn saman viö um-
hverfi og endurminningar minar. Eftir að
ég gaf út siðustu bók mina, hef ég verið aö
leika mér að ýmsu, sem mér hefur dottiö I
hug frá fyrri dögum, stuttar upprifjanir,
hálfgildings endurminningar, sem ég fer
frjálslega með. Ég hef ort dálitiö i þeim dúr
siðasta árið.”
— Eru þetta þá einhverjar vangaveltur
um sjálfan þig?
„Nei, þetta eru miklu fremur ljóðrænar
svipmyndir, einhvers konar senur.”
Borgaraskapur
— Þú hefur verið kallaður borgaralegt
skáld, þar sem þú fjallar ekki um þjóð-
félagið i ljóðum þinum. Hvað finnst þér um
slika skilgreiningu á sjálfum þér? Tekuröu
undir hana?
„Ég veit ekki að hve miklu leyti hún er
rétt. Sjálfsagt er ég dálitið borgaralegur
maður, ég get vel viöurkennt þaö. Samt er
ég hneigður aö alþýðlegum verkefnum. Ég
hef t.d. ákaflega gaman af öllum alþýðleg-
um og þjóðlegum hlutum, sem eru alls ekki
borgaralegir i sjálfu sér. Ég hef skrifað
heimildaþætti aftan úr alþýölegu lifi, og er i
hjarta minu talsvert alþýðlega sinnaður.
Það gétur yel verið, aö það geti farið saman
við borgaraskap, ég skal ekki segja.
Æskuumhverfi mitt var aö vissu leyti
borgaralegtmiðaö við marga aðra stráka á
minum aldri fyrir norðan. Ég er af foreldri,
sem átti sitt góða hús. Faðir minn var
sparisjóðsstjóri og fleira, og haföi öruggar
tekjur. Miðaö viö umhverfi sitt, var heimil-
ið af borgaralegra taginu. En margir vinir
minir voru af alþýðuheimilum, og það var
enginn klofningur þar á milli.
Það getur vel veriö, að það sé eitthvað
borgaralegt viö minn skáldskap og þá er
þaö ágætt. Aðalatriöiö er að það sé ekki
vondur borgaralegur skáldskapur. Þaö er
það, sem máli skiptir, en ekki hvaða stimp-
ill er settur á hann. Hver þarf að syngja
sem mest með sinu nefi. Það eykur fjöl-
breytnina.
Ég hef aldrei þolað, eins og Sviarnir gera,
og hafa lengi gert á tiu ára fresti, að stokka
upp bókmenntamarkmiöin. Þessi áratugur
á að vera svona, og er svona, og allt annað
er ómögulegt. Svo er næsti áratugur gjör-
breyttur. Einn áratuginn er maður þvi alls
ekki i takt við það, sem þeir vilja, og á
næsta áratug er maður kominn I takt við
þá, ef maður heldur bara sinu striki. Þeir
eru alltaf að setjast á ráðstefnur og ákveða
hvað séu bókmenntir hverju sinni. Þetta
þekkist hvergi i heiminum nema hjá Svi-
um. Þetta eru endalausar áratugabók-
menntir. Þeir horfa aftur i bókmenntasög-
una eftir áratugum. Þetta er allt i einhvers
konar skjalahólfum.” j
— Finnst þér svona hólfun eiga rétt á sér?
„Þaö getur verið þægilegt fyrir einhverja
lesendur að definera bókmenntirnar eftir
þessum leiðum. En það er óhugsandi aö
bókmenntir sem slikar verði alveg flokkað-
ar eftir þessum kategórium. Höfundurinn
er persóna, og þaö er ómögulegt að setja
hann i aktygi.”
— Þú sagðir áöan, aö aðalatriðiö væri að
skrifa ekki vondan borgaralegan skáld-
skap. Hvað kallarðu vondan borgaralegan
skáldskap?
„Hvernig á ég aö segja hvaö er gott og
vont? Þú gerir mig heimaskitsmát. Ég hef
margtekið eftir þvi, aö einum finnst gott
eftir mig það, sem mér finnst sjálfum ekk-
ert sérstakt til koma. Maður tekur t.d. eftir
þvi i ljóðaúrvölum hvaö mönnum finnst
gott. Eitt kvæði, sem ekki ratar inn i þetta
úrval, er komið inn i næsta úrval. Hvernig á
maöur að segja til um þetta, þegar sjónar-
miðin eru svona ólik. Þarna er á ferð hið
fræga smekksatriöi, sem enginn getur skil-
greint hvað er.”
Tónkvíslin og kríiikin
— Nú rikir alltaf ákveðin tiska i bók-
menntum. Hefur þú aldrei fallið fyrir sliku,
eða hefurðu alltaf haldiö þinu striki?
„Aldrei beinlinis. Ég er ósköp laus við
tisku að flestu leyti. Ég klæöi mig ekkert
endilega samkvæmt þvi, sem er uppi á
hverjum tima, heldur eins og mig lystir. Ég
hef aldrei verið að eltast við neitt, sem er
uppi i dag og horfið á morgun, vegna þess
að fyrir mér hefur skáldskapur verið svo
mikil glima viö sjálfan mig sem persónu,
að ég hef oröið að taka miklu meira mark á
þvi, sem mér finnst sjálfum, gegnum þykkt
og þunnt, heldur en parólum héðan og
handan. Fyrir vikiö lenda kvæði manns I
alls konar svamli, þegar kritikin er öll á
eina bókina lærð i kannski fimm eða sex ár.
Svo er tónkvislinni slegið niður og kritikin
oröin ööru visi næstu fimm árin. Kvæði
manns velkjast i gegnum þetta frá einu
timabili til annars og þá er auövitaö ýmis-
legt uppi um það, hvað maður hafi staðiö
sig. Kritikin er svo ósköp einföld i sér, aö
minnsta kosti dagblaðakritikin.”
— Þú ert þá ekki að eltast við neinar veg-
tyllur með þinum skáldskap?
„Þá mundi ég ugglaust vera tiskubundn-
ari, ef ég væri að þvi, taka alltaf þátt i þeim
takti, sem er hverju sinni. Ég hef eingöngu
veriö að fást við mitt eigið hugmyndalif og
tilfinningalif. Þaö breytist svo eftir aldri
manns, og þess vegna hefur skáldskapur
minn breyst. Hitt er það, að ég hef lært
gríðarmikiö af öörum skáldum frá ýmsum
timum. Margir höfundar, sem eru löngu
dauðir, eru mér miklu meiri samtiöarmenn
heldur en ýmsir sem eru uppi samtimis
mér. Það fer eingöngu eftir þvi hve þeir
höfða mikiö til min. Enda væru bókmenntir
þá jafnóöum dauðar, ef aldrei mætti fara
aftur fyrir það, sem nákvæmlega er uppi
samtimis manr.i. Þá væri engin tradisjón
til, og engar heimsbókmev.r.Lir,''
— Þú segist vera að fást við þitt eigið
hugmyndalif. Helduröu, að það eigi eitt-
hvert erindi til annars fólks?
„Það er alveg óvist. En stundum viröist
þetta ramba einhverja boðleið. Mér virðist,
að ég hafi átt dálitinn hóp af lesendum, al-
veg frá upphafi. Svo koma einhverjir nýir,
en aðrir iesa aldrei neitt eftir mann, eins og
gengur. Það er eins og með nútima kvik-
myndagerð, ekki er gleðilegt til þess að
vita, að ekki skuli vera hægt að sýna bestu
kvikmyndir hér á landi nema svona þrisvar
eða fjórum sinnum öllum Reykvikingum.
Þá má spyrja alveg eins: eiga þessar
myndir þá nokkurt erindi til fólks?”
— Skiptir það þig einhverju máli hvort þú
ert lesinn, eða ekki?
„Jú, að visu skiptir það máli. Þó aö ljóð
séu kannski eintöl manns, eru þau þó eintöl
þess eðlis, aö þau eiga helst aö geta orðið
eintöl fleiri manna, viö sjálfa sig og hlutina.
Þess vegna er maöur aö gefa þetta út, ann-
ars væri ekki ástæða til þess.”
Svipleillur
— Hvernig berðu þig að, þegar þú yrkir?
„Það er nú allur gangur á þvi. Ég yrki
núorðið oft á nóttunni. Ég ruglaðist dálitiö I
ríminu, þegar ég vann úti, ég vann hjá
bókaútgáfu Menningarsjóðs inokkur ár. Þá
þurfti maður aö nota kvöldin og næturnar
fyrir sjálfan sig. Ég ruglaðist þá dálitið I
riminu og hef aldrei komist almennilega út
úr þvi fari siðan. Ég vinn þvi oft á nóttunni,
þó ég hafi minn tima algjörlega handa
sjálfum mér, þvi ég geri ekkert nema að
fást við ritstörf af einhverju tagi. Ég kast-
aöi öllu öðru frá mér eftir aö ég fluttist
hingaö.
Ég yrki og fleygi, strika út og ónýti þetta
oft jafnóðum. Ég stanga þetta sundur eins
og mannýgt naut. Þaö, sem ég þóttist hafa
vel gert i gær, er orðiö ónýtt, þegar ég les
þaö daginn eftir, nema kannski ein og ein
lina, og þá held ég henni til haga. Einstaka
sinnum koma nokkrar linur i góöri samfellu
og ef til vill stutt ljóö, sem ég þarf lítiö aö
fást við, þegar ég hreinskrifa. En yfirleitt
hef ég alltaf margbreytt þvi, sem ég hef
gert fyrst.
Fyrrum, þegar ég var aö yrkja á minum
yngri árum, orti ég yfirleitt ekki fyrr en ég
vissi nokkurn veginn hvar ég kæmi niður.
Ég haföi ljóðið nokkurn veginn i kollinum,
þegar ég settist niður til aö festa það á blaö.
Ég var búinn aö yrkja það án orða i hugan-
um, en i seinni tið er allur gangur á þvi. Ég
veit oft ekkert hvar ég kem niður, þegar ég
byrja, ég byrja bara, og læt ljóöið verða til
eftir þvi, sem penninn skrifar áfram og vel
og hafna jafnharðan. Ég vinn meira þannig
núna.”
— En hvernig byrjar þetta; með oröi, með
mynd?
„Ég er sagöur frekar myndrikur höfund-
ur. Oftast er kveikjan meira af ætt augans
en annarra skynfæra. Yfirleitt sé ég hlutina
mikið i myndum og svipleiftrum.”
—■ Kostar það þig mikil átök, að kalla
þetta fram?
„Æjá, ég verö stundum taugaveikiaður.
Þó ég sé rólegur að eðlisfari, veldur þaö dá-
litlum titringi undir niðri að fást við ljóö og
annað, sem stendur djúpum rótum i
manni.”
innsta eOlið
— Hvernig persóna ertu?
„Ég er rólyndur letingi, fyrir mörgum,
og ég hef alltaf verið hneigður til einveru, i
raun og veru. Þó að ég geti verið kátur inn-
an um menn, hef ég alltaf verið hneigöur til
einveru og þess aö vera einn meö sjálfum
mér i huganum, alveg frá þvi aö ég var
barn. Ég er ekki félagslyndur sem kallað
er, t.d. ákaflega litið gefinn fyrir það að
sækja fundi og þvi um likt. Ég nýt min nú-
orðið ekki nema innan um mjög fáa og
valda vini, er orðin hálfgerð mannafæla.
Það er alveg satt og ég skammast min ekk-
ert fyrir þaö. Menn breytast eftir þvi, sem
náttúran leggur þeim á herðar.
Ég hef breyst mikið með árunum, að þvi
leyti til, að ég er hættur aö streitast nokkuð
á móti þvi, sem mér finnst vera mitt innsta
eðli. A yngri árum trallaði maöur eftir sin-
um þörfum og stundum umfram það. Eftir
þvi sem ég eltist, hef ég farið aö láta meira
að vilja minum, hvað sem hver segir. Ef
vinnulag lýsir manni aö einhverju leyti, þá
vinn ég ekki reglulega. Ég hef aldrei lært að
nota timann skipulega. Ég er semsé enginn
reglumaður, vinn oft i miklum skorpum.
Annars væri sjálfsagt hægt að tala langt
mál um sjálfan sig, ef manni þætti það við-
eigandi.”
— Ertu að vinna að nýrri ljóðabók?
„Já, ég neita þvi nú ekki. Hún er að veröa
til, hægt og hægt. Ég er að safna i sarpinn.”
— Hvers konar ljóð eru þetta?
„Eins og ég sagöi áöan, hef ég veriö meö
hugann við ýmislegt úr æsku minni, aöal-
lega. Svo yrki ég alltaf eitthvaö, sem ekki
fellur að megin viðfangsefninu. Mig langar
núorðið til að ljóðabækur minar séu sem
heilsteyptastar, geymi ekki ljóö héöan og
handan, um hitt og þetta, þó þaö geti veriö
tilbreyting fyrir lesandann. Ég kýs heldur
að hver bók myndi heild. Þess vegna verður
alltaf til eitthvaö af ljóöum, sem fer niöur I
skúffu i bili, af þvi að þau eiga ekki samleið
með þvi, sem maður er aö gera, aðallega.”
ao vera í lílaoeinslurni