Helgarpósturinn - 02.04.1982, Blaðsíða 9

he/garpósturinn Föstudagur 2. apríl 1982
9
Svona lágu aumingja mennirnir: Þeir hðfðu akkúrat ekkert til að stytta áér stundir við —
nema hugsanir sinar.
Forðist
leiðindin
Það er ekki bara leiðinlegt
að láta sér leiðast;
það er stórhættulegt
Eftir Guðjón Arngrimsson
Mynd: lim Smart
Tilbreytingarleysið er fjandanum leiðin-
legra. Um það geta sjálfsagt flestir verið
sammála. En ekki nóg með það. Til-
breytingarleysi er.þegar vel er að gáð.stór-
hættulegt, og þar að auki alvarlegt vanda-
mál fyrir mannkynið nú á timum siaukinn-
ar sérhæfingar og vélvæðingar.
Flestum finnst þægilegt að geta tekið sér
fri frá daglegu amstri einn og einn dag til
að gera „hreint ekki neitt”. Bara liggja
heima og slappa vel af. Og vist hefur fólk
gott af þvi. En ef fólk rifjar upp það sem
það gerir á svona dögum kemur undan-
tekningalitið I ljós að það hefur I raun gert
heilmikið. Það héfur farið á salernið þegar
það vaknar og þvegið sér, það hefur e.t.v.
hitað sér kaffi eða fengið sér I svanginn,
það hefur litið I blöðin,heyrt fréttir I út-
varpinu, lesið i bók.svarað f simann eða
hringt eitthvað sjálft, sett plötu á fóninn,
kannski sett i þvottavél eða vaskað upp og
svo framvegis. Það hefur gert heilmikið.
Það er nefnilega svo að maðurinn eins og
önnur kvikindi með vott af heilastarfsemi
hafa innbyggðar varnir gegn tilbreytingar
leysinu. Rotta i tilraunabúri reynir til
dæmis stöðugt að finna sér nýjar leiðir i átt-
ina til matar sins, þó svo maturinn sé alltaf
á sama stað og ekkert sem varnar henni
stystu leið. Heilinn þolir nefnilega illa
leiðindi.sem betur fer, og gerir allt sem
hann getur til að forða mönnum frá þeim.
Leiöindin eru jiefnilega hættuleg.
Alltaf það sama
Fugl flýgur upp ef hann heyrir skyndileg-
an hávaða. Ef hávaðinn verður stöðugur
venst fuglinn og situr sem fastast. Það
sama gildir um mennina. Fáum við ekki
áreiti,þá sýnum við engin viðbrögð.
Fólk sem vinnur lengi við einhæf störf
kvartar oftast yfir leiðindum og likur eru á'
að vinnugeta þeirra minnki fljótlega. I
seinni heimsstyrjöldinni vakti það athygli
nokkurra sálfræöinga að þeir menn sem
unnu við ratsjár fundu iöulega ekki kafbáta
óvinarins sem þó hefðu átt að koma fram á
ratsjám þeirra undir öllum venjulegum
kringumstæðum. Ratsjármennirnir unnu
venjulega i litlum einangruðum klefum og
horfðú á skjáinn klukkutimum saman. Með
þvi að setja upp svipaðar aðstæður á til-
raunastofu og fá menn til að vinna þessa
vinnu þar.komust sálfræðingarnir að þvi að
vinnugeta þeirra minnkaði verulega á að-
eins hálfri klukkustund. Eftir hálftima gláp
á skerminn gerðu menn mistök eftir mis-
tök. Það var þvl engin furða að þýskir kaf-
bátar slyppu stundum I gegnum ratsjár-
netið.
Einangraðir menn
En nú eru það ekki bara hermenn sem
vinna svona vinnu. Stór hluti allra manna
vinnur við störf sem krefjast afar lítillar
hugsunar, — þau eru oft fólgin i þvi að
fylgjast meö vélum,gera ákveðin verk eða
að endurtaka sömu hlutina aftur og aftur
(færibandavinnan dásamlega).
Það var þvi fyrir nokkrum árum að fimm
kanadiskir sálfræðingar gerðu athyglis-
verðar tilraunir á mönnum I þessu sam-
bandi. Þeir vildu komast að þvi hvernig
fólk brygðist við algjöru aðgerðarleysi.
Þessi grein er að mestu leyti byggð á
skýrslu þeirra, sem við rákumst á I banda-
riskri sálfræðiskruddu.
Tilrauna”dýrin” voru karlstúdentar sem
fengu 20 dollara á dag fyrir þátttökuna.
Þeir lágu á þægilegum bedda I litlum klefa
24 tima á sólarhring og fengu aöeins pásu til
að borða og fara á salernið. Þeir voru með
hálfgegnsæjar hllfar yfir augunum.. sem
hleyptu I gegii þvl milda ljósi sem haft var I
klefanum, en komu I veg fyrir að þeir
greindu einstaka hluti. A höndum höfðu
þeir bómullarhanska og pappahólka,
Stöðugur lágur niður var I klefanum, svo
þeir greindu slður einstök smáhljóð.
Misstu stjórn á hugsuninni
Eftir að stúdentarnir voru komnir I ein-
angrun og búið var að útiloka alla til-
breytingu, fóru hugsanir þeirra smám-
saman að breytast. Til að byrja með hugs-
uðu þeir um nám sitt.til dæmis um tilraun-
ina sem þeir voru þátttakendur i,og um
ýmis persónuleg mál. Siöan fóru flestir
þeirra að velta sér uppúr löngu liðnum at-
burðum.hugsa um fjölskyldu og vini. Sumir
reyndu að rifja upp skáldsögur eða heilu
biómyndirnar, aðrir imynduðu sér að þeir
væru á ferðalagi milli tveggja kunnra staða
og gerðu sér leik I að velta fyrir sér hvað
kæmi uppá á slíku ferðalagi,enn aðrir töldu
og töldu — uppí mörg þúsund. Að lokum
komust sumir þeirra á það stig að það varð
þeim ofviða að hugsa skýrt og þeir gerðu
sig ánægða meö að láta „hugann reika”.
Þeir réðu ekkert við hugsanir sinar. Og
sumir sögðu reyndar eftir á að þeim fyndist
eins og þeir hefðu hreinlega ekkert hugsað
timunum saman. Flest tilrauna,,dýranna”
sögðu reyndar eftirá að það sem þeim hefði
fundist undarlegast við þetta alltsaman var
að eftir tiltölulega stuttan tlma gátu
þeir ekki einbeitt sér aö neinu nema I ör-
stutta stund. Þá var hugurinn kominn á
fleygiferð á ný. Eitthvað útl bláinn.
Ekki þarf að undra aö mennirnir urðu
heldur pirraðir á þessu öllu. t viðtölum
eftirá kom einnig fram að mennirnir urðu
mjög „barnalegir” — þeir höguðu sér eins
og smákrakkar tilfinningalega — og
misstu þar að auki fljótt rökhyggju: þeim
fannst tilraunin beinast sérstaklega gegn
sér og að visindamennirnir gerðu 1 þvi aö
vera leiðinlegir við þá.
Ofsjónir
En þaö sem kom þessum vlsindamönnum
mest á óvart var að eftir langa einangrun
fóru mennirnir að sjá sýnir. Einn sá til
dæmis stöðugt klett sem á féll skuggi af tré.
Annar sá ekkert nema smábörn og losnaði
alls ekki við þau. Flestir sögðu mennirnir
frá þvl að þá dreymdi drauma þó vakandi
væru. Þessar sýnir reyndust vera svipaðar
og þeir sjá sem taka lyfið mescalin.
Til að byrja með voru þetta einföld
mynstifr, röð af punktum eða strikum. En
með tlmanum urðu sýnirnar flóknari — röö
af litlum gulum mönnum, marserandi gler-
augu, fornaldarskrimsli á gangi, og svo
framvegis. Mennirnir sögðu að fyrst hefðu
þeir haft gaman af þessu, þvi myndirnar
minnkuðu leiðindin. En svo hætti þetta að
vera sniðugt. Þeir réðu ekkert við þetta,
þeir gátu ekki sofið fyrir þessu, og sumir
kvörtuðu jafnvel yfir þreytu 1 augunum.
Sumir heyrðu reyndar lika — bæði tal og
tónlist. Einn sá sólarupprás yfir kirkjuturni
’og heyrði kirkjukórinn syngja — og það i
stereo. Aörir sögðust stundum hafa haft á
tilfinningunni að þeir gætu farið úr eigin
likama, og hreinlega leyst upp.
Ytri hegðun mannanna var einnig skráð
nákvæmlega. Flestir sófnuðu þeir skömmu
eftir að þeir voru lagstir. Þegar þeir vökn-
uðu aftur, sýndu þeir merki eirðarleysis,
sem virtist koma I köstum. Þeir virtust þrá
mjög öivun af einhverjum toga — þeir töl-
uðu við s jálfa sig, sungu eða fóru með ljóð. í
pásunum reyndu þeir mjög að fá vlsinda-
mennina I samræður. Þegar þeir voru
leiddir á klósettið, gengu þeir eins og I
leiðslu, og virtust sljóir og ruglaðir. Og eftir
þvi sem tlminn leið áttu þeir i sifellt meiri
erfiðleikum með að athafna sig á klósett-
inu.
Pynting
Tilbreytingarleysi hefur þvi alvarlegar af-
leiðingar standi það yfir i nokkurn tima.
Niðurstöður visindamannanna urðu nokk á
þá leið. Hugsunin truflast verulega: Til -
finningaviðbrögð verða barnaleg, sjónin
truflast og maður sér ofsjónir, heilabylgjur
breytast; það fer bókstaflega allt úr skorð-
um.
Það er oft sagt að tilbreytingin sé krydd
lifsins. En það er ekki svo. Hún er mannin-
um lifsnauðsynleg. Án hennar hættir heil-
inn að gegna hlutverki sinu, svo vit sé I, og
alls konar afbrigðilegheit gera vart við sig
á skömmum tíma. Enda hefur einangrun
verið vinsæl pyntingaraðferö I gegnum tið-
ina.
Það sem hinn almenni borgari getur lært
af þessum niðurstöðum er einfaldlega að
láta sér ekki leiðast. Það er ekki nóg með að
það sé leiðinlegt að láta sér leiðast; það er
stórhættulegt. Forðist leiðindin!