Helgarpósturinn - 02.04.1982, Síða 19

Líf og dauði í Dublin
— Sigurður A. Magnússon hefur þýtt ,,Dubliners"
eftir James Joyce
„Dubliners”, smásagnasafnið
sem Ivfti-höfundi sinum, James
Joycef upp á stjörnuhimin rit-
frægðar, kemur út i haust i
islenskri þýðingu.
Það er reyndar vonum seinna,
að Joyce er þýddur á islensku, þvi
fáir rithöfundar hafa haft önnur
eins áhrif á bókmenntir aldar-
innar og einmitt þessi irski
mcistari tungutaks og hugar-
flugs.
Joyce fæadist 1882 og hefði
þannigorðið hundrað ára i ár og
hefur viða verið haldið upp á
minningarárhans og sums staðar
eftirminnilega. Landar hans i
Irlandi ætla t.d. að lesa allan
„Ulysses” (Odysseif) hans i' út-
varpið og mun sá lestur væntan-
lega taka langan tima, þvi bókin
er (a.m.k. i þeirri útgáfu sem við
á HP gluggum i af og til okkur til
hugarhægðar) 933 siður.
Hér á landi var Joyce minnst
með tveimur útvarpserindum
sem Pétur Gunnarsson rit-
höfundur stóð fyrir og fannst
mörgum sú lesning fróðleg og
spennandi. Og nú hefur Sigurður
A. Magnússon svo riðið á vaðið
með að þýða hinn sly.iga penna
irskra á það ástkæra og ylhýra.
,,t Dyflinni”, reiknar Sigurður
með að nefna þýðingu sina
fremur en að þýða heitið beint,
enda virðistþað nafn draga betur
fram anda verksins. „Dubliners”
samanstendur af fimmtán
sögum. Persónur sagnanna koma
Flokksbönd og
stéttarósómi
Aldrei hef ég nú beinllnis
verið félagi i aðdáendaklúbbi
Jónasar Kristjánssonar. En eitt
má hann þó eiga: með stofnun
Dagblaðsins á sinum tima
losaði hann mjög um þá fjötra
flokksræðisins sem öll Islensk
dagblöð höfðu verið reyrð i svo
lengi sem elstu menn mundu (ef
elstu menn muna þá yfirleitt
nokkuð).
Áþreifanlegasta merki
þessarar þróunar er vitaskuld
ferill Alþýðublaðsins. A hinn
bóginn hefur Morgunblaðinu i
krafti rikidæmis tekistað breiða
yfir verstu einkenni flokks-
blaðamennskunnar.
Þjóðviljinn og Timinn halda
enn að mörgu leyti dauðahaldi i
gamla flokksblaðastilinn.
Langar ræður ieiðtoganna.löng
viðtöl við þá sömu á útsiðum,
fréttaflutningur úr kjördæm-
unum miðast fremur við at-
kvæðasmölun en almennt
voru brennimerktir flokknum i
bak og fyrir.
A nýafstöðnum miðstjórnar-
fundi Framsóknar kom hins
vegar i ljós að ekki eru allir
jafnánægðir með þróun blaðs-
ins. Töldu þeir nýju linuna vera
flokknum litt til framdráttar og
vildu endurreisa vald flokks og
samvinnuhreyfingar yfir blaö-
inu. Munu fulltrúarSÍS-foryst-
unnar hafa haft betur i kosn-
ingum til blaðstjórnar.
Væntanlega hafa gagnrýn-
endur nýju linunnar orðið enn
sannfæröari um réttmæti skoð-
ana sinna þegar þeir opnuðu
blaðið sitt á þriðjudaginn var —■
sama tölublað og birti ræðu
flokksformannsins á fjórum sið-
um. Þar gat nefnilega aö lita á
bls.3 einhvern þann versta ó-
þverra sem ég hef séð i islensku
dagblaði.
Unginn úr siðunni var lagöur
undir frásögn af réttarhöldum
yfir ungum Reykvikingi sem á
Fjölmiólun
«*‘,r **r6íi Haraxuson
fréttagildi osfrv. Þó er þessum
tveim blöðum ólikt farið að öðru
leyti.
Þjóðviljinn er i sinni klassisku
klemmu: kaupendum fækkar
eftir þvi sem liður á stjórnar-
samstarfið, viðkvæmu mál-
unum fjölgar og yfirbragð
blaðsins verður æ leiðinlegra.
Almennir flokksmenn og les-
endur reyna að benda á að eina
leiðin út úr þessum ógöngum er
að losa um flokksfjötrana, en
forystan lætur þá ekki úr hendi.
Inn i þetta blandast deilur um
eignarform. Mörgum finnst nóg
um þann skóg hlutafélaga sem
vex og dafnar i kringum flokk
og blað og vilja grisja. Hafa
komið fram tillögur um að
leggja þessi hlutafélög niöur og
setja eignir þeirra — og þar með
Þjóðviljann — undir beina
stjórn flokksins. Aðrir benda á
að slik ráðstöfun myndi aðeins
herða tök forystunnar á blaðinu.
Framsókn gerði á siöastliðnu
vori tilraun til að losa tökin á
Timanum, amk. hvaö snerti
fréttahliðina. Gerð var andlits-
lyfting á blaöinu og ráðnir
kunnir fréttahaukar sem ekki
sl. hausti varð íyrir þeirri ógæfu
að bana manni hér i borg.
Nákvæmnin i lýsingu atburð-
anna var þvilik að manni bauð
við. Til hvers þurfti til dæmis að
lýsa þvi svo grandgæfilega hvar
i likama fórnarlambsins hin
ýmsu eggvopn lentu?
Með þessari ýtarlegu lýsingu
— sem Timinn var einn um —
held ég að skotið hafi verið langt
yfir markið, hafi ætlunin verið
að selja blaðið út á hana. Til
þess var viðbjóðurinn of
gegndarlaus, fordómarnir of
augljósir. Sá myrti hafði
nefnilega til að bera þá þrjá
lesti sem allir Sannir tslend-
ingar telja öörum verri: hann
var útlendingur, hómósexúal og
ekki bara neytti kannabis
heldur ræktaði það lika.
Þegar svona lagað hangir á
spýtunni hljóta tepruleg viðhorf
eins og virðing fyrir minningu
hins látna að láta i minni pok-
ann. Eða hvaö?
Svona mál ættu sjálfkrafa að
koma fyrir siðareglunefnd
blaðamanna þvi með svona
skrifum er svo sannarlega kom-
iö óoröi á blaðamannastéttina.
fyrir aftur og aftur i sögunum og
skjóta siðan upp kollinum i öðrum
verkum höfundarins, svo sem
„Portret of the artist as a yong
man” og „Ulysses”.
James Joyce hafði lokið við
„Dubliners” þegar árið 1904,
tuttuguog tveggja ára maðurinn.
Hann var tvö ár að skrifa bókina
en hinsvegar tók það öllu lengri
tima aðfá hana útgefna. Hún kom
þannig ékki út i Dublin fyrr en
1914. Aður en verkið var prentað
og gefið út loksins, hafði á ýmsu
gengið. 1 upphafi var bókin sett,
en blýinu si'ðan fleygt. Svo komst
bókin á pappi'r og var bundin, en
þá var upplagið keypt og þvi
komið fyrir kattarnef.
Við spurðum Sigurð A.
Magnússon hvort honum hafi
reynst erfitt að snúa Joyce á
islenskuna?
„Enskan sem hann skrifar er
margslungin, það er þessi i'rska
enska, ákaflega litrik og sérstök
og stundum dálitið snúin. Það eru
þarna orðaleikir af ýmsu tagi og
svo ljóð, sem ég hef orðið að yrkja
upp. Það er þama t.d. langt
kvæði, ort i hefðbundnum stfl, en
á að vera leirburður, kalíast
,jDauði Parnells”.

Siguröur A. Magnússon — hin
sérstæða irsk-enska sem Joyce
skrifar er ákaflega litrik...
Sigurður hafði rétt lokið verk-
inu þegar við ræddum við hann,
varla kominn úr Dyflinnarveröld
Joyce enn og fullyrti að þýðingin
hefði verið spennandi reynsla. Og
hvort hann væri til i að halda
áfram, þýða t.d. Ulysses, stór-
virkið?
„Ég veit nú ekki hvort ég
treysti mér til þess. Ég veit
reyndar ekki til þess að menn hafi
þýtt „Ulysses” svo mikið; það er
svoerfitt. Þaðer ekki nema hann
Penti Saarikoski, þessi Finni sem
getur allt,sem þýddi hana yfir á
finnsku. En það væri nokkuð eðli-
legt framhald að þýða „Sjálfs-
myndina...” (Portret of the artist
as a young man).
„Dubliners” fjallarum Dublin,
eða mannlif i Dublin, andlegan
dauða og líkamlegan og skiptist i
James Joyce — „Dubliners”
fyrsta bók hans kemur út á
Isiensku áriö sem hann heföi oröiö
100 ára.
fjögur þemu, þ.e. bernskuár
drengs, sem væntanlega er
höfundur sjálfur, unglingsár,
manndómsár og svo opinbert lif.
Sagnasafnið er i raun uppgjör
Joyce við fæðingarborg sina, þvi
hann fór þaðan burtu, rétt tvi-
tugur.og sneri aldrei aftur.
Af Joyce var það svo að frétta,
að hann, eins og sumir aðrir
frjálsir andar, átti erfitt i heimi
fordæmingar og ihaldsmennsku,
var viða bannaður og komst ekki
á þrykk fyrr en Ezra Pound tók
hann undir sinn verndarvæng og
komþvi' tilleiðarað hann vargef-
inn út. Stórvirkið „Ulysses” kom
fyrst út i Paris 1922.
Hér á tslandi er það Mál og
menning sem mun gefa út „I
Dyflinni”. James Joyce lést 1941.
— GG
Reimleikar í sáiinni
Gamla hóteliö vaknar til llfsins, — eöa dauöans. Torrance (Jack
Nicholson), hinn vlnhneigöi húsvöröur og rithöfundur fær sér einn á
barnum.

Kvikmyndir
eftir Arna Þórarinsson

Austurbæjarbió: TheShining.
Bandarisk. Argerö 1980. Leik-
stjóri: Stanley Kubrick. Aöal-
hlutverk: .Jack Nicholson,
Shelley Duvall, Danny Lloyd,
Scatman Crothers.
Stanley Kubrick, einhver
metnaðarmesti kvikmynda-
gerðarmaöur samtimansjiefur i
siðustu verkum sinum nánast
kerfisbundiö speglað hina ýmsu
tima á vegferð mannkynsins, —
fjarlæga fortið (Barry Lyndon),
nána framtið (Clockwork
Orange) og svo vegferðina i
heild sinni (2001 — A Space
Oddisey), auk sigildrar satiru
um samtimann, — Dr. Strange-
love. Val hans á hryllingssög-
unni The Shining eftir Stephen
King sem nýjasta verkefnið
kom óneitanlega á óvart, þótt
lengi hafi hann sagt að hann
langaöi til að glima viö hroll*
vekjuformið. En þegar að er
gáö er The Shining i góöu sam-
hengi við fyrri myndir hans.
Yfirburðatækni og vald Kub-
ricks á myndmálinu lyftir miðl-
ungs hrollvekjuefni uppi býsna
magnaða athugun, — enda er
Kubrick eiginlega alltaf aö at-
huga, skoða, einsog fræðimaöur
— innra helviti manneskj-
unnar. t The Shining beinir
Kubrick sjónum sinum frá ytri
mannlifseinkennum að inn-
viðunum. En þaö vantar herslu-
mun aö þessi skoöun nái
fullnaðaráhrifum, fyrst og
fremst vegna þess að innri
þróun aöalpersónunnar, rit-
höfundarins Torrance (Jack
Nicholson), sem gerist gæslu-
maður vetrarlangt i gömlu
aristókratisku fjallahóteli, er
nánast engin: Hann er jafn
geggjaöur I byrjun og I lokin, — i
stað þess að áhrif umhverfis og
einangrunar setji smátt og
smátt mark sitt á hann og fjöl-
skyldu hans. Þannig veröur
sambandið milli reimleikanna i
gamla hótelinu og reimleika
sálarlifsins, sem Kubrick er aö
leitast við að tjá^aldrei nægilega
sterkt.
The Shining er engu að siöur
afburða heillandi og spennandi
mynd, —- og lokaátökin eru
snilldarlega unnin, ekki sist
með makalausri myndatöku,
þar sem hinni nýju „steady-
cam”tækni er beitt af mikilli
fimi. Myndavélin er á fleygiferð
á eftir eða undan persónunum
yfir holt og hæðir og haggast þó
aldrei vegna vökvastýringar.
Omissandi mynd fyrir alla
hrollvekjuunnendur.
—AÞ