Helgarpósturinn - 02.07.1982, Blaðsíða 20

20
Pöstudágiji' 2. |úlf 'i982
ísfurinn
Eftir Þröst Haraldsson
Friöarhreyfing, hvaö er nú þaö? Jú, þaö
er miiljón manns i Central Park, kvart-
milljón i Hyde Park og Bonn, hundrað þús-
und I Paris og óeirðir i Vestur-Berlin. Og
mikiu, miklu meira. Svo miklu meira, aö
þótt Mogginn bæti alltaf „svonefnd” fram-
an viö oröið þá sjáldan hann nefnir friöar-
hreyfinguna, þá hefur þessi hreyfing veriö
plássfrekt umfjöllunarefni á siöum allra
heimsblaöa, hvort sem þau flokkast til
hægri eöa vinstri. Og þau taka hana alvar-
lega.
baö gera lika æ fleiri stjórnmálamenn,
sem sést glöggt á ræðuhöldum á afvopnun-
arráðstefnu þeirri sem S'ameinuðu þjóðirn-
ar halda þessa dagana i New York. Þar
hafa helstu leiðtogar heimsins stigið i
stólinn og allir hafa talið nauðsynlegt að
vikja orði að friðarhreyfingunni; Helmut
Schmidt, Ronald Reagan, Trudeau, o.sfrv.
Edward Kennedy hefurþegar tekið nokkur
af stefnumálum hreyfingarinnar upp á sina
arma og þau njóta vaxandi fylgis innan
Demókrataflokksins i Bandarikjunum.
Sumir telja þau verða eitt helsta kosninga-
málið i haust.
ótti við átök
Þessi hreyfing er ekki gömul. Upphaf
hennar i Vestur-Evrópu má rekja til fundar
utanrikisráðherra NATÖ i Briissel i desem-
ber 1979. Þá var ákveðið að koma fyrir
hartnær 600 nýjum kjarnorkueldflaugum i
Vestur-Evrópu. Við þessa ákvörðun fékk
ótti Evropubúa við kjarnorkuvopn nýjan
byr i segl. Þeir óttast að lönd þeirra verði
vigvöllurhernaðarátaka risanna I austri og
vestri, hernaðarátaka sem þeir fá engu
ráðið um, hernaðarátaka sem munu ger-
eyða öllu lifii álfunni.
Þeir fóru að streyma út á göturnar til að
mótmæla vitfirringu kjarnorkuvopnakapp-
hlaupsins. Fyrst þúsundum saman, svo
tugþúsundum, loks þurfti að gripa til sex
stafa talna til að koma tölu á þá. Borgir
Vestur-Evrópu höfðu aldrei upplifað aðra
eins fundi, og var þá sama hvort i hJut átti
Róm eða Bonn, London eða Briissel.
Bandariska friðarhreyfingin var seinni aö
taka við sér, enda brann áðurnefnd ákvörð-
un utanrikisráðherranna ekki jafnheitt á
þeim og ibúum Vestur-Evrópu. Þar vestra
var fyrstu frjókornum hreyfingarinnar sáð
þegar Carter forseti neitaði að undirrita
samkomulagið um takmörkun kjarnorku-
vopna sem nefnt hefur verið SALT II. Við-
gang hreyfingarinnar má þó fremur þakka
eftirmanni hans, Ronald Reagan. Banda-
riskum almenningi hefur beinlinis blöskrað
stefna hans i fjármálum ríkisins sem geng-
ur út á harkalegan niðurskurð félagslegrar
þjónustu á sama tímaog útgjöld til hermála
eru stóraukin. Hann hefur hrint í fram-
kvæmd eða hert á f jölda áætlana um aukna
framleiðslu kjarnorkuvopna og allskonar
tóla sem beiting þeirra krefst.
6.000 fundir —
enginn árangur
Það sem friðarhreyfingin á sameiginlegt,
hvarsem er i heiminum — lika sá visir sem
til er austan járntjalds — er vantraust á
yfirlýsingum stjórnmáiamanna og þjóðar-
leiðtoga um að þeir séu allir af vilja gerðir
til að draga úr kjarnorkukapphlaupinu.
Siðan seinni heimsstyrjöldinni lauk hafa
veriö haldnir yfir 6.000 fundir um takmörk-
un kjarnorkuvopna. Á sama tima hefur
kjarnorkuvopnum fjölgað hratt og stöðugt.
Nú er svo komið að báðir aðilar geta þurrk-
að út allt lif á yfirráðasvæði óvinarins
mörgum sinnum.
Samt finnst þeim það ekki nóg, enn
skal margföldun gereyðingarmáttarins
haldið áfram. Sovétmenn hamastvið að
koma upp SS-20 eldflaugum sem bera
kjarnaodda og beinast að Evrópu, Eng-
lendingar hafa uppi stór áform um að efla
flota sinn af kjarnorkukafbátum, Frakkar
halda ótrauðiráfram tilraunasprengingum
á Kyrrahafi og Bandarikin fjölga stöðugt
hjá sér sprengjuin, eldflaugum og flug-
vélum sem borið geta kjarnorkuvopn.
Það er gegn þessari þróun sem friðar-
hreyfingin beitir sér. Hún treystir ekki
lengur stjórnmálamönnum sem segjast
elska friðinn en hlaða upp vopnum.
Frysting vigbúnaðar
Bandariska friðarhreyfingin og sú ev-
rópska eru um margt likar, en ýmislegt
greinir þær þo að. Einsog áður sagði leggur
evrópska hreyfingin höfuðáherslu á að losa
álfuna við kjarnorkuvopn sem stórveldin
hafa komið þar fyrir eða beina að álfunni. 1
þessu skyni hefur hreyfingin barist fyrir
þvi að koma upp kjarnorkuvopnalausum
svæðum i álfunni. Þar má benda á kröfuna
um kjarnorkulaus Norðurlönd, annað svæði
er Balkanlöndin, þriðja Niðurlönd og f jórða
eyjarnar á Miðjarðarhafi. Lokaáfangi
slikrar þróunar yrði svo Mið-Evrópa, báð-
um megin járntjalds.
Ýmsar leiðir hafa verið reyndar til að
koma þessum svæðum á. Fjöldagöngur,
undirskriftarherferðir oþh. hafa það að
markmiði að þrýsta á stjórnendur rikj-
anna. A Bretlandseyjum hefur verið farið
inn á þá braut að borgar- og bæjarstjórnir
sem stuðningsmenn friðarhreyfingarinnar
hafa meirihluta i hafa lýst viðkomandi
borgir og bæi kjarnorkuvopnalaus svæði.
Inn iþau mega aldrei koma kjarnorkuvopn,
hvorki timabundið né til langframa.
Siðasta dæmið um þetta er þegar borgar-
stjórinn i London lýsti borgina kjarnorku-
vopnalaust svæði að morgni 6. júni sl.,
sama daginn og 250 þúsund manns komu
saman til friðarfundar i Hyde Park.
1 Bándarikjunum hefur friðarhreyfingin
sett áoddinn kröfu um aö fyrsta skrefiði átt
til afvopnunar verði „frysting” á núverandi
ástandi, þ.e. aðstórveldin komi sér þegar í
stað saman um að hætta allri framleiðslu á
kjarnavopnum og meðfygjandi tóium, til-
raunirmeð þau ogdreifinguþeirra.
Þessi stefna hefur þegar fengið mikinn
hljómgrunn, ekki bara meðal almennings. t
marslok hafði tillaga i þessa veru þegar
hlotið stuöning 22 þingmanna i öldunga-
deildinni og 150 i fulltrúadeildinni. Þetta
eru fyrst og fremst þingmenn úr röðum
demókrata en einn þingmaður úr hópi
repúblikana, flokki forsetans, hefur lagt
fram tillögu i öidungadeildinni þar sem
Reagan er hvattur til að bjöða Sovétmönn-
um þegar i stað til viðræðna um afvopnun-
armál. Og eins og áður sagði hefur Edward
Kennedy, einn helsti leiðtogi demókrata,
gert málstað friðarhreyfingarinnar að sin-
um og má buast við að sum stefnumið
hennar verði tekin inn á stefnuskrá flokks-
ins á flokksþinginu sem haldið verður i
sumar.
Upplýsingaherferð
Það sem hér hefur verið rakið er, ef svo
má segja, andlit hreyfingarinnar, það sem
snýr að fjölmiðlum heimsins. Þá er ótalið
það starf sem unnið hefur verið meðal al-
mennings I löndunum — og það er ekkert
smáræði. Talsmenn hreyfingarinnar hafa
verið á stöðugum ferðum i þvi skyni að
mæta á fundi hinna ýmsu hópa og samtaka,
útskýra stefnu hreyfingarinnar og fræða al-
menning um kjarnorkukapphlaupiö. Mikið
starf hefur verið lagt i að afla upplýsinga
um raunverulega stöðu stórveldanna i
kapphlaupinu, kryf ja herfræðikenningar til
mergjar og greiða úr frumskógi talna sem
herforingjar og starfsmenn hernaðarblokk-
anna hafa ræktað af mikilli natni siöustu 30
ár. Nú er svo komið að ef talsmenn NATO
eða Varsjárbandalagsins opna munninn
um vigstöðu blokkanna eru orð þeirra skil-
greind, og metin á alla kanta. Með fulltingi
óháöra friðarrannsóknastofnana hefur
friðarhreyfingin komið sér upp þekkingu á
raunverulegri stöðu hermála, áróður stór-
veldanna er ekki lengur einráður.
I Bandarikjunum hefur fólk úr ýmsum
starfsstéttum og þjóðfélagshópum myndað
sérsamtök sem berjast gegn kjarnorku-
kapphlaupinu og kennir þar margra grasa.
„Læknar með félagslega ábyrgð”, „Sam-
tök lögfræðinga sem berjast fyrir takmörk-
un vigbúnaðar”, „Listamenn sem vilja
iengja lifið” osfrv. Meira að segja menn úr
viðskiptaheiminum hafa bundist samtök-
um i þessuskyni. Þaðer athyglisvert vegna
þess að hingað til hafa forystumenn at-
vinnulffsins talið vopnakapphlaupið vera
sér i hag, það auki framleiðsluna og styrki
atvinnulífið. Nú hafa verið stofnuð samtök
athafnamanna sem lita lengra frami tim-
ann og falla ekki i freistingar stundar-
gróðans.
Frestar og
herforingjar
Sagt hefur verið að friðarhreyfingin sé
öflugasta og útbreiddasta fjöldahreyfing
sem sprottið hefur upp amk. frá striðslok-
um, og er þá sama hvort átt er við Vestur-
Evrópu eða Bandarikin. Og hún er öðruvisi
en aðrar slikar hreyfingar sem risið hafa
undanfarna áratugi. Ef borið er saman við
æskulýðsuppreisnina sem kennd er við
árið 1968 þá var sú hreyfing að mestu leyti
takmörkuð við ungt fólk, yfirleitt stúdenta
og menntafólk.
Nú horfir öðruvisi við. I friðarhreyfing-
unni mætast allar kynslóðir og allar stéttir.
Þar má að sönnu f inna fólk sem tók á sinum
tima þátt i andófinu gegn Vietnamstriðinu,
en það er i minnihluta. Það hverfur innan
um alla prestana, lögfræðingana, læknana,
já jafnvel herforingjana. Fylgismenn nýju
friðarhreyfingarinnar eru jafnt úr röðum
ihaldsmanna sem frjálslyndra og róttækra.
1 bandarisku hreyfingunni má m.a. finna
Noel Gayler, fyrrum sjóliðsforingja og for-
stjóra Þjóðaröryggisráðsins, nánasta ráð-
gjafahóps Bandarikjaforseta i utanrikis-
málum, Paul Warnke/ fyrrum fulltrúa
Bandarikjanna i SALT II viðræðunum, gyð-
ingarabbiann Alexander Schindler, leiðtoga
hebresku kirkjunnar i Bandarikjunum,
aragrúa biskupa og presta úr röðum kaþó-
likka, lúterstrúarmanna, prestbytera,
kvekara osfrv...
1 Evrópu er sama uppi á teningnum. Þar
hafa forystumenn Heimskirkjuráðsins ver-
ið áberandi i störfum hreyfingarinnar, þar
eru menntamenn á öllum aldri með ýmsar
skoðanir á stjórnmálum, stjórnmálamenn,
verkalýðsleiðtogar osfrv. Fyrir utan
alþýðufólk af öllum gerðum.
Skriðþunginn eykst
Þótt friðarhreyfingin sé ekki orðin gömul
hefur hún þegar náð ótrúlega miklum
árangri. Eins og áður sagði geta þjóðarleið-
togar og stjórnmálamenn ekki sniðgengið
hana lengur, þótt þeir fegnir vildu. Eitt
dæmi er þegar Helmut Schmidt bannaöi
þingmönnum i flokki sinum að láta sjá sig á
fundi friðarhreyfingarinnar i Bonn á sl.
hausti þar sem voru 250 þúsund manns. 80
þingmenn, uþb. þriöjungur þingflokksins,
virtubannið aðvettugi.
Hreyfingunni hefur tekist að koma kjarn-
orkumálunum á dagskrá með ótviræðum
hætti, jafnt á hefðbundnum vettvangi
stjórnmálanna — á þjóðþingum og i fjöl-
miðlum — sem úti á meðal almennings — á
almennum fundum, vinnustöðum, heimil-
um, skólum og sveitarstjórnum. Hún hefur
skotið stjórnmálamönnum skelk i bringu og
eflt alþýðu manna kjark tii að gera kröfu til
stjórnmálamanna um að þeir hlusti á rödd
almennings og beygi sig undir vilja hans.
• Og það sem meira er; áhrif hreyfingarinn-
ar fara stöðugt vaxandi. Það er sem skriða
fari yfir Evrópu og Bandarikin og skrið-
þunginn eykst stöðugt.
Erlendis_____________________
Milljónir á götunni
FRIÐARHREYFINGI