Helgarpósturinn - 17.09.1982, Blaðsíða 20

20_________________Föstudagur 17. september 1982 -ftfe ,rinn
Hafnarstrætisróninn
er að deyja út
Hér á árunum fóru þeir í hópum, einkum um miðbæinn, enda voru
þeir kenndir við eina helstu verslunargötu bæjarins. Pá fann margur
grandvar húseigandinn koggaflösku í ruslageymslunni á morgnana.
Þeir gáfu sig gjarnan á tal við vegfarendur og báðu um sígarettu eða.
tíkall „fyrir súpu“.
Hvar eru þeir nú, útigangsmennirnir sem kenndir voru við Hafnar-
strætið? Jú, það má sjá einn og einn á stangli í miðbænum eða uppi á
Hlemmi. En stéttin sem slík er ekki svipur hjá sjón miðað við það sem
áður var. Það er eins og engin endurnýjun eigi sér stað og oft sér maður
kunnugleg andlit, ekki órökuð og kámug, heldur bústin og sælleg, ekki
á tilgangslausu ráfi um miðbæinn, heldur er gengið rösklega til vinnu.
Hvað er það sem veldur slíkri þróun? Er
„rónavandamálið" kannski leyst?
Nei, ekki alveg, en að miklum hluta. Alltaf
eru einhverjir í strætinu en þcir eru miklu
færrienáðurvar. Eftirþvísem Helgarpóstur-
inn kemst næst er fastur kjarni stéttarinnar
ekki stærri en svona 10 - 20 manns, flestir
karlkyns. Það er töluverð hreyfing, menn
koma og fara. sumir eru í meðferð, aðrir að
korna undir sig fótunum. Það gengur ekki
alltaf, oft falla menn aftur og aftur. „Oaö
tekur þá kannski 2-3 ár að ná sér á strik,"
segir Þórarinn Tyrfingsson læknir á Silunga-
polli um útigangsmennina. „Hér á Silunga -
polli hafa 29 útigangsmenn verið lagðir ínn sl.
þrjú ár. Það gengur misjafnlega að lækna þá,
eins og aðra hópa. En suntir hafa verið án
áfengis í 2 - 3 ár. Þetta má þakka nýjum
aðferðum sem komið hafa til sögunnar, auk
þess sem aðstoð við útigangsmenn eftir að
þeir koma úr meðferö hefur verið aukin.
Þetta starf er að skila sér, mtiður sér árangur
á hverjum degi," sagði Þórarinn.
Hröð þróun
Fram undir 1970 áttu útigangsmenn sem
vildu ná sér upp úr ræsinu ekki margra kosta
völ. Eiginleg meðferö var ekki til, einungis
„geymslustaðir" á horð við Gunnarsholt,
Flókadeild og Víðines. Árið 1969 var Gisti-
skýlið í Farsóttarhúsinu opnað, þar gátu úti-
gangsmennirnir fengið húsaskjól yfir nóttina,
ef þeir voru ekki mikið drukknir. Þar fengu
þeir líka morgunverð, voru skikkaðir til að
baða sig og gátu þvegiö fötin sín.
Síðan hefur þróunin verið ör. Tilkoma
SÁÁ og meðferðarheimilanna á Sogni, Sil-
ungapolli, Vífilsstöðum og Staðarfelli liafa
opnað dyr margra út í lífið og í Illaðgerðar-
koti reka trúaðir menn heimili sem í er með
'ferðarstofnun og „geymsla". Annað sem
skiptir verulegu máli er tilkoma tveggja gisti-
heimila í Reykjavík, við Ránargötu og Risið í
Stakkholti. Þar geta drykkjumenn komið
eftir meðferð og dvalið í lengri eða skemmri
tíma þangað til þeir treysta sér til að stíga
skrefið til fulls og stofna heimili. Einu skil-
yrðin fyrir dvöl á þessum stöðum eru að
menn séu edrú og hafi vinnu. Loks ber að
nefna aö Gistiskýlið í Farsóttarhúsinu hefur
nú verið opnað að deginum og tinnað gisti-
skýli, fyrir konur, hefur verið opnað við
Amtmannsstíg.
13 - 14 manna fastur kjarni
„Við hér á Félagsmálastofnun Reykja-
víkurborgar verðum ekki mikiö vör við yngra
fólk senr er á leiðinni í ræsið," segir Jón Guð-
bergsson áfengisfulltrúi stofnunarinnar.
„Yngra fólkið kemur ekki í gistiskýlin að
neinu marki, það fer heldur í meðferð. Fólk
skammast sín ekki eins mikið fyrir drykkju-
skapinn og áður. Heimilin sem taka við fólki
úr meðferðinni hafa minnkað eftirköstin og
gert því kleift að ná sér upp.“
Jón bætti því við að gjörbreyting hafi oröið
á síöustu árum á þessu sviði. „Breytingin hef-
ur veriö það ör að eftirmeðferðarheimilin eru
orðin of fá, þau anna ekki eftirspurn. Þess
vegna eru td. 5-6 manns í Farsóttarhúsinu
og bíða eftir plássi. En það er þó alltaf
eitthvaö um að menn detti aítur. Það er mj9g
algengt að það taki útigangsfólkið hálft ann-
að til tvö ár að ná sér upp. En þetta þokast
áfram og gömlu alkarnir ná alltaf lengri og
lengri þurrurn tímabiium, einn þeirra hefur
td. unnið á sama stað í tvö ár,og dvalið hjá
okkur á Farsótt."
Á Farsótt var okkur sagt að þar væri svona
13 - 14 manna fastur kjarni útigangsmanna.
Einn þeirra hefur veriö þar frá því dagvistin
var opnuð árið 1976. „Það er töluverð
eftir Þröst Haraldsson
myndir: Jim Smart
hreyfing á mannskapnum, sumir ná sér upp
og fara að vinna, en það hendir líka að þeir
koma aftur. Það er dálítið um að ungir menn
komi hingað en þeir stoppa ekki lengi, þeir
eru sendir í meðferð. Það er rneira gert fyrir
þá yngri," sagði vaktmaður sem ekki vildi
koma fram undir nafni.
Nú gildir sú regla á Farsótt að þar mega
menn ekki vera undir áhrifum áfengis. Við
spurðum vaktmanninn hvort því væri stíft
framfylgt. „Nei, ef menn eru rólegir og ekki
mikið drukknir fá þeir að vera. Við erum
farnir að þekkja fólkið og vitum hverjum er
óhætt að hleypa inn ölvuðum og hverjum
„Útigangslífið er harkan sex
ff
Vilhjálmur Svan var i ræsinu í fimm ár en náði sér upp
Vilhjálmur Svan er um þessar mundir
rckstrarstjóri í Villta tryllta Villa. Hann er í
leyfi frá sínu aðalstarfi sem meðferðarstjóri
á Silungapolli. Hann hefur þó ekki alltaf
vcrið fyrirmyndarborgari. IJm fimm ára
skeið deildi hann kjörum með útigangs-
mönnum borgarinnar, sökk ansi djúpt. Við
báðum hann að segja frá lífi sínu sem
drykkjumaður.
Ég byrjaði snemma að drekka, var far-
inn að drekka mikið 14-15 ára gamall og
sextán ára drakk ég að heita mátti á hverj-
um degi. Þegar kom fram um 1970 sá ég
ekki lengur neina ástæðu til að verða annað
en ég var, drykkjumaður. Þetta var á
blómatímanum, fólk gekk í gallabuxum og
mér virtist þaö hafa það gott, það var stæll á
því. Svo ég gaf skít í allt og drakk.
Framan af vildi ég halda uppi vissum
klassa, ég vildi vinna í smóking, sofa og
synda í smoking. Það gerði ég þangað til
galjabuxurnar tóku við. Ég var oftast
atvinnulaus en datt stundum um borð í báta
eða togara. Svo lenti ég á Hrauninu í 15
mánuði fyrir þjófnað og ávísanafats. Við
prentuðum ávísanir á Sparisjóð Horna-
fjarðar, ég og kunningi minn.
„Sneri hlutunum við“
Á þessum árum lenti ég í sambúð með
stelpu. Hún reyndist mér vel en ég kunni
ekki að meta það og á endanum gafst hún
upp á mér. Þá sagðist ég vera skilinn við
hana. Ég sneri hlutunum við, sagðist vera
fullur af því ég væri atvinnulaus eða hús-
næðislaus, en auðvitað var það öfugt.
Gangurinn var sá að fyrst fann maður að
fólk var að gefast upp á manni. Ég lofaði
öllu fögru og sveik allt og smátt og smátt
braut ég allar brýr að baki mér. Alltaf hafði
maður þó einhvers staðar innhlaup, ég gat
t.d. farið til mömmu ef pabbi var ekki
heima og til afa eftir að hann kont úr vinn-
unni, amma var hrædd við mig. Ég fékk að
vera yfir nóttina og lét vorkenna mér.
Annars byggist þessi útigangsdrykkja á
hörkunni sex, það var stolið, logið og yfir-
leitt gert allt sem þurfti til að komast í vímu.
Ég var nokkuð lunkinn við að finna mér
svefnstaði. Það eru yfirleitt til einhverjir
staðir þar sem útigangsfólkið á afdrep, ein-
hver hefur innhlaup í kjallaraíbúð og þann-
ig. Það var sterkt bræðralagið meðal úti-
gangsfólksins, þ.e.a.s. þegar snapið og erf-
iðleikarnir voru fyrir hendi. En þegar nóg
var af víni og peningum var engum að
treysta, ekki frekar en hjá öðrum fyllibytt-
um. En þetta bræðralag gat þýtt það að
maður tímdi ekki að fara að sofa heldur sat
kannski alla nóttina með einhverjum vinin-
um niðri í Slipp eða uppi hjá Hallgríms-
kirkju. Nú en annars var ég aldrei í vand-
ræðum með svefnstaði síðasta árið í úti-
ganginum, maður skreið inn í rusla- eða
hjólageymslur, svo eru til bílar og skúrar og
á Reykjavíkursvæðinu er ein hlaða.
„Af hverju hann?“
Eftir nokkurn tíma fer sjálfsvirðingin að
hverfa og svo fer virðingin fyrir öðrum.
Þegar svo var komið hafði ég farið oft í
afvötnun og átti reyndar hvergi heima
nema í grjótinu. Vinna, athvarf, matur og
afkoma voru alger aukaatriði, líðandi stund
aðalatriðið. Ef það rann af einhverjum úr
hópnum og hann náði sér á strik, þá varð
maður gripinn afbrýðisemi og öfundsvki.
Af hverju hann en ekki ég. Það eru allir
svo góðir við hann en enginn við mig, sagði
maður við sjálfan sig. Sjálfsvorkunin var í
algleymingi.
Svo gerðist það í október 1976 að ég var
tekinn úr umferð. Fyrst var ég færður í
Hverfistein og þaðan inn á Klepp. Þar var
ég sviptur sjálfræði og sendur austur að
Gunnarsholti. Þar datt mér í hug að fara í
meðferð, af hverju veit ég ekki. Ég hafði
frétt af samferðamönnum mínum sem
höfðu farið í meðferð og fékk að fara að
Vífilstöðum. Ég held að það hafi einn mað-
ur trúað því að ég gæti náð mér upp, það var
Stefán J óhannsson sem vann á Vífilstöðum.
En þessi vist dugði mér. Ég hafði þá trú
að ég gæti náð mér upp því aðeins að ég
gerði allt sjálfur, útvegaði mér vinnu og
húsnæði, að ef ég héldi mér ekki eins góð-
um andlega og félagslega og ég gæti, þá
dytti ég í það. Og þrátt fyrir alla óþolin-
mæðina tókst mér að vera lítillátur og ein-
lægur í því sem ég var að gera. Þetta er erfið
leið en arðbær ef hún tekst. Ég féll aldrei
aftur.
Atvinnuleit á Hressó
Nú er meirihluti minna utangarðsfélaga
giftir og ábyrgir þjóðfélagsþegnar. Sumir
eru þó enn að og margir eru inni á stofnun-
um að reyna að ná sér á strik. Margir falla á
því eftir að þeir koma úr meðferð að leita
sér að vinnu með því að sitja á Hressó og
fletta síðdegisblaði. Það gengur ekki. Þú
verður að fara á staðina og sýna þig, taka
því að fá 100 nei en hætta ekki fyrr en þú
færð já. Einangrunin sem útigangsmenn
komast í er fyrst félagsleg en svo leggst hún
á sálina. Maður hefur á tilfinningunni að
manni sé hafnað, þó maður viti það innst
inni að einum og einum þyki eitthvað varið í
mann.
— Þú hefur unnið á Silungapolli undan-
farin ár, hvernig gengur að endurreisa fólk
sem kannski hefur verið í ræsinu svo ára-
tugum skiptir?
Ég held að flestir utangarðsmennirnir
þekki öll stig alkóhólismans nema kannski
tvö, annað er dauðinn en hitt er einskonar
geðveiki, þegar menn eru útbrunnir og
hausinn á þeim dettur út. Svoleiðis menn
eru þó til. Utigangsmennirnir eiga við meiri
einangrun að stríða og þeir hafa það erfitt
en það er misskilningur að þeir eigi bágt. En
að öðru leyti er enginn munur á þeim og
hvítflibbarónunum. Þeir fá því alveg sömu
meðferð og aðrir.
— Er ekki meiri von til þess að hægt sé að
endurreisa útigangsmennina eftir tilkomu
allra þessara stofnana?
Jú, en það sem skiptir þó mestu máli er
að skilningur almennings hefur breyst. Úti-
gangsmennirnir ættn því að eiga auðveldara