Helgarpósturinn - 29.10.1982, Qupperneq 3

Ji,i
zjpösti irinn Fteluda°ur
29. október 1982
Það er MORGUNBLAÐSHOLLIN sem er Ijót!
_Helgai---
pósturinn
Blað um þjóðmál, listir og menn-
ingarmál.
Ritstjórar:
Árni Þórarinsson og Björn Vignir
Sigurpálsson.
Ritstjórnarfulltrúi:
Guðjón Arngrímsson.
Er byggingasögulegt stórslys
framundan? Ýmsir óttast það eftir
að nýi borgarstjórnarmeirihlutinn
í Reykjavík stöðvaði það
deiliskipulag um Grjótaþorp sem
fyrrverandi meirihluti var tilbúinn
að hleypa af stokkunum.
Grjótaþorpið hefur verið „vand-
raeðabarnið“ í skipulagsmálum
Reykjavíkur í hálfa öld. Stöðugt
hefur verið tekist á um það mál, og
lengst af var helst til umræðu að
rífa þessa húsaþyrpingu milli Aðal-
strætis ogGarðastrætis einsog hún
leggur sig. En sem betur fer varð
ekkert af því, og meðan rifist var
varð Grjótaþorpið elsta byggðin í
Reykjavík.
A síðastliðnu vori lá deiliskipu-
lag um þorpið loksins fyrir, meira
að segja samþykkt af borgarstjórn.
I þessu skipulagi er gert ráð fyrir
því að byggðin og gatnakerfið á
svæðinu haldi sér að mestu. Og það
skipti engum togum, íbúar í
Grjótaþorpi sem lengi höfðu bcðið
milli vonar og ótta um að byggðin
yrði lögð í eyði, tóku til höndunum
og hófu langþráðar endurbætur á
húsum sínum.
En eftir stjórnarskipti í borginni
kom afturkippur í málið. Núver-
andi meirihluti neitar að staðfesta
skipulagið endanlega og ber það
fyrir sig, að það beri að skipuleggja
í tengslum við alla miðbæjar-
kvosina, auk þess sem leysa þurfi
bæði umferðar- og
bílastæðavandamál svæðisins.
Og sú viðbára hefur ekki síst ver-
ið sett fram, að taka þurfi tillit til
Morgunblaðshallarinnar við
skipulagningu götulínunnar vestan
Aðalstrætis. Davíð Oddsson borg-
arstjóri segir í Innlendri yfirsýn í
blaðinu í dag, að það eigi að gera
með því að leyfa hærri byggð en nú
er sitthvoru megin við húsið, til að
það skeri sig ekki eins mikið úr um-
hverfinu.
Guðrún Jónsdóttir forstöðu-
maður Borgarskipulags segir á
hinn bóginn, að málið snúist fyrst
og fremst um varðveislu elsta hluta
Reykjavíkur. Hvað Morgunblaðs-
höllina varðar bendir hún á, að
þvert á móti verði að ieyfa þessum
gömlu húsum að njóta sín þrátt
fyrir hana. Og hún bendir á, að
frændur okkar Færeyingar hafi eitt
sinn rifið stórt hús, scm þcir töldu
skemma gömlu byggðina í Þinga-
nesi.
Það væri stórslys ef Grjóta-
þorpið ætti nú að fara undir græna
torfu. Undanfarinn áratug hafa
sjónarmið húsfriðunarmanna
fengið mikinn hljómgrunn, sem
best sést á uppbyggingu húsanna
við Bcrnshöftstorfu. Ef Grjóta-
þorpið á nú að hverfa væri það
sannarlega til háðungar fyrir ís-
lcndinga, á tímum þegar verið er að
hressa upp á gamla bæjarhluta um
allan heim.
Ef citthvað ætti að hverfa er það
Morgunblaðshöllin. Það er að
sjálfsögðu hún sem setur Ijótan svip
á bæinn en alls ckki gömlu húsin
sem voru þar fyrir. Það er mesta
hcimska að ætla sér að fara að
byggja upp einhvern „glæsilegan“
miðbæ. Hann er glæsilegur á sinn
hátt, eða gæti í það minnsta verið
það ef staðið væri að endurreisn
hans á skynsamlegan hátt og tekið
mið af því gamla sem þó er eftir.
Þeir sem vilja reisa stórhýsi geta
gert það austur í Kringlumýri.
Blaðamenn:
Guölaugur Bergmundsson, Óm-
ar Valdimarsson, Þorgrímur
Gestsson
Útlit:
Kristinn G. Harðarson.
Ljósmyndir:
Jim Smart.
Dálkahöfundar:
Hringborð:
Auður Haralds, Birgir Sigurðs-
son, Heimir Pálsson, Hrafn
Gunnlaugsson, Jón Baldvin
Hannibalsson, Jónas Jónasson,
Magnea J. Matthíasdóttir, Sigríð-
ur Halldórsdóttir, Sigurður A.
Magnússon.
Listapóstur:
Heimir Pálsson, Gunnlaugur Ást-
geirsson, Jón Viðar Jónsson,
Sigurður Svavarsson (bók-
menntir & leiklist), Árni Björnsson
(tónlist), Sólrún B. Jensdóttir
(bókmenntir & sagnfræði), Guð-
bergur Bergsson (myndlist),
GunnlaugurSigfússon (popptón-
list), Vernharður Linnet (jazz).
Árni Þórarinsson, Björn Vignir
Sigurpálsson, Guðjón Arngríms-
son, Guðlaugur Bergmundsson,
Jón Axel Egilsson (kvikmyndir).
Erlend málefni:
Magnús Torfi Ólafsson.
Skák:
Guðmundur Arnlaugsson.
Spil:
Friðrik Dungal.
Matargerðarlist:
Jóhanna Sveinsdóttir.
Stuðarinn:
Jóhanna Þórhallsdóttir.
Utanlandspóstar:
Erla Sigurðardóttir, Danmörku,
Inga Dóra Björnsdóttir, Banda-
ríkjunum, Helgi Skúli Kjartans-
son, Bretlandi.
Útgefandi: Vitaðsgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Bjarni P.
Magnússon.
Auglýsingar: Inga Birna Gunn-
arsdóttir.
Innheimta: Guðmundur Jó-
hannesson.
Dreifing: Sigurður Steinarsson.
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdóttir.
Ritstjórn og auglýsingar eru að
Síðumúla 11, Reykjavík.
Sími: 81866.
Afgreiðsla og skrifstofa eru að
Hverfisgötu 8-10. Símar 81866,
81741 og 14906.
Prentun: Blaðaprent hf.
Lausasöluverð kr.15.
Snaran er föl!
Þau eru orðin mörg og
sum afdrifarík víxlsporin
sem stigin hafa verið í
skammri sögu þessarar ný-
frjálsu og nýríku þjóðar, og
mætti æra óstöðugan að
rekja þau öll. Eitt var Hær-
ingur og er víst flestum
löngu gleymt. Annað var
samningur um álbræðslu í
Straumsvík. Þriðja var
Kröfluævintýri. Fjórða járn-
blendiverksmiðja. Og þann-
ig mætti lengi telja. Oll eiga
þessi víxlspor það sammerkt
að mönnum skildist eftir
dúk og disk að rasað hefði
verið um ráð fram. Með
meiri forsjálni hefði mátt
spara landslýð ómæld fjárút-
lát og stjórnmálamönnum
verulegan álitshnekki. Og
var þó vart á óhöpp þeirra
bætandi.
Nú virðist eitt slíkt mál
vera í uppsiglingu. Ungir og
miðaldra framagosar og
angurgapar í Sjálfstæðis-
flokknum hafa á liðnum ár-
um barið bumbur og haft í
frammi mikinn hamagang
útaf hugmyndum sínum um
„frjálst útvarp“, og hefur
hrinoboróió
jafnvel þingflokkur Sjálf-
stæðismanna gert formlega
samþykkt um það efni. Hef-
ur þessi bægslagangur há-
stemmdra gasprara nú leitt
til þess að menntamálaráð-
herra hefur sett á laggirnar
svonefnda útvarpslaganefnd
sem hefur lagt fram álit sitt
og komist að þeirri frumlegu
niðurstöðu, að tími sé til
kominn að afnema einkarétt
Ríkisútvarpsins og þá vænt-
anlega löghelga eftir á þau
grófu lagabrot sem átt hafa
sér stað á undanförnum
misserum í sambandi við
hinar alræmdu myndbanda-
leigur sem purkunarlaust
hafa dreift þjófstolnu efni án
þess fingri væri lyft af opin-
berri hálfu.
Það sem fyrst vekur at-
hygli í þessum kynlega mála-
tilbúnaði er sú yfirlýsing for-
manns útvarpslaganefndar,
að útvarpslög á Norðurlönd-
um hafi ekki komið að miklu
gagni við samningu álitsins,
og hefur nefndin þá væntan-
lega tekið mið af Bretlandi,
sem er rösklega tvöhundruð
sinnum fjölmennara en ís-
land, og Bandaríkjunum,
sem er þúsund sinnum
fjölmennara ríki. Bæði í
Danmörku og Noregi hefur
viðbótarköflum verið skeytt
við útvarpslögin þarsem
undanþágur eru gefnar frá
einkarétti, en vitaskuld þarf
dvergrtkið í Norður-
Atlantshafi ekki að læra
neitt af útkjálkaþjóðum.
Stórhugur mörlandans er
samur við sig og lætur ekki
að sér hæða!
íslenskur fréttamaður í
Bandaríkjunum, Helgi Pét-
ursson, gerði í einkar athygl-
isverðu útvarpserindi grein
fyrir meginatriðum þessa
máls og færði veigamikil rök
fyrir því, að hrein fásinna
væri að hverfa frá einkarétti
Ríkisútvarpsins og höggva
þannig að rótum einnar
mikilvægustu menningar-
stofnunar landsmanna. Ein
galvösk mannvitsbrekka úr
búðum „frjálshyggju-
manna“, Ólafur Hauksson,
rauk þegar útá ritvöllinn,
sakaði Helga um að halda á
loft „órökstuddum full-
yrðingum, sleggjudómum,
lygi, þvættingi og mótsögn-
um“, og tók sér fyrir hendur
að hrekja orð fréttamanns-
ins. En það fór einsog oft vill
verða, þegar þrotin eru rök-
in að staðhæfingar Helga
Péturssonar stóðu óhagg-
aðar og óhraktar, en grein-
arstúfur frjálshyggjutrú-
boðans var eitt allsherjar-
hröngl af upphrópunum, út-
úrsnúningum og fullyrðing-
um þarsem hvað rak sig á
annars horn og hvergi heil
brú í málflutningi. Kannski
gefur þetta upphlaup ofur-
hugans forsmekk að því sem
koma skal þegar hann og já-
bræður hans fara að fóðra
landslýð á afurðum anda
síns í „frjálsum útvarps-
stöðvum"? Slæmir eru rang-
látir, en forði okkur ham-
ingjan frá þeim (sjálfs)rétt-
látu!
Mergurinn málsins er sá,
einsog Helgi Pétursson
benti réttilega á, að Ríkisút-
varpið hefur verið einn af
hornsteinum íslenskrar
menningar í röska hálfa öld
og unnið það frækilega af-
rek, þráttfyrir margháttaða
vankanta og ýmislegt and-
streymi, að verða sannkall-
að þjóðarútvarp í ríkara
mæli en útvarp nokkurrar
annarrar þjóðar. Hvergi á
byggðu bóli hafa hlutfalls-
lega jafnmargir og jafnsund-
urleitir hópar og einstakl-
ingar tekið beinan þátt í
störfum útvarps einsog hér-
lendis, og þessari fámennu
þjóð hefur með sameigin-
legu átaki og miklum til-
kostnaði auðnast að tengja
allar byggðir landsins út-
sendingum hljóðvarps og
sjónvarps.
Hitt er svo annað mál og á
því má hæglega ráða bót, að
Ríkisútvarpið hefði getað
sinnt þjóðþrifahlutverki
sínu af miklu meiri reisn og
orðið mun virkari menning-
armiðill, ef ekki hefðu kom-
ið til þarflaus afskipti stjórn-
málamanna sem telja sig
þurfa að vera með nefið
niðrí hvers manns koppi og
hafa unnið stofnuninni
meira ógagn en nokkur ann-
ar hópur manna. Sú var tíðin
að útvarpsráð var ekki
skipað glefsandi varðhund-
um stjórnmálaflokkanna,
heldur menningarforkólfum
þjóðarinnar, og var þá ólíkt
meiri reisn yfir óskabarni
þjóðarinnar.
að er herfileg skammsýni
að gera sér í hugarlund að
svokallað „frjálst útvarp"
muni á nokkurn hátt ráða
bót á þeim annmörkum sem
nú eru á stjórn Ríkisútvarps-
ins fyrir tilverknað stjórn-
málaflokkanna. Slíkar út-
varpsstöðvar verða vita-
skuld samkvæmt lögmálum
hins rómaða markaðskerfis í
höndum þeirra fjármagns-
afla sem þegar ráða tveimur
stærstu dagblöðum landsins
og ætla sér ekkert minna en
einoka alla skoðanamyndun
og tjáningu í landinu. Þessi
fjármagnsöfl eru miklu
máttugri en menn virðast al-
mennt gera sér grein fyrir,
og eru hörmuleg afdrif Dag-
blaðsins sáluga órækur vott-
ur þess. Þegar þau hafa
komið á fót sínum „frjálsu
útvarpsstöðvum", þá fyrst
fer fyrir alvöru að sneyðast
um hið marglofaða lýðræði í
þessu landi. Þeir sak-
leysingjar sem gera sér þær
grillur að formælendur
„frjálsra útvarpsstöðva" láti
stjórnast af öðru en ómeng-
aðri valda- og gróðafíkn,
þeir eiga vissulega eftir að
vakna upp við vondan
draunt, ef úr framkvæmd
verður, en þá verður það
bara urn seinan einsog svo
oft áður.
Ríkisútvarpið á eðli sínu
samkvæmt að vera vettvang-
ur landsmanna allra, þarsem
hinar ýmsu hræringar
þjóðlífsins birtast þvingun-
arlaust og allar skoðanir sem
uppi eru í samfélaginu fá
átölulaust að koma fram.
Það getur einungis orðið
með því að afnema einokun
stjórnmálaflokkanna á
stofnuninni og fá hana aftur
þjóðinni, sem á hana og get-
ur vel rekið hana án afskipta
pólitískra varðhunda, til
dæmis með því að láta helstu
menningarstofnanir og al-
mannasamtök í landinu
velja menn í útvarpsráð.
Aðrar helstu menningar-
stofnanir þjóðarinnar, svo-
sem Háskóli íslands,
Þjóðleikhúsið, Listasafn
ríkisins, Tónlistarskólinn,
Sinfóníuhljómsveit íslands,
Landsbókasafnið o.s.frv.,
eru reknar í þágu alþjóðar
án beinna afskipta stjórn-
málamanna. Því þá ekki
Ríkisútvarpið?
að er þannig ein af ör-
lagafirrum samtímans að ný
tækni kalli á afnám einka-
réttar þjóðarinnar á þessum
voldugasta fjölmiðli lands-
ins. Hinni nýju tækni þarf
einungis að beita í þágu
landsmanna allra með því að
losa Ríkisútvarpið undan
því miðaldakerfi sem stjórn-
málaflokkarnir hafa hneppt
það í, tryggja því sjálfstæðan
starfsgrundvöll og óhefta
möguleika á að fjalla um
það sem máli skiptir í þjóð-
lífinu. í umræðuþætti um á-
lit útvarpslaganefndar sl.
sunnudag kvartaði einhver
undan skorti á frumkvæði og
fjölbreytni hjá Ríkisútvarp-
inu. Þarf nokkur heilskyggn
maður að fara í grafgötur
unt af hverju sá skortur staf-
ar? Með sjálfstæðum starfs-
grundvelli gæti Ríkisútvarp-
ið orðið sá fjörmikli, ögr-
andi og lífshvetjandi miðill
sem engunt þegni þjóðfé-
lagsins stæði á sama um.
Formælendum „frjálsra
útvarpsstöðva" vefst sem
vonlegt er tunga um tönn,
þegar þeir eru beðnir að
gera grein fyrir, hvað annað
en ábatavon ráði ferðinni
hjá þeim. Dettur nokkrum
heilvita manni í hug að þeir
ætli að ráðast í fyrirtækið af
hugsjónasökum? Ólafur
Hauksson talar fjálglega um
að gera verði öllum til hæfis!
Hvað merkir það? Ætla þeir
kumpánar að komu upp tíu
eða hundrað „frjálsum út-
varpsstöðvum" í Reykjavík
(strjálbýlið er hvorteðer
ekki með í þeirra dæmi), svo
allir fái bara það sem þeir
vilja? Hundrað mundu ekki
nægja! Og hvað þá?
Allur þessi ótrúlegi vaðall
um að fullnægja kröfum
allra hópa og helst allra ein-
staklinga í þjóðfélaginu er til
þess eins ætlaður að slá ryki í
augu auðtrúa fólks og leitast
við að leyna því meginmark-
miði angurgapanna í Sjálf-
stæðisflokknum að koma
allri fjölmiðlun í landinu í
hendur þeirra fjársterku afla
sem eru staðráðin í að slá
tvær flugur í einu höggi:
ráða upplýsingamiðlun og
skoðanamyndun í landinu
og raka saman fé á þeirri
iðju.
Láti fulltrúar annarra
flokka á Alþingi gasprarana
í Sjálfstæðisflokknum hafa
sig að fíflum, geta þeir eng-
um um kennt nema sjálfum
sér. Þeim er boðið frelsi til
að hengja óskabarn þjóðar-
innar í snöru sérhagsmuna
og einkagróða.
SAM