Helgarpósturinn - 29.10.1982, Qupperneq 13

.^pifisturinn. Föstudagur 29. október 1982
fslsviMalið: Arnl Bcrgmann
lurðariynair”
mikil blessun. Það er að vissu leyti alveg rétt
og það er ágætt ef pólitískir foringjar eru ekki
eins spéhræddir og áður og þar með afskipta-
samir af sínum málgögnum.
En eitt er neikvætt í þessari þróun. Hún
hefur eflt sjálfsálit fjölmiðlafólks afar mikið.
Það er allt í lagi í sjálfu sér að efla sjálfsálitið,
en það þarf alltaf dálítið til að standa undir
því. Það er dálítið áberandi að kollegar okkar
belgi sig út eins og einmitt þeir séu aðalmálið.
Þekking þeirra er misjöfn, en þeim hættir til
að tala eins og heimurinn sé þeirra sköpun-
arverk. Fjölmiðlaheimurinn verður oft voða-
lega sjálfhverfur og fjölmiðlafólk verður
sjálft fréttaefnið. Til dæmis hafa ríkisfjöl-
miðlarnir lengi haft þá skoðun að innanhúss-
mál stofnunarinnar sé það sem þjóðin vill
helst skemmta sér við á hátíðisdögum.”
Allial Deira lyrir 10 arum
- Það er algengt að heyra fólk minnast
gömlu góðudagannaþegarhvert blaðamanns-
sæti var skipað höfuðsnillingi.
„Já, fortíðin er oft fegruð. Auðvitað voru
til ákaflega snjallir menn í blaðamannastétt
fyrr á árum, eins og Magnús Kjartansson.
Hann sagði mér þegar ég byrjaði á Þjóðvilj-
anum að í þau 15 ár sem hann hafði þá verið á
blaðinu hefði alltaf verið sagt að Þjóðviljinn
hefði verið miklu betri fyrir tíu árum. Hann
bjóst við því að þannig yrði það áfram. Ég hef
líka heyrt þetta.
Hvað Þjóðviljann snertir þá er hann
vinstriblað og mönnum finnst slíkt blað alltaf
betra meðan þeir eru enn ungir og eru að
faðma að sér hugsjónina. Þjóðviljinn hefur
gengið upp og ofan svo það er ekki spursmál
um gæði hans heldur miklu frekar um það
hvernig fólk upplifir sjálft sig.
En ef ég á að benda á eitthvað sem hefur
hnignað í tímans rás í íslenskum fjölmiðlum,
þá er það helst að ýmsir þeir höfðingjar sem
vitnað er til voru ákaflega góðir íslensku-
menn. Magnús Kjartansson benti mér á það
hvemig ensk málhugsun þrengir sér inn í text-
ann. Það er gjarnan notað mikið nafnorða-
farganístaðsagnorða sem eru einkenni
íslenskunnar. Oftereins ogsetningarnar séu
hugsaðar á ensku og síðan þýddar bókstaf-
lega. Þetta hefur læðst inn í málið í kjölfar
félags-, sál- og hagfræðanna.”
Umburðariyndl á möryum
lueðum
„Enn eitt sem oft er minnst á þegar litið er
til baka, er að menn fagna því að pólitískt
ofstæki sé ekki eins mikið nú og þá. Ég nefni
sem dæmi hatrammar deilur um bókmenntir
eins og þegar deilt var um Sjálfstætt fólk og
Sturlu í Vogum. Þá var Sjálfstætt fólk kallað
svívirðing við íslands þúsund ár og bænda-
stéttina og illt til afspurnar í útlandinu. Ég
man ekki betur en að forsætisráðherra hafi
eitt sinn komið í útvarpið til að mæra
einstaklingsframtakið í Sturlu í Vogum, það
væri eitthvað annað en vesaldómurinn í
Sumarhúsum.
Nú getum við horft á þetta og sagt sem svo
að í gamla daga hafi menn skort yfirsýn og
verið fullir ofstopa. En það var eitt jákvætt
við þetta ofstæki og því megum við ekki
gleyma. Þá þótti mönnum taka því að deila
og rífast eins og hundar, t.d. um bókmenntir.
Nú eru allir svo skelfilega umburðarlyndir að
það hálfa væri nóg. En þetta umburðarlyndi
erámörgum hæðum.Égskal taka dæmi. Úng-
ur rithöfundur skrifar skáldsögu þar sem
hann ristir auðvaldinu, Kananum og spilling-
unni níð og hefur hátt um nauðsyn byltingar.
Hægripressan þarf ekki einu sinni að klóra
sér á bakvið eyrað, hún getur tekið þessu
með stillingu og sagt að innan um séu nú
góðir sprettir hjá skáldinu unga. En ef ein-
hver gerir sjónvarpsmynd þar sem látið er að
því liggja að ekki sé nú allt í besta lagi með
menningunaí ákveðnu sjávarplássi, þá ætlar
allt vitlaust að verða. Höfundur myndarinnar
er sakaður um fölsun, hroka og slettireku-
skap í leiðurum og lesendabréfum. Þetta sýn-
ir að bókmenntirnar hafa þokað fyrír sjón-
varpinu. En menn taka ekki eftir þessu.“
TœKllærlslesendup hvepia
- Er bókin þá á miklu undanhaldi?
„Það er nú lengi búið að spá henni miklum
hrakspám. Mér finnst mesta furða hvað hún
stendur sig. En ég er þó ekki alveg laus við
þessa menningarbölsýni. Okkar sjónvarps-
öld er svo stutt ennþá og framboð á sjón-
varpsefni er ekki mikið. Myndböndin eru
enn að ganga yfir. Við vitum ekki hvernig
næsta kynslóð verður.
En í þessum efnum hafa menn einnig
hneigst til að fegra fyrir sér fortíðina. Þeir
hafa búið til mynd af fagurri fortíð þar sem
allir lású góðar bækur. Eitt hefur þó hjálpað
bókinni á síðustu árum og það er hve geysi-
lega stór hluti hvers árgangs hefur farið í
gegnum menntaskóla. Þar hafa orðið til þó
nokkrir lesendur sem annars hefðu varla orð-
ið til. A hinn bóginn hef ég á tilfinningunni að
það hafi orðið ákveðin sundurgreining í fólk
sem les og fólk sem les alls ekki neitt, hvorki
sér til góðs né ills. Það verður minna af þess-
um tækifærisiesendum sem lásu jafnt Lax-
ness sem ástarrómana."
sepstaöð Djöövll|ans
- Það er oft talað um sérstöðu Þjóðviljans,
hvort sem menn vilja skamma hann eða
hrósa. Hver er þessi sérstaða og hefur hún
kannski breyst?
„Ég held að Þjóðviljinn hafi þróast með
ósköp hliðstæðum hætti og hin blöðin. En
sérstaða hans sem vinstra blaðs hefur breyst.
Áður höfðu bæði þeir sem skrifuðu hann og
lásu mjög ákveðnar hugmyndir um það
hvernig þjóðfélagsþróunin yrði, jafnt er-
iendis sem heima fyrir, og þeir höfðu mikla
og sterka trú á þessar hugmyndir. Síðan hafa
sósíalistar og vinstrimenn orðið að taka mjög
margt til endurmats. Ekki bara byltingarríkin
íSovét og Kína heldur líka bjartsýnina á þriðja
heiminn. Þeir hafa orðið að endurmeta
hagvaxtarhugsjónina sem var stór partur af
þeirra bjartsýnu söguskoðun. Núna síðast
hafa þeir orðið að endurmeta stofnanir vel-
ferðarþjóðfélagsins, með sínum hætti, vel að
merkja, ekki í stíl við hægrimenn. Þeir hafa
séð að það er ekki nóg að setja mikið af
peningum í alls kyns stofnanir, skóla, sjúkra-
hús, elliheimili, barnaheimili. Þeir trúa því
ekki lengur að út úr þessum stofnunum komi
einhver sjálfvirk lífshamingja, bara við að
stinga í þær peningum. Þeir hafa orðið að
taka aðra þætti mannlegra samskipta til um-
ræðu. Já, og ekki má gleyma verkalýðs-
hreyfingunni, hver er samstaðan innan
hennar?
Þetta endurmat birtist í blaðinu og það sést
að aðstandendur þess eru meira í leit eða
spurn en áður var. Þessar breytingar hafa
gengið yfir á 20-30 árum og sérstaða blaðsins
hefur breyst við þær, af því að menn hafa ekki
viljað grafa sig í fönn.
En það er til önnur sérstaða. Það hefur
mikið verið talað um formúlu fyrir svona
blaði eins og Þjóðviljanum sem er meira og
minna pólitískur. Þær deilur geta aldrei hætt.
En ef við lítum til Evrópu sjáum við að dag-
blað sem gefið er út af vinstrikrötum eða
öflum enn lengra til vinstri er orðið harla
sjaldgæfur hlutur. Mér þótti það afar skrýtið
að Socialistisk Dagblad sem gefið var út af
Sósíalíska alþýðuflokknum í Danmörku
skyldi fara á hausinn s.l. vor. Á síðustu dög-
um blaðsins hafði grundvöllur blaðsins
breikkað, vinstrisósíalistar gerðust aðilar að
útgáfunni, og að baki blaðinu stóðu 200 þús-
und kjósendur, langflest menntafólk sem átti
að vera meðvitað um nauðsyn svona blaðs.
Samt náði þetta blað aldrei upplagi Þjóðvilj-
ans. Og það þurfti að leggja upp laupana á
sama tíma og SF vann sinn stærsta kosninga-
sigur. Þetta er eitt dæmi af mörgum. Það eru
til stórir krataflokkar á Norðurlöndum sem
geta gengið í sjóði verkalýðshreyfingarinnar
til að kosta útgáfu blaða sinna, en eru samt í
vandræðum með að halda úti dagblöðum.
Með þetta f huga er sérstaða Þjóðviljans
talsverð í evrópskum vinstriheimi.“
Kö skrila um þaö bök
- Meðfram starfi þínu á Þjóðviljanunt
kennirðu dálítið í Háskólanum, hvernig líkar
þér að kenna?
„Það besta við að kenna er að þú fylgist
betur með ungu fólki og veist meira um það.
Svo eru líkur á að þú þekkir bókmenntirnar
betur en áður. Það er til ágæt kenning sem
segir að eina leiðin til að vita eitthvað sé að
kenna það. Svo er líka sagt að eina leiðin til
að komast að sannleikanum um eitthvað sé
að skrifa um það bók.“