Helgarpósturinn - 21.01.1983, Blaðsíða 3
Uel • -
/r/n/~>Föstuda 9ur 21 ■ janúar 1983
3
tlelgai-----
posturinn
Blað um þjóðmál, listir og menn-
ingarmál.
Ritstjórar:
Árni Þórarinsson og Björn Vignir
Sigurpálsson.
Ritstjórnarfulltrúi:
Guðjón Arngrímsson.
Blaðamenn:
Guðlaugur Bergmundsson, Óm-
ar Valdimarsson, Þorgrímur
Gestsson
Útlit:
Kristinn G. Harðarson.
Ljósmyndir:
Jim Smart.
Dálkahöfundar:
Hringborð:
Auður Haralds, Birgir Sigurðs-
son, Heimir Pálsson, Hrafn
Gunnlaugsson, Jón Baldvin
Hannibalsson, Jónas Jónasson,
Magnea J. Matthíasdóttir, Sigríð-
ur Halldórsdóttir, Sigurður A.
Magnússon.
Listapóstur:
Heimir Pálsson, Gunnlaugur Ást-
geirsson, Jón Viðar Jónsson,
Sigurður Svavarsson (bók-
menntir & leiklist), Árni Björnsson
(tónlist), Sólrún B. Jensdóttir
(bókmenntir & sagnfræði), Guð-
bergur Bergsson (myndlist),
GunnlaugurSigfússon (popptón-
list), Vernharður Linnet (jazz).
Árni Þórarinsson, Björn Vignir
Sigurpálsson, Guðjón Arngríms-
son, Guðlaugur Bergmundsson,
Jón Axel Egilsson (kvikmyndir).
Erlend málefni:
Magnús Torfi Ólafsson.
Skák:
Guðmundur Arnlaugsson.
Spil:
Friðrik Dungal.
Matargerðarlist:
Jóhanna Sveinsdóttir.
Stuðarinn:
Jóhanna Þórhallsdóttir.
Utanlandspóstar:
Erla Sigurðardóttir, Danmörku,
Inga Dóra Björnsdóttir, Banda-
ríkjunum, Helgi Skúli Kjartans-
son, Bretlandi.
Útgefandi: Vitaðsgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Bjarni P.
Magnússon.
Auglýsingar: Inga Birna Gunn-
arsdóttir.
Innheimta: Guðmundur Jó-
hannesson.
Dreifing: Sigurður Steinarsson.
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdóttir.
Lausasöluverð kr. 20
Ritstjórn og auglýsingar eru aö
Ármúla 38, Reykjavík.
Sími: 81866.
Afgreiðsla og skrifstofa eru aö
Ármúla 38. Símar 81866
og 81741.
Prentun: Blaöaprent hf.
St jórnarskrárdrögín
Helgarpósturinn var rétt mátu-
lega byrjaður á kynningu stjórnar-
skrármálsins í síðustu viku, þegar
stjórnarskrárnefnd gerði myndar-
legt átak í því efni með það fyrir
augum að fá umræðu í þjóðfé-
kaginu um cinstök atriði og nýmæli í
tillögum stjórnarskrárnefndar.
Um sama leyti tók formannafundur
flokkanna um kjördæmamálið sig
til, féll frá öllum hugmyndum um
uppálöppun gamla kerfisins og hef-
ur nú nokkurn vcginn komið sér
saman um nýjan grunn við út-
reikning á úthlutun þingsæta, sem
á að leiða til aukins jafnvægis milli
dreifbýiis og þéttbýiis. Að þessari
reikniformúlu er nánar vikið i Inn-
lendri yfirsýn Helgarpóstsins í dag.
I hugmyndum formannanna er að
vísu gert ráð fyrir fjölgun þing-
manna um þrjá, og þótt áreiðan-
lega séu flcstir landsmcnn inn á
óbrcyttri þingmannatölu, er
þriggja þingmanna aukning tæpast
svo stór biti í hálsi að íslcnska
þjóðin fái ekki kyngt honum.
Helgarpósturinn vill hins vegar
ekki láta sitt eftir liggja í að gera
athugasemdir við þær tillögur
stjórnarskrárnefndar, sem nú
liggja fyrir og nefndin hefur sjálf
auglýst eftir. Taka verður þó fram,
að þetta eru aðeins fyrstu fyrirvar-
arnir sem settir eru fram gegn
stjórnarskrártillögunum eftir
skjótan yfirlestur. En almennt tal-
að um stjórnarskrártillögurnar
verður ekki annað séð en stjórnar-
skrárnefnd hafi unnið verk sitt
samviskusamlega og mörg nýmælin
og endurbæturnar sem nefndin set-
ur fram við núgildandi stjórnar-
skrá eru áreiðanlega til mikilla
bóta.
Tillögurnar eru þó varla bylting-
arkenndar og til cru þeir innan
nefndarinnar sem scgjast hafa vilj-
að fá fram róttækari breytingar og
þá einkum í þá veru að fá fram
meiri aðskilnað löggjafarvalds og
framkvæmdavalds, undir það er
hægt að taka. Sitthvað í kailanum er
lýtur að stöðu og störfum Alþingis
er í þessum anda, en þó má sjá þess
merki að alþingismcnn hafi átt sæti
í nefndinni og ckki viljað slcppa
sumu af því er þeir halá nú. I ágæt-
um kafla stjórnarskrárdraganna
um dómstólana er kveðið á um að
ekki mcgi fela dómurum „föst um-
boðsstörf nema með lögum", það
vill segja föst aukastörf. Fyllilega
cðlilcgt væri að hafa samsvarandi
ákvæði um störf alþingismanna, ef
mönnum er á annað borð alvara í
því að vilja auka aðskilnað löggjaf-
arvalds og framkvæmdavalds.
Taka verður undir það með Þór-
arni Þórarinssyni, einum nefndar-
manna, að stjórnarskráin sé aðeins
rammi, sem löggjafarvaldinu bcri
að fylla út i, almenn grundvallar-
atriði, sem beri að fara eftir. Þess
vegna er til að mynda ástæðulaust
að binda í stjórnarskránni ákvæði
um eignarrétt á landi utan hcima-
landa, eins og Alþýðuflokkur og Al-
þýðubandalag vilja. Þó að Helgar-
pósturinn sé efnislcga sammála
þessunt sértillögum flokkanna, tel-
ur hann eðlilcgra að kvcðið sé nán-
ar á um þcssi atriði í sérstökum
löguni, sem fari eftir pólitískum
vilja löggjafarvaldsins hverju sinni.
Svipað er að segja um sértijlögur
Alþýðubandalagsins um að lsland
sé friðlýst land og stuðning við af-
vopnun. Svo og er ástæðulaust að
binda í stjórnarskránni að hin
evangclíska lúterska kirkja skuli
vera þjóðkirkja. Hér ættu að nægja
almcnn ákvæði um trúfrelsi, og þá
nánar kveðið á um það af hálfu
löggjafarvaldsins með lögum að
cinhver tiltekin kirkjudeild sé þjóð-
kirkja, ef það stangast þá ekki á við
trúfrelsisákvæði stjórnarskrárinn-
ar.
Mannréttindakafli stjórnar-
skrárdraganna er mcrkilcgt ný-
niæli, svo og 1. greinin |jess efnis að
lýðræði, þingræði og jafnrétti séu
grundvallaratriði stjórnskipunur
landsins. I 63. grein mannréttinda-
kaflans er kveðið á um að niann-
réttinda skuli menn njóta án mann-
grcinarálits vegna kynferðis, trúar-
bragða, skoðana, þjóðernis, kyn-
þáttar, litarháttar, efnahags og hér
mætti skjóta inn aldurs eða stöðu
sinnar í öðru tilliti. Að Helgarpóst-
urinn vill skjóta inn ákvæði um
aldur er að gefnu tilefni, og lýtur að
sérkennilcgri þversögn í stjórnar-
skrárdrögunum að mati Helgar-
póstsins. I 1. grcin er jafnrétti talið
citt af grundvallaratriðum ís-
lenskrar stjórnskipunar en í 4.
grein, seni lýtur að enibætti forseta
Islands, lætur stjórnarskrárnefnd
haldast óbrevtt orðalag um að
„Kjörgcngur til forseta er hver 35
ára gamali niaður, scm fullnægir
skilyrðum kosningaréttar til Al-
þingis." ,
Ekki verður betur séð en með því1
að binda í stjórnarskrá lágmarks-
aldur varðandi kjörgengi til forseta
sé verið að búa til annars fiokks
kjörgengi til handa þcint scm yngri
eru en 35 ára, og varla er það í anda
jafnréttishugmyndar 1. grein-
arinnar.
Seni sagt fyrstu athugasemdir
við stjórnarskrárdrögin, þótt
margt fieira megi tína til. Helgar-
pósturinn óskar eftir stuðningi við
þessi sjónarmið eða mótrökum.
Er beðið eftir
fýrverkeríi í
Kvikmyndasafni
íslands?
Þótt mannskepnunni
hafi reynst erfitt að læra af
siðmenningunni að halda
frið við sjálfa sig hafa fáir
menn með fullu viti lagst
svo lágt í tómhyggju að ef-
ast um gildi hennar. Það
hefur alltaf orðið ríkur
þáttur í menningarlífi
þjóða - eftir að þær liafa
komist af frumskeiði - að
grafast fyrir um fortíð sína,
varðveita það í sögu sinni
og menningu sem helst
getur orðið til þess að
styrkja sjálfsvitund þeirra
og skila því áfram til kom-
andi kynslóða. Meira að
segja nasistar, sem voru
allra kvikinda
menningarlausastir, voru
svo taugaóstyrkir gagnvart
menningunni að þeir
reyndu að stela sem mest
af listaverkum annarra
þjóða og færa heim til sín.
Og Neró, sem var svo
miklu verri borgarstjóri en
Davíð að hann lét kveikja í
höfuðborg sinni, varð að
hafa á því menningarlegt
yfirskin: Hann ætlaði að
yrkja ódauðleg ljóð um
bruna Trójuborgar. Svona
er nú menningin traust og
djúpstæð í mannssálinni:
Meiia að segja vondir
menn verða að taka svo-
lítið mark á henni.
IVIenningarsaga íslend-
inga er töturleg miðað við
þá sem orðið hefur meðal
sumra stórþjóða og ríkja
(Grikkja, Rómverja, Kín-
verja ofl.) en hún er okkur
ekki minna virði fyrir það
hvað varðar sjálfsvitund
og menningarlega reisn,
því að sú þjóð sem glatar
vitundinni um menningar-
sögu sína glatar einnig vit-
undinni um sjálfa sig í nú-
tíðinni og áttunum til
framtíðarinnar. Að því ó-
gleymdu að saga hverrar
þjóðar er jafnframt saga
mannkynsins, jafnvel þótt
smáþjóð eigi í lilut: Litlu
ljósin lýsa nefnilega líka.
Ymisskonar söfn, sem
varðveita heimildir um
menningarsögu, listaverk,
handrit o.s.frv., eiga
snaran þátt í að tryggja
langlífi þjóðvitundar, þótt
ekki dugi þau ein sér. ís-
lendingar eru að vísu ekki
bólgnir af söfnuin en þeir
eiga þó nokkur þar scm
hægt er að hafa aðgang að
þjóðinni og sjálfum sér um
leið. Yngst þessara safna
er Kvikmyndasafn ís-
lands. Lög um það voru
samþykkt á Alþingi 1978,
og þótti mörgum góð tíð-
indi. Megintilgangur
safnsins skyldi að safna ís-
lenskum kvikmyndum og
kvikmynduni um íslenskt
efni og varðveita þær. í
heigarblaði Þjóöviljans
15.-16. þessa mánaðar má
fræðast um hvernig til hef-
ur tekist. Þar er viðtal við
Erlend Sveinsson for-
stöðumann safnsins. Er-
lendur er maður ekki stór-
orður en þeim mun á-
leitnari eru orð hans: „Við
höfum ekki einu sinni fjár-
magn til að bjarga gömlum
filmum frá eyðileggingu,
en fjöldi filma er á mörk-
um þess að eyðileggjast
vegna þess að um nítr-
at-filmur er að ræða."
Erlendur . upplýsir að
senda verði þessar filmur
til sérstakra stofnana þar
sem unnt er að taka af
þeim kópíur á nútímafilm-
ur, annars sé ekkert hægt
að gera til þess að
varðveita þær. Hann lýsir
því hvernig nítratið leysist
upp og segir: „En það ver-
sta er að þessar filmur eru
stórhættulegar. Það niá
líkja þeim við púðurtunn-
ur og sannarlega þyrftum
við að losna við nokkrar
slíkar „púðurtunnur" úr
safninu. Eldhættan og
sprengihættan af þessum
filmum er óskaplega mikil.
Ég get nefnt þér sem dæmi
að í márs í fyrra sprakk hús
kvikmyndasafns Mexíkó-
borgar í loft upp. 5 manns
létu lífið og 40 særðust.
Það var einmitt deildin
sem nitrat-filmurnar eru
geymdar í, sem sprakk
með þessum óskaplegu af-
leiðingum".
Undirritaður er þess full-
viss að ef brotabrotabrot
af þessari hættu væri í
Landsbókasafni, Þjóð-
skjalasafni, Listasafni (að
ekki sé niinnst á Árna-
stofnun) yrði rekið upp
slíkt hneykslunarvein að
heyrast myndi um allt land
og kannski víöar. For-
stöðumenn þessara safna
þyrftu ekki lengi að æpa
áður en aukafjárveiting
rynni til safna þeirra og all-
ir gætu slakað á í sameigin-
legu menningarbrosi. Svo
skjótt yrði brugðist við að
þeir í Kastljósi hefðu ekki
einu sinni tínia til þess að
búa til þátt um málið.
Meira að segja eldvarnar-
eftirlitið myndi hrökkva
upp með andfælum og
heimta að eitthvað yrði
gert í málinu svo að það
liefði svefnfrið. En þeir
sem eiga að útdeila pen-
ingum til menningarinnar,
svo að hún verði sæl og
bústin í mannlegum fögn-
uði yfir því að hún skuli
yfirleitt vera til meðal
þjóðarinnar, hlusta ekki á
forstöðumann
Kvikmyndasafns íslands.
Þótt hann upplýsi að sumir
þeirra dýrgripa sem þetta
yngsta safn í fjölskyldu
safnanna á Islandi geymir,
séu að eyðileggjast, og
safnið geti þar á ofan
sprungið í loft upp, skal
það vera eins og yngsta
barnið í ævintýrunum:
Olnbogabarn.
Uuggun ævintýrisins er
sú að það endar vel. Veru-
leikinn er hinsvegar oft án
þeirrar huggunar. Ósín-
gjarnir menningarmenn
hafa af einskærum áhuga,
launalausum dugnaði og á
stundum ótrúlegri heppni,
haft upp á filmum sem
taldar voru glataðar og
fært Kvikmyndasafninu
svo að kvikmyndasaga ís-
lendinga lenti ekki í glat-
kistunni. Það er hrá-
slagaleg umbun og sár ef
þeir síðan niega horfa á
þessar filmur eyðileggjast
einmitt á þeim stað þar
sem þær áttu að
varðveitast.
Og ótrúlegt lánleysi er
það aö handhafar ríkis- og
borgarvalds skuli vera svo
fjarri menningu þjóðar-
innar að þeir þumbist og
tregist við að láta af hendi
þá lítilfjörlegu fjárhæð
sem þarf til þess að bjarga
kvikmyndum safnsins frá
eyðileggingu. Enda-
punktur lánleysis þeirra
yrði ef kvikmyndasafn ís-
lendinga fyki upp í einu
allsherjar fýrverkeríi eins
og þeirra í Mexíkó, hverju
guð forði.
Föstudaginn 14. janúar
hneykslaðist Þjóðviljinn á
því með réttu að sjálfstæð-
ismenn í borgarstjórn hafi
fellt tillögu Alþýðu-
bandalagsins um 200.000
kr. fjárveitingu til þess að
forða merkri kvikmynd frá
eyðileggingu: Heirhildar-
mynd um Reykjavík sem
Loftur Guðmundsson
gerði 1940-42. Sýningar-
eintakið er ónýtt og nega-
tívið á sömu leið. Með
röngu þegir Þjóðviljinn
hinsvegar yfir því að ríkis-
valdið ber mesta ábyrgð á
safninu og kvikmyndum
þess og ætti því án múðurs
að leggja fram 200.000
krónur til aö bjarga þessari
Reykjavíkurmynd, enda
er Reykjavík nú einu sinni
í ríkinu hvað sem Davíð
segir og gerir. Annað mál
er það að Davíð og hans lið
ætti að íliuga þann sóma
sem þeim væri í að bjarga
þessari stórmerku kvik-
mynd, þótt ekki væri nema
vegna Reykjavíkurborgar
sem þeim sjálfstæðis-
mönnum þykir svo vænt
um. Það væri ólíkt ærlegra
en sá auvirðilegi og stráks-
legi baunabyssuleikur sem
Davíð hefur undanfarið
verið í við ríkisstjórnina
um það hver á að borga
hvað hér og þar. Á meðan
Davíð íhugar málið ætti
Þjóðviljinn að hressa upp
á ærleika sjálfs sín og
leggja út af viðtalinu sínu
við Érlend Sveinsson fyrir
menntamálaráðherra og
fjármálaráðherra svo að
þeir megi skilja hvar sómi
þeirra liggur í þessu efni.
Það væri heldur ekki úr
vegi að eldvarnareftirlitið
færi í morgungöngu til
Kvikmyndasafnsins. Að
öðrum kosti verður að ætla
að allir þessir séu sam-
einaðir í því að bíða eftir
fýrverkeríinu.
hrinqbor6i6
I dag skrifar Birgir Sigurðsson