Helgarpósturinn - 21.01.1983, Blaðsíða 22

22
Föstudagur 21. janúar 1983
„Þingmannavísir" er lausnaroröið í kjör-
dæmamálinu. Deilitalan sem fulltrúar allra
flokka eru sammála um að leiði til æskilegs
jafnvægis í þingmannatölu þeirra í öllum
kjördæmum.
Af umræðu undanfarinna daga má ráða,
að á Alþingi séu flestir á því, að afgreiða skuli
í það minnsta þann hluta stjórnarskrárinnar
sem snýst um kjördæmamálið þegar á þessu
þingi, annað megi bíða næsta þings. Rök Al-
þýðubandalagsins og Sjálfstæðisflokksins
fyrir því eru fyrst og fremst þau, aö kynna
þurfi hinn almenna hluta stjórnarskrárinnar
rækilega fyrir almenningi og koma af stað
almennum umræðum um svo mikilvægt mál
sem hún er.
Að mati margra er spurningin núna fyrst og
fremst sú hvort kosningar fara fram í apríl, án
þess að stjórnarskráin hafi verið afgreidd.
Fulltrúar allra flokka eru sammála um að
„Þingmannavísir" sé lausnarorðið í
kjördæmamálinu.
„Þingmannavísir” er lausnin
eða í júní, að stjórnarskránni afgreiddri.
Þetta skiptir talsverðu máli, sérstaklega hvað
varðar kjördæma- og kosningamálin. Ástæð-
an er sú, að verði þau ekki samþykkt á yíir-
standandi þingi er ekki hægt að kjósa sam-
kvæmt nýjum reglum fyrr en í þriöju kosning-
um héðan í frá. Fræðilega séð gætu verið átta
ár í þau.
Forystumenn flokkanna gera sér grein
fyrir þessu, og eftir að þeir höfnuðu endan-
lega Lagúe reglunni við útreikning á at-
kvæðamagni bak við hvern kjörinn mann,
sem var til umræðu fyrir áramót, náðist sam-
komulag sem þeir eru allir sáttir við.
Það var nefnilega Ijóst, að hefði átt að ná
algjöru jafnvægi í þingmannatölu milli kjör-
dæma og auk þess að fá samræmi milli at-
kvæðahlutfalls hvers flokks og fjölda kjör-
inna þingmanna, hefi orðið að fjölga þing-
mönnum upp í 120 og auk þess fækka lands-
byggðarþingmönnum verulega. Á það gat
enginn fallist.
Þaö varð því úr, að áfram verður að notast
viö D’hont deiliregluna við úthlutun þing-
sæta, sem var fyrst og fremst krafa Sjálfstæð-
isflokksins. Aðal rök hans gegn Lagúe regl-
unni voru ■ að miðað við úrslitin í borgar-
stjórnarkosningunum í Reykjavík í fyrra sé
hún mjög óheppileg fyrir fíokkinn.
F ramsóknarmenn fengu því hinsvegar
framgengt, að flestir uppbótarþingmenn eru
bundnir við Reykjanes og Reykjavík. Það
þýðir í rauninni, aö uppbótarjsingsætunum
verður fækkað úr 11 í 10 og fjögur ætluð
Reykjavík, fjögur Reykjanesi, eitt Akureyri
og einu verður úthlutað eftir búsetuhlutfalli.
Það kemur þannig út, að haldi t.d. áfram að
fjölga í nágrannasveitarfélögum Reykjavíkur
á kostnað hennar endar með því að þetta
þingsæti flyst yfir í Reykjaneskjördæmi.
Með þessu móti heldur Framsóknarflokk-
urinn þingsætum sínum að mestu miðað við
óbreytt fylgi, en fá uppbótarsæti hafa yfirleitt
fallið honum í skaut. Þó má reikna með því,
að Framsóknarflokkurinn missi einn til tvo
þingmenn í dreifbýlinu. Með hinni nýju
reikniaðferð kemur nefnilega ekki til
greina, að einn flokkur hljóti 60% þingsæta
út á 40% atkvæða eins og gerðist hjá Fram-
sóknarflokknum í Norðurlandskjördæmi
vestra í síðustu kosningum.
Fulltrúar Alþýðubandalagsins og Sjálf-
Ringulreið í Washington rýrir
traust á Reagan
í næstu viku leggur Reagan Bandaríkja-
forseti fram nýtt fjárlagafrumvarp. Undir-
búningur þess hefur gengið með slíkum
harmkvælum, að bandarísk blöð tala um að
ringulreið og skelfing ríki í stjórnarskrifstof-
unum í Washington. Ástæðan sé að forsetinn
neiti að viðurkerina staöreyndir og skipi
starfsliði sínu og ráðherrum að framkvæma
ógerlega hluti.
Kjörtímabil Reagans er nú hálfnað, og við
blasir að stefna hans í efnahagsmálum og
fjármálum hefur í meginatriðum reynst röng.
Samkvæmt áformum forsetans átti afturbati í
atvinnulífinu að komast vel á veg á liðnu ári.
Auknum umsvifum fyrirtækja og vaxandi
neyslu einstakiinga fylgdu svo hækkandi rík-
istekjur, sem nægðu til að þurrka út hallann
á ríkissjóði.
Allt hefur farið á þveröfugan veg. Hagtöl-
Ronald Reagan
ur birtar í gær bera með sér að árið 1982 dróst
þjóðarframleiðsla Bandaríkjanna saman um
1.8 af hundraði og atvinnuleysi komst veru-
lega yfir tug milljóna manna. Afturkippurinn
í hagkerfinu er því orðinn hinn mesti á fjórunt
áratugum.
Og það alvarlegasta er, að engin leið er að
sjá fyrir endann á efnahagsþrengingunum.
Forsetanum og samstarfsmönnum hans hefur
tekist að þrýsta niður verðbólgu, en það kem-'
ur að Iitlu haldi, þegar bandarískt hagkerfi og
stjórnvöld í Washington eru að öðru leyti í
efnahagslegri sjálfheldu.
Vaxtalækkun samfara minnkandi verð-
bólgu hefur alls ekki nægt til að ýta undir
aukna fjárfestingu og atvinnuumsvif. Kemur
þar til vaxandi greiðsluhalli ríkissjóðs, sem
aftur stafar fyrst og fremst af aðgerðum
Reagans fyrsta árið sem hann sat að völdum.
á fékk forsetinn lögfesta stórfelida skatta-
lækkun í þrem áföngum. Jafnframt var á-
kveðið að hækka að miklum mun fjárveiting-
ar til landvarna, einkurn kjarnorkuher-
væðingar. Samkvæmt framboðshagfræðinní.
sem forsetinn og nánustu ráðgjafar hans
aðhylltust, átti þetta að koina heim og
saman. Skattalækkunin skyldi örva hjól at-
vinnulífs og kaupsýslu svo fé streymdi í ríkis-
sjóð til að standa straum af vígbúnaðinum.
Stefna Reagans reyndist skýjaborgir einar.
Hernaðarútgjöldin eru meginástæðan fyrir
vaxandi halla á ríkissjóði, sem fyrirsjáanlegt
er að fer yfir 200 milljarða dollara á næsta
fjárhagsári, sé ekki gripið hart í taumana í
ríkisfjármálum. Þar næsta ár má gera ráð
fyrir að hallinn nemi að öllu öðru óbreyttu
300 milljörðum dollara.
Rekstrarhalli ríkisins veldur því svo, að
ógerlegt hefur reynst að koma vöxtum niður
til jafns við lækkun verðbólgu. Ríkið tekur til
sín bróðurpartinn af fáanlegu lánsfé, oghorf-
urnar á að hallinn aukist enn magna efa-
stæðisflokksins höfðu fengið það í veganesti
frá flokksmönnum sínum að þeir mættu sam-
þykkja fjölgun þingntanna allt upp í 69 þing-
menn. Það var því auðvelt að samþykkja ósk
Alþýðuflokksins um 63 þingmenn, en auk
þess var það krafa Alþýðuflokksins og Al-
þýðubandalagsins, að þeir þyrftu ekki að ótt-
ast tap á mönnum úti á landsbyggðinni. Enda
fækkar kjördæmakjörnum mönnum þar
ekki, fjölgar hinsvegar í þéttbýlustu kjör-
dæmunum.
Par kom svo „þingmannavísirinn“ tíl sög-
unnar. Hann er fundinn með því að deila með
fjölda þingsæta í hverju kjördæmi fyrir sig
upp í fjölda kjósenda. Utkoman er síðan not-
uð til að úthluta þingsætum.
Til glöggvunar skal sett upp dæmi. Við
hugsum okkur, að í kjördæmi þar sem eru
fimm þingsæti séu 10 þúsund kjósendur, og
úrslit úr kosningunum verði sem hér segir:
Flokkur X fær 4300 atkvæði
Flokkur Y fær 2500 atkvæði
Flokkur Z fær 1900 atkvæði
Flokkur Þ fær 1300 atkvæði
Með gömlu reikniaðferðinni hefði skipting
þingsæta orðið þannig:
X = 1. maður, 3. maður og 5. maður
Y = 2. maður
Z = 4. maður
Þ = enginn maður kjörinn.
Með „þingmannavísinum", sem hér er
2000, yrði útkoman hinsvegar þessi:
X = þingmannavísir 2,15, tveir menn kjörnir
Y = þingmannavísir 1,25, einn maður
kjörinn
Z = þingmannavísir 0,95, einn maður
kjörinn
Þ = þingmannavísir 0,65, einn- maður
kjörinn
Munurinn er sá, að þegar komið er undir
töluna 1 fær sá flokkur næsta mann, sem hef-
ur þingmannavísi næst einum - og svo koll af
kolli.
Með þessu móti eru hagsmunir minni
flokka semsé tryggðir, en líka gengið til móts
við stærri flokkana. En í framhaldi af þessu
hefur skotið upp spurningunni um það, hvort
VFIRSVIM
semdir um efnahagslegan afturbata. At-
vinnureksturinn miðar því ákvarðanir sínar
við þrengingatímabil svo langt fram sem séð
verður.
Hávextirnir í Bandaríkjunum hafa orðið til
þess að draga til landsins fjármagn frá Evr-
ópu, stjórnum Vestur-Evrópuríkja til hrell-
ingar. En þegar það fer saman að vextir á
bandarískum lánsfjármarkaði þokast niður á
við og greiðsluhalli í utanríkisviðskiptum
Bandaríkjanna eykst fram úr öllu valdi, þverr
fjármagnsstraumurinn frá Evrópu og gengi
dollarans tekur að lækka. Þetta setur banda-
rísk stjórnvöld í eina klípuna enn, stuðli þau
að vaxtalækkun, sem bandarískt atvinnulíf
þarf tvímælalaust á að halda, efna þau um
leið til verulegrar lækkunar á gengi dollarans.
'Við undirbúning fjárlagafrumvarpsins hafa
horfurnar á risavöxnum greiðsluhalla ríkis-
sjóðs skelft bæði embættismenn Reagans og
þingmenn. Starfsmenn forsetaskrifstofunnar
í Hvíta húsinu riðu á vaðið og fluttu forsetan-
um ótíðindin. Þeirra ráð voru að gera hvort-
tveggja í senn, auka tekjur, jafnvel með því
að taka aftur áður ákveðna skattalækkun, og
skera niður útgjöld, þar á meðal til land-
varna. Forsetinn vísaði öllu slíku tali á bug,
sín stefna væri mótuð í eitt skipti fyrir öll.
Verkefni starfsmanna sinna væri að fram-
kvæma hans stefnu út í æsar en ekki koma og
heimta frávik og undanslátt frá hinu eina
retta.
Embættismennirnir reyndu þá að beita fyrii
sig þingmönnum til að reyna að sýna forset-
anunt fram á raunverulegar aðstæður og
kosti, en það fór á sömu leið. Nánasti vinur
Reagans á þingi, Paul Laxalt öldunga-
deildarmaður, sagði fréttamönnum, að for-
setinn væri „eins og greyptur í steinsteypu",
þegar hann kom á fundi um fjárlögin.
Mesta athygli hefur þó vakið á síðustu vik-
um, að þeir tveir öldungadeildarmenn úr
JpSsturinn
þetta kerfi riðlist ekki gersamlega fj ölgi fram-
boðum verulega, t.d. upp í sjö.
Talnaglöggir menn og menn með pólitískt
nef, tóku sig því til og settu upp kosningaúr-
slit með hliðsjón af úrslitum úr skoðanakönn-
unum DV í haust, en gerðu þó ráð fyrir sjö
framboðum. Niðurstaðan varð sú, að þessi
nýja reikniaðferð stóðst prófið, þótt vitan-
lega mætti hugsa sér öfgakennd úrslit þar sem
mikill þingstyrkur, sem ekki væri hægt að
jafna með uppbótarþingsætum, fengist í litl-
um kjördæmum.
Enn er þó eftir að ná samkomulagi um ýmis
atriði varðandi kjördæmamálið. Eitt þeirra
er spurningin um það hvort Alþingi á að vera
ein málstofa, annað er lækkun kosningaald-
urs niður í 18 ár. Líkur eru þó á því, að um
þetta náist samkomulag. Meiri óvissa er um
það hvort flokkur sem fær einn mann kjörinn
í kjördæmi á að fá uppbótarmann, og eins
það hvort setja á þá reglu, að enginn flokkur
fái mann kjörinn nema hann nái 5% at-
kvæða.
Þessi regla gildir víða um lönd en er að
margra mati hæpin hér. Hún þýddi, að ein-
staklingsframboð kæmu ekki til greina, nema
helst í Reykjavík. 5%-reglan er þó mikilvæg
að mati margra verði þróunin sú, að smá-
flokkum fari að fjölga eins og ýmislegt bendir
til að geti gerst í náinni framtíð. Margir smá-
flokkar geta nefnilega leitt til þess að enn
erfíðara verði að mynda ríkisstjómir í fram-
tíðinni en verið hefur um skeið, og er þá langt
til jafnað. Verði hinsvegar ofaná hugmyndir
um aðskilnað löggjafarvalds og framkvæmd-
avalds skiptir ekki máli hvað flokkarnir eru
margir. í rauninni yrði það þá þeim mun
meiri styrkur fyrir lýðræðið sem flokkarnir
yrðu fleiri- þeim mun fleiri sjónarmið fengju
þá að heyrast á Alþingi.
Enda þótt þessi mál séu ennþá í lausu lofti
er þetta þó kjarninn í því sem er að gerast í
kjördæmamálinu þessa dagana. En það mun
varla líða á löngu þar til þessi mál og stjórnar-
skrármálið í heild verði tekið til umræðu á
Alþingi. Þá mun það fljótlega skýrast hvort
þessar nýju reiknireglur taka gildi þegar á
þessu ári - eða kannski eftir átta ár.
Repúblikanaflokknum, sem líklegastir eru til
að sækjast eftir forsetaembættinu gefi Reag-
an ekki kost á sér til endurkjörs, eru teknir að
bæra á sér. Robert Dole hefur lýst yfir opin-
berlega óánægju sinni með hversu Reagan
heldur á málum. Howard Baker, leiðtogi
repúblíkana í Öldungadeildinni, hefur geng-
ið enn lengra. Hann lýsti því yfir að yfirstand-
andi kjörtímabil yrði sitt síðasta þar í
deildinni. Jafnframt gaf hann til kynna, að
yrði Reagan ekki í kjöri á ný, myndi hann
sækjast eftir forsetaútnefningu flokks síns.
Fram til þessa hefur Reagan forðast að láta
nokkuð uppi um áform sín eftir að yfirstand-
andi kjörtímabi! er úti. Ummæli Bakers og
fleiri repúblikana knýja á að hann geri upp
hug sinn fyrir vorið, svo flokkurinn hafi gott
ráðrúm til að velja sér annan frambjóðanda,
ef til þess kemur.
Fréttamenn í Washington halda því fram,
að ringulreiðin í ríkisstjórn Reagans sé orðin
slík, að vandséð sé að hann geti gert sér í
hugarlund að koma málum í það horf, að
nokkur von sé til að ná endurkjöri. James
Reston, hinn gamalreyndi Washingtonfrétta-
ritari New York Times, tekur einna dýpst í
árinni. Hann segir, að reynslan af Reagan í
Hvíta húsinu hafi orðið nákvæmlega sú sama
og meðan hann var fylkisstjóri í Kaliforníu.
Forsetinn hafi aldrei verið foringi né leiðtogi,
heldur áferðarfallegur talsmaður tiltekinna
viðhorfa. Hann skorti bæði vilja og getu til að
kynna sér mál til hlítar og móta samfellda,
gerhugsaða stefnu.
Nú er svo komið að dómi Restons, að vona
verður að ráðherrar Reagans og leiðtogar á
þingi taki saman höndum tii að bjarga því
sem bjargað verður. Af forsetanum sé einskis
að vænta sem úrslitum rdði til að svara kröf-
um tímanna. Þegar þar að kemur rís hann úr
sæti, veifar góðlátlega í kveðjuskyni og held-
ur heim til Kaliforníu.