Helgarpósturinn

Dagsetning
  • fyrri mánuðurjanúar 1983næsti mánuður
    SuÞrMiFiLa
    2627282930311
    2345678
    9101112131415
    16171819202122
    23242526272829
    303112345

Helgarpósturinn - 21.01.1983, Blaðsíða 9

Helgarpósturinn - 21.01.1983, Blaðsíða 9
9 -jpíSsturinn Föstudagur 21.janúar1983 Dönsk mannúð í Reykjavfk Gísli Agúst Gunnlaugsson: Ómagar og utangarðsfólk. Fátœkramál Reykjavíkur 1786- 1907 Sögufélag 1982. Þetta er fimmta ritið í rit- röðinni Safn til Sögu Reykjavík- ur, gefið út af Sögufélagi með styrk frá Reykjavíkurborg og fjallar um framfærslu fátækra í Reykjavík frá 1786-1907. Verkið er að hluta byggt á ritgerð höf- undar til BA-prófs í íslandssögu frá Háskóla Islands um fram- iærslumál á íslandi 1870-1907 og kandídatsritgerð hans um fram- færslu í Reykjavík og Seltjarn- arneshreppi frá 1786-1847 frá sama skóla. Af hverju velur höfundur þetta tímabil? Fyrri viðmiðunin liggur í augum uppi. Áriðsem Reykjavík varð kaupstaður, en í lokaorðum kemurfram, að miðaðer við 1907 af því að þá gekk í gildi ný löggjöf um bæjarstjórn Reykjavíkur og ný fátækralög komu til fram- kvæmda. í lokaorðum segir enn- fremur: „Eftir 1907 dró smánt saman úr umfangi framfærslunn- ar, ekki einasta í Reykjavík, heldur á landinu öllu. Þessu réðu m.a. breyttar þjóðféiagsástæður í kjölfar fjölbreyttari atvinnu- og búsetuhátta, en ekki hvað síst, að á fyrstu áratugum þessarar aldar varð smám saman til vísir að al- þýðutryggingakerfi sem tók yfir ýmis þau verkefni sem fátækra- framfærslunni hafði áður verið ætlað að sinna.“ (bls. 179) í formála segir höfundur til- gang verksins fyrst og fremst „að kanna stjórn fátækramála Reykjavíkur, umfang framfærsl- unnar, kostnaðinn við hana og ekki síst mikilvægasta þátt fram- færslumálanna, hagi þurfamanna og félagslega stöðu þeirra." (bls. VI) Höfundi tekst vel að ná þessu marki, þótt lesandi hefði þegið að fá að vita meira um síð- asta þáttinn. Að vísu eru beinar tilvitnanir í bréf þurfamanna til yfirvalda, sem varpa Ijósi á þetta atriði, en nota hefði mátt þessar heimiidir meira til þess að skapa heildarmynd af kjörum þurfa- manna og um leið gera bókina skemmtilegri lestur fyrir almenn- ing. Auk meginmarkmiðsins kveðst höfundur leitast við að kanna hvort þéttbýlismyndun og þróun atvinnuhátta í Reykjavík hafi greint framfærsluna þar frá framfærslunni í öðrum héruðum landsins. Bendir hann á ýmislegt athyglisvert í því efni. Áður en nánar er að því vikið er rétt að gera stuttlega grein fyrir tveimur tegundum framfærslu. I fyrsta lagi voru niðursetningar, bjarg- þrota fólk, sem sett var niður hjá bændum eða öðrum húsráðend- um í sínu framfærsluhéraði. í öðru lagi voru bændur, sem gátu ekki framfleytt sér og sínum og fengu sveitastyrk til að komast á réttan kjöl. Voru þeir nefndir þurfabændur meðan þeir nutu styrksins. Gís.li Ágúst segir, að minni til- hneiging hafi verið í Reykjavík en annars staðar á landinu að leysa upp fjölskyldur og setja þær niður. Hafi fremur verið reynt að styðja við bakið á þeim í von um að þær yrðu sjálfbjarga á ný. Nefnir hann tvær skýringar á þessu. Önnur er í beinunt tengsF um við þéttbýlismyndun. I dreifbýlinu lá beint við að setja menn niður, þar var heimilið framfærslueining, allt starf fór fram innan þess og bændur gátu nýtt vinnuafl niðursetninganna væru þeir vinnufærir á annað borð. í þéttbýli var fjölskyldan neyslueining, fólk sótti atvinnu utan heimilisins og skilyrðin til niðursetu voru önnur, a.m.k. þegar vinnufærir einstaklingar áttu í hlut. Hin skýringin er mjög athyglis- verð, en hún er sú að forstöðu- menn fátækramála í Reykjavík hafi haft ríkari skilning á högum bjargþrota fólks og hlutskipti heldur en sveitastjórnir annars staðar á landinu. Höfundur segir að vísu, að framkvæmd fátækra- mála hafi verið með líkum hætti í Reykjavík og Seltjarnarnes- hreppi meðan þeir aðilar höfðu samstarf um hana, eða fram til 1847. Þó kemur fram, að 1822 var tekið upp það nýmæli að kröfu borgara Reykjavíkur, að skipuð var fátækranefnd sniðin að lögum, sem giltu um framkvæmd fátækramála í dönsku kaupstöð- um. Því miður er ekkert nánar vikið að þessunr dönsku lögum, þótt fróðlegt hefði verið að vita hve frábrugðin þau voru þeim, sent hér giltu. Gísli Ágúst tekur nokkur dæmi um mannúð fátækr- anefndarinnar, flest frá árunum fyrir 1847, og ekki keniur fram hvað breyttist í viðhorfi Reykja- víkur til þurfamanna við skiln- aðinn frá Seltjarnarneshreppi. Segir að fátækranefndin hafi ekki sýnt utansveitarþurfamönnum eins mikla hörku og títt var ann- ars staðar og höfundur kveðst ekki hafa fundið dæmi þess að í Reykjavík hafi tíðkast sú ómannúðlega aðferð að halda einskonar uppboð á þurfa- mönnurn og fela þá umsjón þess, sem lægsta meðlagsins krafðist úr sveitarsjóði. í niðurstöðum segir Gísli Ág- úst: „Það virðist óhætt að fullyrða að þannig hafi málefni þurfa- manna einatt mætt meiri skilningi hjá fátækranefndarfulltrúum í Reykjavík, en hjá hreppsstjórn- armönnum víðast annars staðar á landinu." (bls. 178) Þetta er hóg- vær ályktun. Efni bókarinnar gefur tilefni til að taka dýpra í árinni og halda því fram varnagl- alaust að svo hafi verið, einkum fyrir dönsk áhrif, sém bárust hingað ineð Dönum, sem hér bjuggu og eftir öðrum leiðum. Er þetta athyglisverðasta niðurstaða bókarinnar og sýnir, að ekki þáðu íslendingar ilit eitt frá Dön- um á 19. öld. Gísli Ágúst gerir ekki grein fyrir því hvernig fátækrafram- færslu var háttað í Danmörku, sem þó yirðist liggja beint við þar sem ísland var hluti Danaveldis á tímabilinu, sem hann fjallar um. Ekki er heldur nefnt hvernig framfærslunni var háttað í öðrum nágrannalöndum þótt slíkur samanburður hefði veriö fróð- legur til að átta sig á hvar íslend- ingar stóðu miðað við þær. Frágangur bókarinnar frá hendi höfundar er nokkuð fljót- færnislegur og bendir til að hann hafi verið í tímahraki. Til dæmis má nefna óþarfaendurtekningar eins og þegar sagt er þrisvar sinn- um með stuttu millibili að þurfa- mönnum í Reykjavík hafi fækkað vegna breyttra atvinnuhátta. Of oft er sagt að eitthvað verði rætt nánar síðar. Slíkum innskotum verður að stilla í hóf, ekki síst þar sem höfundur getur þess sjaldan hvar í bókinni viðkomandi atriði verði rædd aö nýju. Ergir þetta forvitinn lesanda. Einnig kemur fyrir að höfundur vekur spurn- ingar, sem hann lætur ósvarað. Til dæmis má nefna dönsku lögin um fátækranefndirnar, sem rædd eru hér að ofan. Við unrræður um kjör þurfa- manna ,eru fjárhæðir nefndar í ríkisdölum og skildingum án þess að reynt sé að gefa lesanda við- miðun, en án viðmiðunar segja slíkar tölur ekkert. T.d. hefði mátt geta um verð á helstu lífs- nauðsynjunt þá og nú eða verð á búpeningi. Slík viðmiðun er auðvitað aldrei hárnákvæm, en betri en engin. Þegar höfundur sest niður til að semja rit sem þetta, hlýtur hann að ákveða hvort hann ætlar að koma fram í fyrstu persónu eða ekki. Gísli Ágúst virðist hafa ákveðið að nota ekki fyrstu pers- ónu, enda er það sjaldan gert í fræðiritum, en á bls. 115 kemur fornafnið ég allt í einu eins og skrattinn úr sauðarleggnum. Tilvísanir til heimilda eru vandaðar og auðveit að átta sig á hvaðan höfundur hefur vitneskju sína. Eitt athugavert smáatriði má þó nefna. Um fátækrareglu- gerð 1834 og nýja sveitastjórn- arlöggjöf á Islandi er ekki vitnað í frumheimildir, heldur bók Lýðs Björnssonar, Saga sveitastjórnar á íslandi I, Rvk. 1972. Er hér alls ekki verið að varpa rýrð á Lýð eða rit hans, heldur vekja athygli á þeirri meginreglu að leita til frumheimilda, þegar þær eru fyrir hendi. Það ber að fagna bók Gísla Ág- ústs. Hún fjallar um efni sem allt of lítill sómi hefur verið sýndur til þessa, um þá, sem minnst mega sín í þjóðfélaginu. Oft er kvartað undan því, þegar sagnfræði ber á góma, að þessi hópur þjóðfélags- þegna hafi orðið útundan, en skýrt með því að heimildir séu af skornum skammti. Sem beturfer er þessi skýring ekki alltaf rétt, eins og ljóst kemur fram af riti því, sem hér er til umræðu. Gísli Ágúst hefur fundið heimildir ein- mitt um þennan hóp og gefur skýra mynd af stöðu hans í þjóðfélaginu. Hann vinnur vand- lega úr frumheimildum, sem eru undirstaða bókarinnar, bréfa- og gjörðabókum fátækranefndanna og öðrum gögnum, einkum í borgarskjalasafni, sem fjalla um fátækramál tímabilsins. Er mikill fengur að slíkum rannsóknum og útgáfu á niðurstöðum þeirra, en sagnfræðingar ættu að hafa það f huga, að framsetning sem höfðar til almennings þarf ekki að vera á kostnað fræðimannlegrar ná- kvæmni. I bókinni eru margar töflur og línurit, til stuðnings textanum og er hvorutveggja vel unnið og varpar skýrara ljósi á viðfangs- efnið. Allur ytri frágangur bókarinn- ar er til fyrirmyndar, myndir sýna vel umhverfið, sem fjallað er um. Sérstakiega ber að geta kápu- myndarinnar, sem er ótrúlega heillandi, en það er Kolaburður eftir Guðmund Thorsteinsson (Mugg), máluð 1919 og í eigu Listasafns íslands. Þótt þurlamenn í Reykjavík hafi ekki átt eins mikilli harð- neskju að niæta og annars staðar á landinu, voru kjör þeirra ömur- leg. Fólk sótti ekki um sveita- styrk, fyrr en hungurvofan var komin inn að rúmgafli. Menn urðu bjargþrota af ýmsum orsök- um t.d. vegna aflabrests, slæms tíðarfars og veikinda, og börn og gamalmenni sem misstu fyrir- vinnuna urðu að leita á náðir hins opinbera. Þykir ómannúðlegt nú á dögum, að þeir sem þáðu sveitastyrk misstu persónuleg réttindi eins og kosningarétt. Var það ekki fyrr en 1934, sem sveitastyrkþegar fengu að kjósa. Þótt undan mörgu megi kvarta í nútímaþjóðfélagi, færir bók Gísla Ágústs okkur enn einu sinni heim sanninn um, að við erum á réttri leið. Sólrún B. Jensdóttir. * ir * ★ framúrskarandl ★ ★ ★ ág*t ★ ★ góð ★ þolanleg 0 léleg llíÓÍll Stjörnubíó: Snargeggjað (Stir Crazy). Bandarísk, árgerð 1981. Handrit: Bruce Jay Friedman. Leikendur: Gene Wilder, Richard Pryor. Leikstjóri: Sidney Poitier. Peir Wilder og Pryor eru bráðskemmtilegt par í þessari „snargeggjuðu" sogu um tvo náunga frá New York, sem freista gæfunnar í Kaliforníu en lenda i fangelsi i staðinn. Frammistaða aðal- ieikaranna er reyndar mun betri en efni standa til. handritiö og leikstjórnin missa dampinn eftir miðbik myndarinnar, en þeir Pryor og Wilder eru i stuði allt til loka. -ÁÞ Allt á fullu með Cheech og Chong (Nice Dreams). Bandarisk kvikmynd. Leikendur. Thomas Chong, Cheech Marin, Stacey Keach. Leikstjóri: Thomas Chong. Hver kannast ekki við ærslabelgina og háðfug- ana tvo með síða hárið og djoíntið í trantinum. Hér eru þeir komnir í nýrri mynd með nýjum ævintýrum, sem kitla taugarnar, hláturtaugarn- ar. Tónabíó: * Moonraker (Tunglrakarinn). Bresk kvik- mynd, árgerð 1979. Handrit: Christopher Wood. Leikendur: Roger Moore, Lois Chi- les, Michel Lonsdale, Richard Kiel. Leik- stjóri: Lewis Gilbert. Bond-formúlan er alltaf söm við sig, en hér er hún þó i slappara iagi vegna illa unnins og ófrumlegs handrits. Bond er alltaf i eltingar- leik um allan heim til þess að bjarga þessum sama heimi frá eyðiieggingu. Steiþurnar eru sætar, landslagið lika. Leikur er lítill, en Bondfrikar skemmta sér sæmilega. Hinir líka. G.B. Háskólabíó: ★ Með allt á hreinu. íslensk kvikmynd, árgerð 1982. Handrit: Ágúst Guðmundsson og Stuðmenn. Leikendur: Stuðmenn, Grýlur, Eggert Þorleitsson, Sif Ragnhildardóttir. Leikstjóri: Ágúst Guðmundsson. Hin viðfræga íslenska söngva- og gleðimynd gengur enn fyrir fullu húsi áhorfenda. íslensk skemmtun fyrir allan heiminn. Nýja bíó: * * * Villimaðurinn Conan (Conan the Barbari- an). Bandarisk, árgerð 1981. Handrit: John Milius og Oliver Stone. Leikendur: Arnold Schwarzenegger, Sandahl Berg- man, James Earl Jones, Max von Sydow. Leikstjóri: John Milius. Þetta er fyrst og fremst ævintýramynd með hrottafengnum húmor og minnir um margt á gullaldarbók- menntirnar. Kvikmyndatakan er i betra lagi og áhrifsmyndun góð, en leikurinn í myndinni er jafn hryllilegur og myndin er hrottaleg. - JAE Fjalakötturinn: Rokksvindlið mikla (The Great Rock and Roll Swindle) Bresk kvikmynd. Leikendur: Sex Pist ois og lestarrænínginn mikli Ronald Biggs. Þrusugóð og skemmtileg pönktónlistarmynd fyrir alla landsins unglínga. Sýnd kl. 3 og 5 á laugardag og kl. 5, 7 og 9 á sunnudag. Laugarásbíó * * * Geimálfurinn E.T. Bandarisk kvikmynd, ár- gerð 1982. Handrit: Melissa Mathison. Leikendur: Henry Thomas, plastbrúða o.fl. Leikstjóri: Steven Spieiberg. Sagan segir frá Elliot Taylor (takið eftir upp- hafsstöfunum) sem finnur geimveruna E.T. og skýtur yfir hana skjólshúsi svo illir menn nái henni ekki. Kvikmyndataka er einföld óg blátt áfram. Myndáhrif koma mjög vel vel út, en eru sjraeinfold I sjálfu sér og er það gott. -JAE ★ ★ ★ Austurbæjarbíó: Arthur. Bandarisk kvikmynd, árgerð 1981. Leikendur: Dudley Moore, John Gielgud. Liza Minelli. Gamanmynd með Óskarsverðlaun i farangrín- um. Ungur piltur á ríkan föður og lifir hátt á hans kostnað. I staðinn skal hann kvænast ungri stúlku, sem á ríkan föður. En allt fer öðru visi en ætlað er... Sprell og aftur sprell. Bíóbær: Að baki dauðans dyrum (Beoynd Death's Door). Bandarísk kvikmynd, byggð á metsölu- bók Dr. Maurice Rawlings. Leikendur: Tom Hallick, Melind Naud. Leikstjóri: Henning Schellerup. Myndin er byggð á frásögnum fólks, sem hefur séð handan dauðadyra. Ævar R. Kvaran flytur stutt erindi áður en sýningar helgarinnar hefj- ast. FlutningurÆvarshefstkl. 18.30 og kl. 21 á laugardag og sunnudag. Hrói Höttur. Skemmtileg barnamynd. Sýnd ókeypis fyrir börnin á iaugardag og sunnudag kl. 14 og 16. MÍR-salurinn: Á sunnudag kl. 16 verður sýnd hin opinbera ólympiumynd frá OL í Moskvu árið 1980. Þar verður reynt að koma andrúmsloftinu til skila, bæði meðal áhorfenda og keppenda. Öllum heimill aðgangur. Bíóhöllin: Flóttinn (Pursuit). Bandarisk kvikmynd, árgerð 1981. Leikendur: Roberl Duvall, Treat Wil- liams, Kathryn Harrold. Leikstjóri: Roger Spott- iswoode. Maður heitir J.R. Meade. Hann sleppur undan lögreglu á hreint alveg ævintýralegan hátt. Myndin greinir frá þessum flótta og er hún byggð á sannsögulegum heimildum. Sá sigrar sem þorir. - Sjá umsögn í Listapósti. * Konungur grinsins (King of Comedy). Bandarísk, árgerð 1982. Leikendur: Ro- bert DeNiro, Jerry Lewis. Leikstjóri: Mart- in Scorsese. í myndinni er sagt frá frímúrara, sem ætlar sér að verða grinisti. Frimúrara? Já, því hann vinnur ekki, er alltaf múraður og á alltaf frí. Myndin er hundleiðinleg, langdreg- in og ekki fyndin fyrr en i lokin, ef hægt er að brosa út í annað að fimm mínútna Woody Allen fyndni. - JAE Litli lávarðurinn (Little Lord Fauntleroy). Bandarisk kvikmynd. Leikendur: Alec Gu- inness, Ricky Schroder, Eric Porter. Leik- stjóri: Jack Gold. Hugguleg fjölskyldumynd um lítínn lávarð og annan stærri. Jólamyndin i ár. Bilþjófurinn (The Grand Theft Auto). Banda- risk kvikmynd. Leikendur: Ron Howard, Nancy Morgan. Fjörug unglingagrínmynd i anda amerisku veggskriftarinnar. Snákurinn (Venom). Bresk kvikmynd, ár- gerð 1982. Leikendur: Klaus Kinski, Nicol Williamson, Oliver Reed, Sterling Hayden. Leikstjóri: Piers Haggard. Góður þriller af gamla skólanum. Spennan er byggð upp hægt og sígandi og helst allan timann. Góð afþreying í skammdeginu. - JAE. ★ ★ ★ Fram i sviðsljósið (Being There). Bandarísk, árgerð 1981. Handrit Jerzy Kosinski, eftir eigin skáldsögu. Leikendur: Peter Sellers, Melvyn Douglas, Shirley MacLaine. Leik- stjóri: Hal Ashby. Regnboginn: Ævintýri píparans (The Adventures of a Plumber’s Mate) Bresk mynd, árgerð 1979. Leikendur: Christpoher Nell, Stephen Lew- is, Anna Quayle. Leikstjóri: Stanley Long. Léttklædd gamanmynd, þar sem pipulagning- arsveinninn lendir í ævintýrum með meyjunni. * Cannonball Run. Bandarisk kvikmynd, ár- gerð 1980. Leikendur: Burt Reynolds, Ro- ger Moore, Farrah Fawcett, Dom DeLuise. Leikstjori: Hal Needham. Hér segir frá kappakstrí, þar sem nota má hvaða farartæki sem er og beita öllum brögðum til þess að verða fyrstur yfir þver Bandaríkin. Ég myndi nota eldflaug. Vikingurinn (The Noresman). Bandarísk kvikmynd. Leikendur: Lee Majors, Cornel Wilde. Leikstjóri: Charles B. Peirce. Hér eru víkingarnir séðir með augum Hoilywo- od. Þeir hefðu betur beðið eftir Gústa og lært eitthvað af honum. Hér eru örugglega allir með horn. Annars er leikstjórinn nokkuð góður. Grasekkjumennirnir (Grásánklingarna). Sænsk kvikmynd, árgerð 1982. Leikendur: Janne Karlsson, Gösta Ekman. Leikstjóri: Hans Iveberg. Tveir kunningjarverðagrasekkjumenn íviku og ætla að eyða henni hvor með sínum hætti. En áætlanir þeirra standast þó ekki alveg. Hressi- leg gamanmynd. ★ ★ ★ Kvennaborgin (Cittá di donna). ítölsk kvik- mynd. Aðalhlutverk: Marcello Mastroianni og fullt af konum. Handrit og stjórn: Feder- ico Fellini. Maður nokkur lellur i draumsvefn og lendir f Kvennabænum, þar sem konurnar eru af öllum stærðum og gerðum. En er þetta draumur?

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað: 3. tölublað (21.01.1983)
https://timarit.is/issue/53665

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.

3. tölublað (21.01.1983)

Aðgerðir: