Helgarpósturinn - 11.03.1983, Síða 9

9
Ípi5sturinn„ Föstudagur
11. mars 1983
Óresteia — yítahringhyggja
Þjóðleikhúsið sýnir:
Oresteiu (Agamemnon, Sáttafórn,
Hollvœtti)
Höfurndur: Eskýlos
Þýðandi: Helgi Hálfdanarson
Leikstjóri: Sveinn Einarsson
Leikmynd: Sigurjón Jóhannsson
Leikhljóð: Þorkell Sigurbjörnsson
Dansar og hreyfingar: Marjo Kuusela
Búningar: Helga Björnsson
Lýsing: Arni Baldvinsson
Leikendur: Bríet Héðinsdóttir, Arnar
Jónsson, Hjalti Rögnvaldsson, Sigrún
Björnsdóttir, Bessi Bjarnason, Helga
Bachmann, Arni Blandon, Róbert Arn-
finnsson, Anna Kristín Arngrímsdóttir,
Hákon Waage, Jón S. Gunnarsson.
ogfleiri.
Dauði og upprisa
Mér fannst eins og þessi sýning
kæmist fyrst í almennilegan gír
þegar Klítemnestra-Helga Bach-
mann mætti til leiks. Það er sama
hvað reynt er að gera tæmandi
grein fyrir leik leikara; alltaf er
eftir auð spássía sem ekki verður
skilgreind, sem orð komast ekki
að; upplifun getum við reynt að
kalla þessa tilfinningu sem býr
yfir dularfylgsnum sem aldrei
gefa upp alian sannleika sinn og
aldrei verða tæmd af merkingu.
En þetta þýðir ekki, að það sé til
einskis að reyna að skilgreina.
Spássían verður ekki til nema eitt-
hvað sé ritað á örkina.
Menn hafa oft reynt að gera sér
grein fyrir hvað sé kjami leiklistar

og hugsað sér.í því sambandi hvað
það er sem mætti sleppa í leik-
húsi. Hvernig er hægt að flysja
leikhús ef svo má segja. Hverju
mætti fleygja. Þetta endar alltaf á
þann veg að leikarinn stendur
einn eftir i leikrými sinu og and-
spænis honum áhorfandinn, þög-
ult vitnið. Leikarinn, líkami leik-
arans fullur af texta í víðtækari
merkingu, bæði töluðum og þög-
ulum. Mér flaug þetta í hug þegar
Helga kom inn. Þarna var kom-
inn kjarni máls og fram að þvi var
eins og sýningin hikaði ögn og
vantreysti sér að stinga sér til
sunds í skálddjúp Eskýlosar.
Helga stakk sér og hún synti
glæsilega. Umyrðalaust. Það er
nú svolítið síðan Eskýlos skrifaði
þetta. 458 f. Kr. eða svo. Ég fæ út
úr samlagningunni að liðin séu
2441 ár síðan kappinn meitlaði
þennan þríleik. Samt streymir
hann enn. Mér flaug í hug: þetta
er kemía, þetta eru einhverjar dul-
arfullar efnabreytingar sem gerast
í líkama leikarans og líkama text-
ans. Leyfa steindauðu letri frá
gullöld Grikkja að lifa hverfula
örskotsstund og svo heldur hann
áfram að hvíla steindauður og
sprelllifandi. Sígildur einungis
vegna þess að hann hefur megnaö
að segja hverri kynslóð eitthvað
sem hún hefur verið að leita að
eða velta fyrir sér. Eskýlos er ský-
laust dæmi þess sígildis. (Nú er
farið að kalla hann Æskýlos;
kannski vegna þess að æ stefnir
hann að því að losa um skýin, þ.e.
að stuðla að aukinni birtu og birt-
ingu.) Þetta mun vera í fyrsta sinn
sem hann er leikinn hér á landi og
ekki seinna vænna. Ég sá einhvers
staðar að ekki væru nema tveir
grískir harmleikir sem hefðu verið
sviðsettir hér áður og leiðir það
hugann að því hversu íslenskt at-
vinnuleikhús er í rauninni ungt.
Sveinn Einarsson setti Antígónu á
svið 1969 og Helgi Skúlason Ödí-
pus konung fyrir einum fimm ár-
um eða svo.
Klassík
Gríska klassíkin er leikhús-
mönnum sifellt umhugsunarefni
og ögrun og þarafleiðandi ekki
bara sígildar bókmenntir heldur
leikmenntir. Leiklist. Það hefur
heldur færst í vöxt undanfarið að
leikstjórar glími við Grikkina og
klassík yfirleitt. Oft er engu líkara
en fólk sé hálflamað af misskil-
inni virðingu og ótta við klassík-
ina, og líti á hana sem eitthvað
sem hljóti að valda „venjulegu
fólki h/f’ yfirliði úr leiðindum en
sé að vísu voða hollt og menning-
arlegt; nokkurs konar menningar-
lýsLVissulega snýst leikhúsfólkið
sjálft stundum á þessa sveifina og
framreiðir klassíkina af hyldjúpri
respekt sem kaffærir gjarnan líf-
rænt efnisstreymi verkanna. Það
er náttúrlega aðalatriði, sem
aldrei fyrr, hvernig leikstjórn er
háttað í þessum leikjum og það
sem m.a. freistar leikstjóra í klass-
íkinni er undarlega mikið frelsi
sem þessi vérk bjóða upp á í svið-
setningu. Umfram margt sem
næst okkur stendur og er í raun
bundnara hefð í framsetningu.
Það verður að segja strax að
Sveinn tekst á við sviðsetningu
þríleiksins laus við óþarfa
hræðslu í meðförum efnisins. Það
er mikils virði. Hann tekur efni
Óresteiunnar allrar, þ.e. leikrit-
anna þriggja,og framreiðir efnis-
heild hennar á sinn hátt. Þetta er
eini heili þríleikurinn sem varð-
veist hefur frá gullöld Grikkja. (í
raun vill það gleymast að við bæði
vitum minna um og eigum minna
af grísku klassíkinni en í fljótu
bragði er ljóst: sjö leikrit Eskýlos-
ar t.d. hafa varðveist, önnur sjö
eftir Sófókles, en báðir skrifuðu
marga tugi leikja. Af fjórum teg-
undum Ieikja eru tvær glataðar
eða sama sem: dítýrambleikir og
satýrleikir, en harmleikir og gam-
anleikir hafa varðveist).
Refsing og diskó
í þremur orðum 'mætti segja að
efni þríleiksins sé glæpur, refsing,
fyrirgefning. Sveinn kýs að byrja
á refsinornaþætti úr þriðja leik-
ritinu (Hollvættum) og rekja sig
aftur í orsök þeirra ofsókna sem
Órestes verður fyrir af refsinorna
hálfu og ákæru sem beint er að
honum. Móðurmorðingjanum.
Refsingin er semsé mætt til leiks i
upphafi (en ekki í dostójevskri
merkingu, þar sem líta má svo á
að hún komi fyrst og glæpurinn sé
í raun uppfylling þess tómarúms
sem hún hefur myndað), Þátt-
ur nútíma refsinorna er felldur
inní réttarhöldin yfir Órestes.
Þessi röðun og framsetning efnis-
ins er allra góðra gjalda verð en
hins vegar sé ég ekki betur í fljótu
bragði (hef ekki séð sýninguna
nema einu sinni) en skírskotunin
til nútímans sé veikasti hlekkur-
inn í heild sýningarinnar og drepi
henni á dreif og færi hugmyndir
þríleiksins ekki nær okkur. Það er
i þessum köflum sem vottar fyrir
einhvers konar vantrausti fannst
mér, að þetta sé í alvöru sígilt efni,
þ.e.a.s. eins og væri verið að
byggja vafasama brú frá Eskýlosi
til einhvers konar „nútíma”, m.a.
í réttarhöldunum þar sem refsi-
nornir hafa á sér öll teikn nútíma-
kvenna og diskóatriði sem ég kem
Helga og Hákon — sýning
Þjóðleikhússins á Óresteiu
komst fyrst í almennilegan
gír þegar Klítemnestra
Helgu Bachmann mætti til
leiks, segir Sigurður m.a. í
umsögn sinni
ekki almennilega heim og saman.
Ekki ber að skilja þetta svo að nú-
tímatilvísanir hvers konar eigi
ekki rétt á sér í sviðsetningum
klassískra verka; þar er einmitt
upplagt að láta gamminn geisa.
En hvað er þá að? Ja, t.d. í diskó-
atriðinu skil ég ekki hlutverk þess-
ara kvenna sem eiga víst að vera
refsinornir. Það sem ég á við er,
að mér finnst þessi útfærsla á
skjön við hugmið textans og
verksins, þ.e.a.s. ógn og ofsóknir
refsingarinnar sem aldrei linnir
látum meðan móðurmorðinginn
(og aðrir sem glæp hafa drýgt)
hefur ekki fengið makleg mála-
gjöld. Ég gat ekki með nokkru
móti séð neina ógn í fallegum
dansi diskóstúlknanna. Við þessa
breytingu á refsinornunum varð
Órestes einhvern veginn eins og að
feimni og uppburðarleysi væru
hans aðalvandamál.
Ég fjölyrði svolítið um þetta
mál vegna þess að mér finnst sýn-
ingin af því kalíber að fyrrgreind
hliðarspor séu óþörf. Þarna er
semsé margt mætavel gert og get
ég tekið um það mörg dæmi. Ég
hef þegar minnst á það sem snart
mig mest: Klítemnestra H. Bach-
mann. Anna Kristín var líka gler-
fín Kassandra og atriðið frá inn-
komu Agamemnons-Róberts fram
að morði hans með þeim þéttari.
Hringur og
ferhyrningur
Sömuleiðis fannst mér atriðið
við gröf Agamemnons með þeim
Hjalta-Órestes, Helgu Jóns-El-
ektru og afbragðs kór ambátta
(Herdís — Bryndís — Guð-
björg) mjög svo einlægt spilað og
þar var treyst á textann númer eitt
og einfaldleikann: myrkur í bak-
sýn (eins og myrkur tvígengivélar
glæps og refsingar sem verður nýr
glæpur) og í forgrunni gröf eins
fórnarlambs þessa vítahrings
hefndarinnar. Órestes og Elektra
eins og tvö saklaus börn, sem
verða að axla byrði sektarinnar,
morðsins. Það er einmitt þessi
vítahringur sem þríleikurinn reyn-
ir að rjúfa og lausnin hefur lengi
valdið mönnum heilabrotum,
þ.e.a.s. hvaða skilning megi leggja
í niðurstöðu Pallas AþenU, t.d.
hafa sumir litið á þetta sem upp- •
gjör við leifar mæðraveldis. Ekki
er það einhlít skýring. Hins vegar
er hægt að líta á Eskýlos sem
tengilið goðsögutímans og sögu-
lega tímans. Tímaskyn þess fyrr-
greinda býður upp á hringrás,
endurtekningu en þess síðar-
nefnda upp á rás, beina línu:
sögulega vitund. Þríleikurinn er
nokkurs konar lausn á hring-
hyggju sem orðin er vítahring-
hyggja.
Leikmynd Sigurjóns byggir
hins vegar á ferhyrningum. Fram-
arlega er nokkuð þungur rammi
og innst endurtekning hans og dyr
á þeim ramma með rammgerðri
þverslá breiðri. Þyngd hennar
kom til skila þeim þunga sem hvíl-
ir á húsi þessarar hörmungaættar.
Einkar fundust mér dyrnar
skemmtilegar annars vegar
(mannverur inni í ferhyrndum
ramma eins og þrælar í skókassa
eða persónur harmleiksins inni í
ramma örlaganna — óumflýjan-
legum) og myndin af Heru í baði
uppi (frelsisþrá, fæðing, umönn-
un, lýðræði Grikkja).Þá var leik-
rýmið uppi á þverbálkinum ansi
skemmtilegt. Þetta efra leikrými
virkaði mjög vel (léttleiki og
formfesta) t.d. í atriðinu með Klí-
temnestru í upprisusólarrauðum
bjarma lýsingar Árna. Ennfremur
er bráðskemmtileg tilvitnun í
gangi í grískt ekiklema, þ.e. sviðs-
vagn.
Tónlist og grímur
Það er nú því miður ekki rúm til
þess að fjalla um sýningu sem
þessa að neinu gagni í fáum orð-
um og án þess að hafa séð hana
nema einu sinni. Ég gæti minnst á
búninga í löngu máli; í stuttu máli
voru þeir klárir og lausir við einn ,-k
höfuðkvilla búninga í klassískum 18y
liíwin
★ ★ ★ ★ framúrskarandl
★ ★ ★ ágat
★ ★ góð
★ þolanleg
0 léleg
Bíóbær:
Aö baki dauöans dyrum (Beyond
Death’s Door).Bandarisk kvik-
mynd, byggð á metsölubók Dr.
Maurlce Rawlings. Leikendur: Tom
Halllck, Melind Naud. Leikstjóri:
Henning Schellerup.
Frásagnir fólks, sem séö hefur inn f
landið fyrir handan landamærin.
/Evar R. Kvaran flytur fyrirlestur á
undan sýningunni.
Heltar Dallasnætur (Hot Dallas
Nights). Bandarísk kvikmynd, ár-
gerö 1981. Leikendur: Hillary
Summer, Raven Turner, Tara Flynn,
Leikstjóri: Tony Kendrick.
J.R. og félagar skemmta sér á heitum
sumarnóttum. Very hot.
Undrahundurinn. Á laugardag og
sunnudag kl. 14 og 16.
Nýja bíó:
Veiöiferöin (Shoot). Bandarfsk kvik-
mynd, árgerð 1981. Leikendur: Cliff
Robertson, Ernest Borgnine, Henry
Silva. Leikstjórl: Harvey Hart.
Saga um nokkra gamla félaga úr
hernum, sem fara saman i veiðiferðir.
í þeirri, sem hér um ræðir, lenda þeir
á hálfgeröum mannaveiöum.
Bíóhöllin:
Allt á hvolfi (Zapped). Bandarísk
kvikmynd. Leikendur: Scott Baio,
Willle Ames, Robert Mandan, Felice
Schachter. Leikstjóri: Robert J.
Rosenthal.
Gagnfræöaskólakrakkagrinmynd i
anda Svinhausanna i Porky's. Chest-
er úr Lööri leikur eitt aöalhlutverkið.
Óþokkarnir (The Blackout). Banda-
rísk kvikmynd, árgerð 1980. Leik-
endur: Robert Carradine, Jim
Mitchum, June Allyson, Ray Mil-
land. Leikstjóri: Eddv Matalon,
Dularfulla húsiö (The Evictors).
Bandarlsk kvikmynd, árgerð 1981.
Leikendur: Vic Morrow, Jessica
Harper, Michael Parks. Leikstjóri:
Charles B. Pierce.
Hjón flytja inn i hús i kyrrlátum ame-
riskum bæ. Þá fer allt á annan end-
ann.
Gauragangur á ströndinni (Malibu
Beach). Bandarísk kvikmynd. Leik-
endur: Kim Lankford, James
Daughton, Susan Player Jarreau.
Leikstjóri: Robert J. Rosenthal.
Hressir og lifsglaöir unglingar stunda
strandlífið og veröa ástfangnir. Hvern
dreymir ekki um þaö?
Fjórir vinir (Four Friends). Banda-
risk, árgerö 1982. Handrit: Steven
Tesich. Leikendur: Craig Wasson,
Jody Thelen, Michael Huddleston,
Jim Metzler. Leikstjóri: Arthur
Penn. **
Fram í sviösljósiö (Being There)
Bandarísk, árgerö 1981. Handrit:
Jerzy Kosinski, eftir eigin skáld-
sögu. Leikendur: Peter Sellers,
Melvyn Douglas, Shlrley MacLaine.
Leikstjóri: Hal Ashby. ***
Regnboginn:
Saeðingin (Inseminoid). Breskkvik-
mynd, árgerö 1982. Leikendur:
Judy Geeson, Robin Clarke, Jenni-
fer Ashley.
Önnur pláneta og fornleifafræöingar,
sem grafa upp gamla menningu. Ó-
kindin stekkur fram og sæöir unga
konu. Skrlmsliö fæöist.
Vigamenn (Raw Force). Bandarisk
kvikmynd, árgerð 1981. Aðalhlut-
verk: Cameron Mitchell.
Munkar á suðurhafseyju stunda
mannát og vekja upp dauða til aö
berjast fyrir sig. Sem sagt: blóðug
mynd.
Einfaldi morðinginn (Den Enfaldiga
Mördaren). Sænsk árgerö 1982.
Leikendur: Stellan SkarsgSrd, Hans
Alfredson. Höfundur og lelkstjóri:
Hans Alfredson. ***
Áhrifamikil og vel gerö mynd um þann
ósiö þjóöfélagsins aö brjóta niður þá,
sem eruööruvisi. Stórkostlegur leikur
og myndataka. Góö mynd.
— GB
Á ofsahraöa (Hi-Riders). Bandarisk
kvikmynd. Leikendur: Darby Hin-
ton, Diane Peterson.
Unglingaflokkar, óeirðir og ofsahraði.
Ökutæki spyrna grimmt.
Laugarásbíó: ***
Týndur (Missing). Frönsk-banda-
risk, árgerð 1982. Leikendur: Jack
Lemmon, Sissy Spacek. Leikstjóri:
Costa Gavras.
Gavras ræðst enn einu sinni á suöur-
ameríska harðstjóra. Hér sýnir hann
fram á hvernig Bandarikin flæktust
inn i valdaránið í Chile 1973. Skemmti-
leg mynd og eftirminnilegur leiksigur
Jack Lemmon. Vekurtil umhugsunar.
Háskólabíó:
Með alltá hreinu.ÁgústogStuömenn
á föstudag.
Húslö-Trúnaöarmál. íslensk kvík-
mynd, árgerð 1983. Handrlt: Björn
Björnsson, Eglll Eðvarðsson og
Snorri Þórisson. Kvikmyndataka:
Snorri Þórisson. Leikmynd: Björn
Björnsson. Leikendur: Lilja Þóris-
dóttlr, Jóhann Sigurðsson, Þóra
Borg, Helgi Skúlason, o.fl. Leik-
stjóri: Egill Eðvarðsson.
Fyrsta íslenska myndin á þessu ári.
Um ungt fólk, sem flytur inn (gamalt
hús. Dularfullir atburðir. Frumsýning
á laugardag.
Stjörnubíó: *
Maöurinn með banvænu lins-
una — Wrong is Right. Bandarfsk.
Árgerö 1982. Handrlt og leikstjórn:
Rlchard Brooks. Aðaihlutverk:
Sean Connery, George Grizzard
o.fl.
Richard Brooks hefur gert margar
ágætar myndir á löngum ferli I Holly-
wood. Hann er metnaðarmikill leik-
stjóri og hefur vott af heimsósóma-
skáldi í sér á borö viö Paddy Chayef-
sky. Þessi viðamikla mynd hans
minnir lika einna helst á vandræða-
lega blöndu af Network Chayefskys
og Dr. Strangelove Kubricks. Hún
rembist ákatlega við aö vera mein-
fyndin satíra á stööu heimsmála al-
mennt og bandariskra stjórnmála
sérstaklega þar sem allt er i blygöun-
arlausum gróðasjúkum greipum
sjónvarpsins. Og hún rembist lika viö
aö vera hasarmynd, alvarleg ádeila
og svört kómedía. Þetta gengur eng-
an veginn upp og veröur stundum
býsna pínlegt.
— Á.Þ.
Hetjurnar frá Navarone (Force Ten
of Navarone). Bandarisk kvlkmynd.
Leikendur: Robert Shaw, Harrlson
Ford.
Gömlu kempurnar frá byssuleiöangr-
inum koma saman á ný og lenda i enn
kraftmeiri ævintýrum.
Keppnin (The Competition).
Bandarisk kvikmynd árgerö 1980.
Leikendur: Richard Dreyfuss, Amy
Irving, Lee Remick. Leikstjóri: Joel
Ollansky. **
Austurbæjarbíó:
Loginn og örin (The Flame and the
Arrow). Bandarísk kvikmynd, ár-
gerö 1950. Leikendur: Burt Lan-
caster, Virginia Mayo. Leikstjóri:
Jacques Tourneur.
Ævintýramynd eftir einn fremsta
B-mynda kóng Hollywood. Skemmti-
leg og spennandi.
Tónabíó: **
Monty Python og rugluðu riddar-
arnir — Monty Python and the Holy
Grail. Bresk. Árgerð 1979. Handrit:
Monty Python. Leikstjórar: Terry
Jones, Terry Gllliam. Aöalhlutverk:
Graham Chapman, John Cleese.
Monty Python-hópurinn er mein-
fyndnustu hirðfifl sem heimurinn á
um þessar mundir. Þeir eru æringjar
og einskærir ruglarar sem snúa viö-
teknum hefðum og formúlum i sögu
og samtima á haus og náðu meistara-
legum tökum á þessu I frægum
breskum sjónvarpsþáttum sem hér
hafa ekki veriö sýnir. Þar var fléttaö
saman leiknum skissum og teiknuö-
um atriöum Terry Jones af stakri
kúnst og útkoman var óborganleg (Ég
gett.d. aldrei gleymt meðferö þeirra á
Islendingasögunum í skissu sem hét
Njorl’s Saga). Menn sem brillera í
skissuforminu þurfa ekki aö brillera í
hinu framlengda kvikmyndaformi,
þar sem veriö er að bögglast meö ein-
hverja söguþráðarómynd. Það sann-
ast nú á þessari mynd um Arthúr kon-
ung og riddara hringavitleysuborös-
ins. En hún er verulega hugkvæm og
fyndin i einstökum bútum.
fólllist
Veitingahúsiö
Borg:
Síðdegiskonsert á laugardag. Rokk.
Háskólabíó:
Lúörasveit Verkalýðsins leikur nall-
ann og aðra góöa slagara á laugar-
dag kl. 14. Afmælistónleikar og ó-
keypis aögangur.
Sinfóniuhljómsveit Islands, ásamt
einscngvurum og kór undir stjórn
Jacquillat flytja óperuna Toscu eftir
Puccini á mánudag kl. 20. Ógleyman-
leg reynsla. Söngvararnir eru stór-
kostlegir.
Gamla bíó:
Islenska hljómsveitin heldur fyrstu
tónleika sina á síöara misseri á
fimmtudagskvöld, 17. mars. kl. 20.30.
Tónleikarnir eru helgaðir tónskáldinu
Kurt Weil. Enn er hægt að nálgast á-
skriftarkort í síma 22035 kl. 9—12.
Stúdentakjallarinn:
Djass á sunnudagskvöld kl. 21. Eyþór
Gunnarsson á pianó, Sigurður Flosa-
son á sax og Tómas Einarsson á
bassa. Hvar er týndi trommarinn?
viólmróir
Norræna
húsiö:
Menningar- og friðarsamtök kvenna
efna til fundar á laugardag kl. 14. M.a.
verður sungið.
Árnagaröur, H.í:
Arnór Hannibalsson flytur fyrirlestur
er hann nefnir Heimspeki og sögu i
stofu 201 á laugardag kl. 14. ðllum er
heimili aðgangur.
Hótel- og veitingaskóli
Nemendur skólans starfrækja veit-
ingasölu um helgina á 2. hæð Hótels
Esju. Girnilegir réttir á vægu veröi.
Opið kl. 18—22.30 á laugardag, og
12—15 og 18—22.30 á sunnudag.