Helgarpósturinn - 11.03.1983, Síða 22

22
Það er orðið nokkuð ljóst, að það Alþingi
sém nú situr mun engar breytingár gera á gild-
andi útvarpslögum. Ástæðan er einfaldlega
sú, að ekki er tálinn vera pólitískur vilji á
þinginu fyrir þeirri breytingu sem telja verður
að allt snúist um: afnámi á einkarétti ríkisins
til rekstrar útvarps og sjónvarps.
. Úrslita tilraunin til að koma af stað á Al-
þingi umræðu um þær tillögur sem útvarps-
laganefnd lagði fram í nóvember í haust var
gerð á öðrum tímanum á miðvikudagsnótt-
ina. Þá lagði Jón Baldvin Hannibalsson fram
eigið frumvarp, sem er að mestu samhljóða á-
liti nefndarinnar. Málið var sett í nefnd og litl-
ar líkur eru á að það komi þaðan fyrir þing-
lausnir.
En á meðan hvorki gengur né rekur með þær
Hver velur þá sem velja?
breytingar á útvarpslögunum, sem flestir virð-
ast telja óhjákvæmilegar fyrr eða síðar, fær
útvarpið gullið tækifæri til að sýna hvað í því
býr.
Hafnar eru útvarpssendingar frá Akureyri,
dagskráin hefur verið lengd fram á nótt á
föstudagskvöldum og undirbúningur fyrir
Rás 2 í hljóðvarpinu er kominn á talsverðan
rekspöl. Góðar vonir eru um, að hún geti tek-
ið til starfa þegar á þessu ári.
Hörður Vilhjálmsson fjármálastjóri Út-
varpsins segir mér, að þegar hafi verið pantað-
ir sex sendar í dreifikerfi útvarpsins. Þeim er
ætlað að dreifa sendingum frá Rás 2 um svæð-
ið frá Barðaströnd til Víkur í Mýrdal.
„Það eina sem stendur á nú er að fá leyfi til
að ráða deildarstjóra fyrir Rás 2. Þó standa
vonir til þess, að sendingar hennar geti farið í
loftið þegar í byrjun nóvember, en húsnæðið
á fyrstu hæð nýja Útvarpshússins á að vera til-
búið fyrir uppsetningu tækja um miðjan
ágúst”, sagði Hörður þegar ég ræddi þessi mál
við hann.
Ingvar Gíslason menntamálaráðherra sagði
við mig um þetta mál, að ekki mundi standa
á honum að greiða fyrir þvi, svo framarlega
sem hægt verði að útvega peninga fyrir fram-
kvæmdunum.
„En ég legg á það áherslu, að þetta verði að-
eins byrjunin. Það er mikilvægt að stefna að
því að Rás 2 nái um allt land og stefnt sé að
því að koma upp staðbundnum útvarpsstöðv-
um í öllum fjórðungunum”, sagði hann.
Síðan er spurningin bara sú hvernig til tekst
með þessa nýju rás Rikisútvarpsins. Nái hún
vinsældum og mikilli hlustun þegar í byrjun
er líklegt að kröfur um svonefnt frjálst útvarp
verði ekki eins miklar og þær virðast vera nú.
Segja má, að Sjónvarpið hafi líka fengið sitt
tækifæri til að koma til móts við kröfur fólks
um fjölbreyttara sjónvarpsefni.
Þar má einkum nefna þá ákvörðun að
halda sjónvarpssendingum gangandi i júlí, en
ekki síður þá auknu fréttaþjónustu sem jarð-
stöðin Skyggnir gerir mögulega. Með þeim tíu
mínútna daglegu fréttasendingum frá Euro-
vision sem sjónvarpið hefur nú úr að moða
getur það veitt betri og skjótari fréttaþjónustu
en nokkur sjónvarpsstöð í einkaeigu gæti
hugsanlega boðið upp á, að minnstakosti í
bráðina.
Öðru máli gegnir um möguleika Sjónvarps-
ins á eigin dagskrárgerð. Nú hefur verið geng-
ið frá skiptingu þess fjár sem stofnunin hefur
yfir að ráða á þessu ári, og niðurstaðan er sú,
að framlag til starfsemi Lista- og skemmti-
deildar verður það sama að krónutölu og á
síðastliðnu ári, eða um sex milljónir króna, að
sögn Péturs Guðfinnssonar framkvæmda-
stjóra Sjónvarps.
Anne McGill Burford, forstööumaður Umhverfisverndarstofnunar Bandaríkj-
anna, kemur af fundi meö þingmönnum
Umhverfiseitrun og
vopnabyrði í sviðs-
Ijósinu í Washington
Dagana sem Reagan Bandaríkjaforseti var
í Kaliforníu að sýna Elísabetu Bretlands-
drottningu heimkynni sín, varð hann að sinna
úr fjarska tveim stórdeilum sem upp komu í
höfuðborginni Washington. Önnur snýst um
það, hvort hafa skuli forgang styrkur banda-
risks hagkerfis, eða hvort einhliða áhersla
skuli lögð á vigbúnað, þótt svo það veiki fjár-
hag ríkisins og getu atvinnuvega til að rífa sig
upp úr 'samdrætti og kröggum. Hitt deilu-
málið er, hvort embættismenn í stjórn Reag-
ans hafa af ráðnum hug svikist um að fram-
fylgja lögum til varnar eitrum frá úrgangsefn-
um iðnaðar.
Ahrifin af kosningasigri stjórnarandstæð-
inga, Demókrataflokksins, í nóvember í fyrra
setja svip á stjórnmálaskylmingarnar í Was-
hington. Leitað er snöggra bletta á stjórn
Reagans, og hafa þingnefndir verið langtum
aðgangsharðari við ríkisstjórnina upp á síð-
kastið en meðan áhrifanna af kosningasigri
Reagans í forsetakosningunum naut við.
Mánuðum saman hefur demókrataþing-
maðurinn John D. Dingell átt i útistöðum við
Anne McGill Burford, konu sem Reagan setti
yfir Umhverfisverndarstofnun Bandarikja-
stjórnar. Að boði Reagans neitaði hún að láta
rannsóknarnefnd undir forsæti þingmannsins
í té skjöl varðandi ráðstöfun á 1.6 milljarða
I dollara sjóði, sem standa skal straum af því að
hreinsa svæði sem eitrast hafa af ófull-
nægjandi frágangi Iífshættulegs úrgangs á
undanförnum áratugum. Nefnd Dingells
telur sig hafa vitneskju um, að sjóðurinn hafi
verið misnotaður í pólitískum tilgangi, auk
þess sem Umhverfisverndarstofnunin sé undir
núverandi stjórn hliðholl fyrirtækjum sem
reyna að skjóta sér undan því að uppfylla
kvaðir þær um umhverfisvernd, sem settar
voru eftir að mönnum varð ljóst hvílík hætta
er á ferðum.
Eitrun umhverfisins af völdum iðnaðar sem
gefur frá sér hættulegan úrgang ber hátt í
bandarískum fréttum um þessar mundir. í
síðasta mánuði var ákveðið að flytja fólk úr
smábæ einum og jafna hann við jörðu, vegna
þess að farvegur þar reyndist gegnsýrður
eiturefnum frá niðurgröfnum iðnaðarúr-
gangi. Sifellt eru að finnast ný hættusvæði af
þessu tagi víða um landið.
Frú Burford, sem eins og flestir samstarfs-
menn hennar í ábyrgðarstöðum í Umhverfis-
verndarstofnuninni hefur reynslu sína af um-
hverfismálum frá hlið fyrirtækjanna sem
menguninni valda, komst svo harkalega í kast
við þingið, að þar var samþykkt að höfða mál
á hendur henni fyrir að sýna Bandaríkjaþingi
lítilsvirðingu, með því að halda fyrir rann-
Föstudagur 11. mars 1983 Jp'fisturinn
Þetta þýðir einfaldlega, að stórlega verður
að draga úr gerð sjónvarpsleikrita og
skemmtiþátta á þessu ári, sem varla getur tal-
,ist vænlegt til árangurs í vaxandi samkeppni
við myndsegulbönd og kapalkerfi. Umsvif
;Frétta- og fræðsludeildar verða þó ekki
minnkuð, og telja forsvarsmenn Sjónvarpsins
það vega nokkuð upp á móti rýru framlagi til
iLSD.
Það verður að teljast líklegt, að það sé ein-
mitt Sjónvarpið sem á í hvaða harðvítugastri
samkeppni um þessar mundir. Það sýnir sú
staðreynd að ótrúlega margir eiga sín eigin
myndsegulbandstæki, en þar fyrir utan virð-
ast kapalkerfi í einkaeign hafa náð talsverðum
vinsældum.
Nýverið hætti hið stærsta þessara kerfa,
Vídeósón í Breiðholti, sendingum sínum sem
kunnugt er, í kjölfar kæru Ríkisútvarpsins á
hendur þess fyrir ólöglegar sjónvarpssending-
ar.
„Við rákum þetta kerfi í góðri trú um að
þegjandi samkómulag yrði um að við fengjum
að halda áfram rekstrinum þar til útvarpslög-
unum yrði breytt þannig að þetta yrði lög-
legt”, sagði Sveinn R. Eyjólfsson, einn af eig-
endum Vídeósón um þetta mál, en kæran er
nú komin í hendur Sakadóms Reykjavíkur.
Sveinn sagði einnig, að frá því þeir keyptu
Vídeósón hafi ekkert verið gert til þess að
fjölga notendum, þvert á móti hafi nýjum um-
sóknum verið hafnað.
„Við höfum fyrst og fremst verið að reyna
að fækka þeim notendum að kerfinu sem ekki
greiða fyrir það, og næsta skref hjá okkur,
verði starfsemin hafin á ný, er að koma upp
truflurum við hvert tæki viðskiptavina okkar,
þannig að aðeins þeir geti náð sendingunum”,
sagði Sveinn.
Að sögn Sveins hefur hingað til verið tap á
rekstri Videósón, sem best megi sjá á þvi, að
klukkutíminn af öllu erlendu efni kosti þá 400
dollara. En þeir Vjdeósónmenn hafa þó ekki
setið auðum höndum. Þeir hafa meðal annars
rætt um að hefja daglegar fréttasendingar og
bjóða ríkinu afnot af einni af tólf rásum
þeirra fyrir skólasjónvarp.
IVIeiri framtíðarmúsik eru hinsvegar hug-
myndir Vilhjálms Egilssonar og Sigurjóns
VFIRSVISI
sóknarnefnd þess mikilsverðum gögnum.
Þetta gerði hún að boði Reagans, en nú hefur
forsetinn snúið við blaðinu að ráði samstarfs-
manna sinna í Hvíta húsinu. Nánustu sam-
starfsmenn frú Burford í Umhverfisverndar-
stofnuninni hafa verið reknir, henni hefur
verið falið að láta rannsóknarnefnd þingsins í
té gögnin sem um var deilt, og dómsmála-
ráðuneytið hefur tilkynnt frúnni að það geti
ekki haldið uppi vörnum fyrir hana gagnvart
kröfu um dómfellingu fyrir lítilsvirðingu
sýnda Bandaríkjaþingi, af því ráðuneytið hafi
fengið til rannsóknar mál sem varða meint
brot brottvikinna starfsmanna Umhverfis-
verndarstofnunarinnar.
Málið þykir stefna í þá átt, að frú Burford
neyðist til að segja af sér og stjórn hennar á
umhverfismálum fyrir hönd Bandaríkja-
stjórnar .eigi eftir að draga á eftir sér langan
slóða uppljóstrana og málaferla, sem hæglega
geti enst demókrötum til vopnabúnaðar í
næstu kosningabaráttu.
í enn ríkari mæli á hið sama við um deiluna
varðandi fjárhæðina sem þarft og réttmætt sé
að verja til landvarna Bandaríkjanna. Reagan
forseti og Weinberger landvarnaráðherra hafa
látið frá sér fara fimm ára áætlun, sem felur
í sér meiri hækkun hernaðarútgjalda en dæmi
eru til á friðartímum. Sá hluti áætlunarinnar,
sem nú er til meðferðar á Bandaríkjaþingi,
gerir ráð fyrir hækkun milli fjárhagsára sem
nemuryfir 10% umfram verðbólgu. Fjárhæð-
in nemur 245 milljörðum dollara.
Gert er ráð fyrir að greiðsluhalli á fjárlögum
samkvæmt tillögum Reagans muni nema um
200 milljörðum dollara. Ljóst er að engin tök
eru á að draga verulega úr hallanum, nema til
komi niðurskurður á tillögunni um hernaðar-
útgjöld. En verði hallinn jafn mikill og spár
benda til, fara 70% af líklegum sparnaði í
Bandarikjunum til að fjármagna hann. Það
þýðir að vextir haldast háir og atvinnurekstr-
inum verður ofviða að fjármagna nýja fjár-
festingu, sem efnahagsbati gæti gert æski-
lega. Hernaðarútgjöldin geta því hæglega
kæft efnahagsafturbata í fæðingu.
Af þessum sökum hefur maður gengið
undir manns hönd í Bandaríkjunum undan-
farnar vikur, að knýja á ríkisstjórnina og
þingið að sjá að sér i vígbúnaði, svo þjóð-
félagið sligist ekki undir vopnabyrðinni.
Fimm hundruð áhrifamenn í atvinnurekstri
og fjármálum sendu frá sér ávarp á þessa leið.
Sighvatssonar um sjónvarpsstöð sem sendi
efni um loftið til notenda á höfuðborgar-
svæðinu.
„Þetta eru áætlanir minnst tvö til fimm ár
fram í tímann, og kostnaður á núgildandi
verðlagi er áætlaður minnst tíu til 15 milljónir
króna. Þá er ekki gert ráð fyrir þvi að fram-
leiða neitt efni, heldur kaupa það allt, erlendis
frá og af innlendum framleiðendum”, sagði
Vilhjálmur um þessar hugmyndir þeirra
félaga.
Marga óar við þeirri tilhugsun, að hér komi
upp svipaðar aðstæður og þar sem útvarps-
rekstur er þegar algjörlega frjáls: Ioftið fyllist
af útvarps- og sjónvarpsstöðvum í eigu ein-
staklinga og samtaka. Eins og fyrr segir má
gera ráð fyrir því, að þörfin fyrir þessar svo-
nefndu „frjálsu” útvarpsstöðvar geti ráðist
talsvert af því hvernig til tekst með Rás 2. Sú
rás getur þó ekki fullnægt þeim kröfum ým-
issa að útvarpa aðeins léttu efni, vissar Iág-
markskröfur um gæði dagskrár verður að
gera.
Svipuðu máli gegnir um sjónvarpsstöðvar í
einkaeign. Hættan er sú, að þær sendi út ein-
tóma „dallasa” og annað það efni sem auglýs-
endum þykir líklegast til að draga að sem
flesta áhorfendur með það fyrir augum að
auka auglýsingamátt stöðvanna.
„Fólk fær fljótt leið á endalausum „döllus-
um”, enda kosta slíkir þættir meira en t.d.
fræðsluefni”, er hinsvegar skoðun Vilhjálms
Egilssonar.
Kannski er eftir allt saman of fljótt að velta
fyrir sér hvers konar efni hugsanlegar frjálsar
sjónvarpsstöðvar munu senda út, meðan
stjórnmálamennirnir eru langt frá því að vera
sammála um það hvort útvarpsrekstur skuli
gefinn frjáls eða ekki. Og kannski er spurn-
ingin ekki einu sinni svo einföld. Hún snýst
ekki bara um frelsi, heldur ekki síður um það
fyrir hvern frelsið er. Þótt fólk krefjist þess að
öll fjölmiðlun, líka útvarp og sjónvarp, verði
frjáls, er hins að gæta að það verða alltaf á
endanum einhverjir tiltölulega fáir sem velja.
Því er vandamálið kannski fyrst og fremst það
að velja þá sem eiga að velja.
Þrír fyrrverandi landvarnaráðherrar, þar af
tveir úr repúblikanastjórnum, tóku í sama
streng. Fjórmenningar undir forustu Roberts
McNamara, sem einnig er fyrrverandi land-
varnaráðherra, gerðu meira en að vara við
einsýnum vígbúnaðarákafa með almennum
orðum. Þeir tóku fyrir alla fimm ára áætlun-
ina þeirra Reagans og Weinbergers og gerðu
tillögur um hvað nema bæri brott og hverju
bæta inn í staðinn til þess að landvarnaféð
komi að raunverulegum notum en hverfi ekki
í hít metings milli landhers, flughers og flota
án þess að koma hernaðarmætti að gagni.
Með þessum hætti segja McNamara og félag-
ar hans að megi spara 135.9 milljarða dollara
á fimm ára tímabilinu.
Mestum tíðindum, sætir þó, að í fyrsta
skipti hefur ráðstefna bandarískra fylkis-
stjóra tjáð sig um fjárlagastefnu alríkis-
stjórnarinnar í Washington í heild. Með 30 at-
kvæðum gegn tíu samþykktu fylkisstjórarnir,
að ríkisstjórnin yrði að leggja höfuðáherslu á
að draga úr fjárlagahallanum, og þar yrði að
koma fyrstur í röðinni niðurskurður á
hernaðarútgjöldum. Að þessari samþykkt
stóðu fylkisstjórar úr báðum flokkum, og
höfðu forgöngumennirnir samráð um mála-
tilbúnað sinn við formenn fjárhagsnefnda
beggja deilda þingsins, sem eru sinn úr hvor-
um flokki.
We
einberger og Reagan svöruðu gagn-
rýninni á vígbúnaðartillögurnar i fyrradag
með skýrslu frá leyniþjónustu landvarnaráðu-
neytisins, þar sem niðurstaðan er að hervæð-
ing af Sovétríkjanna hálfu sé hin mesta sem
um getur og stefni að yfirburðum á öllum
sviðum hernaðarmáttar. Áður en Weinberger
lagði plagg sitt fram, birtist frásögn af skýrslu
sem CIA, leyniþjénustan sem óháð er ein-
stökum ráðuneytum, hefur unnið. Þar er
niðurstaðan, að um langt skeið hafi vöxtur
hernaðarútgjalda í Sovétríkjunum verið
ofmetinn um helming í því líkani sem banda-
rískir leyniþjónustumenn hafa myndað sér, og
því sé hernaðarmáttur Sovétríkjanna mun
rýrari en gert hafi verið ráð fyrir í bandarísk-
um áætlunum. Það fylgdi fréttinni, að utanr-
íkisráðuneytið væri sammála þessari niður-
stöðu CIA, og landvarnaráðuneytið stæði eitt
með sinn boðskap.