Helgarpósturinn - 08.04.1983, Blaðsíða 7

7
Myndkviða í fjórvídd
Austurbœjarbíó: A hjara veraldar
Handrit og leikstjórn: Kristín
Jóhannesdóttir.
Kvikmyndataka: Karl Oskarsson.
Klipping og hljóð: Sigurbur Sœberg.
Leikmynd og búningar: Sigurjón
Jóhannsson
Framleiðandi: Kvikmyndajélagið Völu-
spá.
Aðalhlutverk: Þóra Friðriksdóttir,
Arnar Jónsson og Helga Jónsdóttir.
Kristín Jóhannesdóttir færist
ekki lítið í fang í kvikmynd sinni
Á hjara veraldar: að raða upp
einskonar hnotskurn ískensks
samfélags, að kryfja þjóðarsál-
ina, sem er svo önnum kafin við af
afmá öll merki um uppruna sinn,
svo upptekin í hrunadansi alls-
nægtanna og svo niðursokkin við
að ganga á auðlindir landsins, að
hún hefur fyrir löngu misst sjónar
af þeim duldu öflum sem gera
sambúð manns og náttúru mögu-
lega og tekur þar af leiðandi ekki
eftir því að hún er á góðri leið með
að tortíma sjálfri sér.
Eitthvað á þennan hátt má gera
tilraun til að skýra þessa Völuspá
Kristínar Jóhannesdóttur —
(nafnið á kvikmyndafélagi
myndarinnar er varla tilviljun).
Líkt og Eddukvæðið forna er
kvikmyndin, list hins nýja tíma,
áminning til samtíðarinnar um að
breyta um lífsstefnu, en að formi
til, líkt og fomkvæðið, torræð og
krefjandi en um leið svo ljóðræn
og seiðmögnuð. Frómt frá sagt
laukst þetta verk ekki upp fyrir
mér fyrr en eftir aðra skoðun. Eft-
að sanka að sér í áranna rás. Samt
sem áður fer aldrei á milli mála að
fyrst og fremst er og verður
móðirin sveitastúlkan úr dalnum.
Sonurinn og systirin eru tákn-
myndir hinna tveggja megin
manngerða íslensks nútímaþjóð-
félags, hann hinna andlega þenkj-
andi en hún hinna veraldlega
sinnuðu, millistéttarinnar. Hann
starfar sem ljósamaður í leik-
húsinu við Tjörnina (Iðnó), en
hún er kjörinn fulltrúi í leikhúsi
þjóðarinnar við Austurvöll -
Alþingi.
Sambandið milli systkinanna er
iðulega stirt — en þó undarlega
náið. Hún er framkvæmda-
maðurinn, sem vill vel, og hún
ætlar að færa dalnum þaðan sem
móðir hennar er ættuð og hún
sjálf nú þingmaður fyrir, virkjun
af minni gerðinni. Valdið með
stórum staf leikur hins vegar á
hana, svo að nú skal byggja stóra
virkjun með tilheyrandi stóriðju
og dalurinn á að fara undir vatn.
Vatnið notar Kristín með áhrifa-
ríkum hætti sem eitt af megin
táknum myndarinnar, ásamt eld-
inum og ísnum.
Hann er draumóramaðurinn,
reikull í rásinni, einangraður,fjöl-
miðlafirrtur svo sem allur video-
og hljóðbúnaðurinn í íbúð hans
vitnar um, og fæst við kukl. Þá
sjaldan sem fundum þeirra systk-
ina ber saman utan heimilis
móðurinnar, þá er það einatt
undir stóra trénu, sem stendur á
horni Vonarstrætis og Templara-
Stundum fer þó Kristín eilítið út
af sporinu, eins og þegar hún
lætur Galdra-Loft áminna
bróðurinn fyrir kuklið. Það er
svolítið billeg skírskotun. Eins
þegar pilturinn fagnar vorkom-
unni fyrir framan styttu Jóns
Sigurðssonar. Það atriði hefði
mátt missa sip- virkar hér sem hálf-
gert stílbrot.
Engu að síður er Á hjara verald-
ar ótrúlega þaulhugsað verk, — í
smáu og stóru. Kristín leikur sér í
tíma og rúmi og dregur fram hinar
fjórar megin víddir kvikmynda-
listarinnar með sérkennilegri
hætti en ég minnist að hafa séð
áður á hinu hvíta tjaldi — mynd,
texta, hljóð og leik. Stundum
virka þær allar fjórar í fullkomnu
hrynjandi en stundum tekur ein-
hver ein þeirra á rás, óháð hinum
í tíma og rúmi, líkt og í hljóm-
kviðu þar sem einhver einn flokk-
ur hljóðfæra í hljómsveit, segjum
tréblásturshljóðfærinu, taka upp
laglínuna og yfirgnæfa aðra
hljóðfæraflokka sem halda áfram
að leika megin stefið í bakgrunni.
Myndræna
Myndatakan er víða eftir-
minnileg og ljóst að þau Kristín
og Karl Óskarsson kvikmynda-
tökumaður myndarinnar hafa
náð vel saman. Einstök myndræn
Þóra Friðriksdóttir og Arnar Jónsson í hlutverkum sínum
í myndinni Á hjara veraldar
atriði myndarinnar lifa í vitund-
inni löngu eftir sýningu, atriði á
borð við Hagkaupskaflann,
systirin í lyftunni, bróðirinn út við
Gróttu með fylgjum sínum og
sláttumanninum, systkinin í
vatnselgnum í kjallarastiganum,
bróðirinn í járnstiganum en þó
einkanlega hæggengismyndirnar
úr dalnum um það leyti sem móð-
irin er að skilja við, en myndræna
þess atriðis er einhver hin eftir-
minnilegasta og áhrifaríkasta.sem
ég minnist úr íslenskri kvikmynd
til þessa dags. Kannski er það
vegna yfirþyrmandi myndrænu
einstakra atriða myndarinnar að
myndatakan virkar dálítið jafn-
vægislaus í heild sinni.
Leikurinn í myndinni er um
margt sérkenniiegur. Hjá lykil-
persónunum þremur er hann á
köflum dramatískur og til-
finningaríkur enda mikil umbrot í
persónunum, en stundum kaldur,
steinrunninn og táknrænn — og
miðað við upphafinn textann í
ljósi þessa óhka leikmáta finnst
mér furða hvað þeim Þóru
Friðriksdóttur, og systkinunum
Arnari og Helgu Jónssyni/dóttur
tekst að halda áttum. önnur hlut-
verk eru meira í ætt við fyrirsætu-
starf en kvikmyndaleik — en ég
má þó til með að nefna Hjalta
Rögnvaldsson í hlutverki sitjarans k
á miðilsfundinum og Guðlaugu H7^
Máríu Bjarnadóttur í hlutverki '~Y
ÓLI ÖRN ANDREASSEN
ir hiria fyrri leið mér eins og ég
býst við að mörgum hafið liðið —
ég hafði setið dýrðlega myndræna
veislu, skynjað en ekkert skilið;
ófullnægður því ég vissi í undir-
meðvitundinni að þarna var eitt-
hvað meira á seyði. í annarri
atrennu tóku skilningarvitin við
sér.
Efnið sem Kristín tekur fyrir Á
hjara veraldar er í sjálfu sér hvorki
nýtt né frumlegt. Það eru hins
vegar efnistökin sem eru nýstárleg
— og frumlegri en maður hefur
átt að venjast. Á sinn hátt hefur Á
hjara veraldar algjöra sérstöðu
innan okkar ungu kvikmyndalist-
ar. Með henni hefur Kristín hleypt
inn I kvikmyndaheim okkar and-
blæ hinna miklu suðurevrópsku
meistara kvikmyndalistarinnar —
galdramanna táknmálsins, skír-
skotana og súrrealísks ívafs, en
hún gerir það með mjög sjálf-
stæðum og persónulegum stíl.
Persónugjörningur
í myndinni leiðir Kristín fram á
sjónarsviðið þrjár lykilpersónur,
móður og tvö uppkomin börn
hennar. Móðirin er greinilega full-
trúi gamla tímans, kynslóðarinn-
ar sem man tímana tvenna og lifði
hinar miklu þjóðfélagsbreytingar
er fsland breyttist úr bændaþjóð-
félagi í nútímasamfélag í svo til
einu vetfangi. Nú býr hún á
mölinni, ekkja sem hefur ofan af
fyrir sér með prjónaskap en
dreymir ennþá dagdrauma um að
fara út í hinn stóra heim til að læra
söng. Þetta er undirstrikað
skemmtilega í myndinni með
ríkulegri óperutónlist og á mynd-
rænan hátt með því að sýna háan
stafla af ferðatöskum í íbúð
móðurinnar sem hún hefur verið
sunds — miðja vegu milli þing-
hússins og leikhússins og er í mín-
um huga tákn lífs- eða ættartrés-
ins og hins undarlega nána sam-
bands systkinanna, því að í hvert
skipti sem eitthvað bjátar á hjá
öðru þeirra er hitt komið til að-
stoðar, þótt að öðru leyti séu þau
fulltrúar tveggja ólíkra heima og
önnur samskipti þeirra lítil sem
engin.
örlagavaldur systkinanna er
Anna, stúlka sem átt hefur heima
í einum kampinum og systirin tók
heim með sér á skólaárunum til að
reyna að þvo braggaskítinn af
henni. — Hún hafði aldrei séð
krana áður, segir móðirin. Síðar
tók bróðir hennar við henni
meðan systirin reynir að afmá
hana úr vitund sér, notar bróðir-
inn, listamaðurinn, hana, svíkur
og tryllir að. lokum með kukli sínu
svo að hún drekkir sér. Anna er
þarna greinilega tákn öreiga-
mennskunnar — fátæks almúg-
ans. Hún tekur að ásækja systur-
ina meðan bróðirinn, hálfsturlað-
ur af samviskubiti, reynir að vekja
hana til lífsins á ný með göldrum
sínum.
Þaulhugsað verk
Eitthvað í þessa veru má stilla
upp þessum fjóruin megin tákn-
verum myndarinnar. Kristín gerir
þó áhorfandanum á engan hátt
auðvelt fyrir, því að frásagnarstíll
hennar er langt frá því að fylgja
hefðbundnum leiðum heldur er
framvinda myndarinnar miklu
fremur mártraðakennd, líkust því
sem maður upplifir í vondum
draumi, skotin flóknu táknmáli
ásamt kvikmyndalegum og bók-
menntalegum skirskotunum til að
rugla okkur enn frekar í rýminu.
KVIKMYNDAR NEÐANSJÁVAR
„Við ætlum að mynda frá Horna-
firði suður um land og til ísafjarðar
og þetta gæti tekið nokkur ár“.
Það er Óli Örn Andreassen kvik-
myndagerðarmaður, sem talar um
kvikmynd, sem hann og Karl
Gunnarsson líffræðingur hefja
væntanlega tökur á í þessum mán-
uði.
Mynd þessi verður tekin neðan-
sjávar að miklu leyti og skiptist hún
í þrjá þætti. í fyrsta lagi verður fjall-
að um þörungagróður á þessu
svæði, i öðru lagi verður fjallað um
veiðarfæri og viðbrögð fiska við
þeim og i þriðja lagi um seli lifnað-
arhætti þeirra, og i þeim kafla verð-
ur komið inn á hvali, m.a. há-
hyrninga, sem eru vérstu óvinir sels-
ins.
Óli örn fékk styrk úr Kvik-
myndasjóði fyrir tveim árum til að
gera myndina og hefur undir-
búningur staðið síðan. Einnig hefur
fengist styrkur frá Fiskimálasjóði,
og verið er að reyna að afla fjár frá
öðrum aðilum.
Óli örn sagði í samtali við
Helgarpóstinn, að reynt yrði að fara
4-6 leiðangra i sumar til að filma, en
það væri útséð um að ekki yrði
hægt að mynda þörungana í ár, þar
sem besti tíminn væri í febrúar og
mars. Til myndatökunnar þarf að
leigja sérstök tæki frá Bandaríkj-
unum, bæði myndavélar og ljós.
Myndin verður sniðin fyrir sjón-
varp og fyrir skóla, þar sem hún
yrði notuð sem kennslugagn.
,,Fyrst veröur aö
halda í horfinu“
Rætt viö Sigrúnu Valbergsdóttur, fram-
kvæmdastjóra Bandalags íslenskra leikfélaga
„Þetta leggst mjög vel í mig, ann-
ars hefði ég ekki lagt út í að taka
starfið að mér“, sagði Sigrún Val-
bergsdóttir, nýskipaður fram-
kvæmdastjóri Bandalags íslenskra
leikfélaga, þegar Helgarpósturinn
forvitnaðist um nýja starfið.
Sigrún sagði, að sér hefði alltaf
fundist starfsemi bandalagsins
merkileg og spennandi. Hún hefði
sjálf kynnst starfsemi áhugaleik-
félaga á Akranesi og í Keflavík og
því mikla menningarstarfi, sem fer
fram innan slíkra félaga.
Skrifstofa bandalagsins í Reykja-
vík sér um ýmsa þjónustu við á-
hugamannaleikfélög víðs vegar um
landið. Hún sér um fjölritun á leik-
ritum, aðstoðar við leikritaval, út-
vegar leikstjóra og gengur frá höf-
undarréttarmálum. Auk þess er
hægt að fá þar farða og ýmislegt er
varðar tæknilega hlið sýriingar.
„Bandalagið tekur líka þátt í nor-
rænu samstarfi í Nordisk amatör
teaterrád, sem er leikfélagabanda-
lag Norðurlanda. Á vegum þess eru
haldnar ráðstefnur á hverju ári og í
vor verður haldin ráðstefna á Húsa-
vík um temað „Norrænn menning-
ararfur sem örvun í nútíma leik-
húsi“, sagði Sigrún enn fremur.
Aðspurð um brýnasta hags-
munamál Bandalags íslenskra leik-
félaga, sagði Sigrún, að það væru
peningar.
„Það hefur töluvert áunnist að fá
hækkun á framlagi ríkisins á und-
anförnum árum, og nú dugar styrk-
urinn, sem áhugaleikfélögin fá til
að greiða leikstjóralaun, sem er
forsenda fyrir því, að mörg þeirra
geti starfað", sagði Sigrún, og bætti
því við, að það væri líka brýnt, að
framlög ríkisins héldu í við verð-
bólguna.
Þá sagði Sigrún, áð það skipti
líka niiklu máli, að það næðust það
góðir samningar að íslenskir höf-
undar treystu sér til að skrifa fyrir
þessi félög.
„Það er stefna hjá bandalaginu,
að þau félög, sem taka íslensk leik-
rit fái hærri styrki. Það skiptir
mestu máli, að við fáumst við okkar
eigin menningu“, sagði hún.
Sigrún Valbergsdóttir á skrif-
stofu Bandalags Ifslenskra leik-
félaga: fjölbreytt þjónusta við
áhugaleikfélögin
— Verða einhverjar breytingar á
starfsemi Bandalags íslenskra leik-
félaga með skipan þinni sem fram-
kvæmdastjóra?
„Ég get ekkert sagt um það. Helga
Hjörvar var hér í átta ár og vann
gott starf. Fyrst verður að hálda í
horfinu og siðan að hugsa um að
breyta og bæta“, sagði Sigrún Val-
bergsdóttir, framkvæmdastjóri
Bandalags islenskra leikfélaga.
GB