Helgarpósturinn - 08.09.1983, Blaðsíða 4

4
Fimmtudagur 8. september 1983
jplfisturinn,
Nýjar upplýsingar í Gullskipsævintýrinu
Stórfelld aðstoð
bandaríska hersins
Hollenska kaupfarið Het Wapen
van Amsterdam leynist enn undir
yfirborði Skeiðarársands, 316 árum
eftir strand þess.
í síðustu viku kom í ljós, að síð-
asta tilraun leitarmanna til að finna
„Gullskipið" reyndist árangurslaus
eins og hinar fyrri. Flakið, sem leit-
armenn fundu í sandinum með
mælingum í fyrrasumar, og höfðu
talið fullvist að væri af hollenska
skipinu, reyndist tálsýn. Flakið er
af gömlum togara, sennilega þýsk-
um, sem strandaði á sandinum
skömmu eftir síðustu aldamót.
Það var kaldhæðni örlaganna,
að aðeins nokkrum dögum áður en
ljóst varð að gullskipsmenn höfðu
fundið vitlaust flak, hafði ríkis-
stjórnin samþykkt á fundi að bjóða
Hollendingum upp á formlegar
samningaviðræður um framsal á
„Gullskipinu’gegn því að þeir borg-
uðu Ieitar- og björgunarkostnað.
Þannig hefur nú ríkisstjórnin boðið
samninga um framsal á hugsanleg-
um verðmætum í skipi sem ekki
Tinnst. Ríkisstjórnin samþykkti að
bjóða þessar samningaviðræður í
kjölfar beiðnar gullskipsmanna frá
því í júni i sumar, þar sem farið var
fram á slíkar viðræður.
Þetta eru meginþættirnir í þróun
leitarinnar að „Gullskipimi" síð-
ustu dagana, leitar sem staðið hefur
í rúm 22 ár.
Af eljusemi, þrautseigju og nán-
ast ævintýralegri bjartsýni hafa leit-
armenn lagt frístundir sínar og fjár-
muni í leitina. Leitin hefur verið
þeim meira en hobbý í sumarfríinu
og um helgar á vetrum, hún er orðin
að sérstökum lífsmáta.
Aðstoð við gullskips-
menn
Hópur 15—20 manna hefur
myndað kjarna leitarflokksins um
árabil. Þessir menn hafa gefið ó-
mælda vinnu í leitina en ýmsir vel-
viljaðir aðilar hafa einnig veitt gull-
skipsmönnum ýmiss konar aðstoð
á liðnum árum, tæknilega og fjár-
hagslega.
Skemmst er að minnast ríkisá-
byrgðarinnar umdeildu fyrir allt að
50 milljóna króna erlendu láni, sem
Alþingi veitti Gullskipinu hf. í vet-
ur.
Sé hins vegar litið áratug aftur í
sögu leitarinnar að „Gullskipinu“
gefur að líta aðra meiriháttar fyrir-
greiðslu, sem leitarmenn urðu að-
njótandi. Sú aðstoð var aldrei höfð
í hámælum. Hún fór frekar leynt af
nokkuð augljósum ástæðum. Telja
má víst að þessi aðstoð hafi, í pen-
ingum talið, ekki numið undir 10
milljónum króna.
Þessi fyrirgreiðsla kom frá Varn-
arliðinu á Keflavíkurflugvelli og
sérfróðum aðilum, sem fengnir
Á árunum 1971-74 veitti bandaríski
herinn á Keflavíkurflugvelli stór-
fellda aðstoð við leitina að Gullskip-
inu. Þyrlur Varnarliðsins flugu viku-
lega með hermenn og vistir út á
Skeiðarársand, bandarískir háskólar
sendu leiðangra til vísindaathugana
á sandinum, kanadískt land-
mælingafyrirtæki kortlagði leitar-
svæðið, flogið var sérstaklega með
bor frá Bandaríkjunum til að bgra í
sandinn o.fl. Gullskipsmenn beittu
varnarmáladeild utanríkisráðu-
neytisins fyrir sig til að fá aðstoðina
frá Varnarliðinu. Talið er að kostnað-
ur Bandaríkjahers við aðstoðina hafi
numið hátt á annan tug. milljóna
króna. Yfirmaður varnarliðsins á
Keflavíkurflugvelli var góður vinur
gullskipsmanna. „Aðmírállinn var
ekkert nema almennilegheitin“.
voru frá Bandaríkjunum og Kana-
da til rannsókna og leitar á Skeiðar-
ársandi fyrir milligöngu yfirmanna
á Keflavíkurflugvelli, og íslenska
utanríkisráðuneytisins 1971—1974.
Sjóherinn settur í gang
Þessi aðstoð fólst meðal annars í
geysimiklum rannsóknum á jarð-
fræði og vatnafræði Skeiðarár-
sands, kortlagningu alls leitarsvæð-
isins, og segul- og bergmálsmæling-
(Navy Laboratories) fékk rann-
sóknafyrirtæki i Maryland-fylki,
(Booz-Allen Applied Research) til
að taka saman mjög ítarlega skýrslu
um Het Wapen van Amsterdam,
ferðir skipsins, farm þess, hugsan-
legt ástand flaksins og möguleika á
björgun þess. Allt var sett í gang.
Hvers vegna herinn?
En hvers vegna? Hvaða ávinning
ingunum hafa fengist svör, öðrum
er ósvarað.
Leitin hefst
Segja má að saga leitarinnar af
Het Wapen van Amsterdam skiptist
í tvo meginkafla. í fyrsta kafla, sem
spannar áratuginn frá 1960—1970,
er Bergur Lárusson í aðalhlutverki.
Það er Bergur sem gerir fyrstur
manna alvöru úr þeirri hugmynd að
Bergur Lárusson á sandbeltabílnum „Snow Cat“ sem fenginn var að láni hjá Varnarliðinu á Keflavíkurvelli
um. Þar að auki lánaði Varnarliðið
leitarmönnum tvo Larc vatnadreka
(láðs og lagar farartæki), beltabíl
(svokallaðan Snow Cat) auk bún-
aðar af ýmsu tagi svo sem dælur og
mælitæki. Þyrlur frá Keflavíkur-
flugvelli flugu vikulegar ferðir aust-
ur á Skeiðarársand sumrin 1972 og
1973 með vistir og póst til Banda-
ríkjamannanna. Allur Skeiðarár-
sandur var sérstaklega ljósmyndað-
ur úr Iofti með infra-rauðum
myndavélum á vegum sjóhersins.
Rannsóknastofnun sjóhersins
gat bandaríski sjóherinn séð sér í
því að leita að hollensku kaupskipi
sem hafði strandað á Skeiðarár-
sandi 1667? Hvernig tókst gull-
skipsmönnum að fá Varnarliðið og
herinn til samstarfs um leitina?
Hvers vegna fór þetta samstarf svo
hljótt sem raun ber vitni? Hver
borgaði bandaríska brúsann? Vissu
íslensk stjórnvöld um þetta sam-
starf? Þessar og ýmsar aðrar spurn-
ingar vakna í sambandi við þátt
bandaríska sjóhersins í leitinni að
„Gullskipinu". Við sumum spurn-
leita að „Gullskipinu“. Hann ólst
upp í nágrenni Skeiðarársands, á
Kirkjubæjarklaustri, og heyrði þar
strax í æsku sögusagnir af „Gull-
skipinu" sem átti að leynast í sand-
inum. Hann fékk snemma áhuga á
málinu. Hann er brautryðjandinn.
Sumarið 1960 fór Bergur fram á
leyfi ríkisstjórnarinnar til að leita
að flaki Het Wapen og hagnýta sér
verðmæti þess með tilheyrandi. í
svari forsætisráðuneytisins til Bergs
var talið líklegt að hér væri um
fornminjar að ræða. Bergur fékk
leyfi til að hagnýta þau verðmæti í
skipinu sem ekki yrðu talin til forn-
minja, en 12% af hugsanlegum
verðmætum skyldu greiðast til rík-
issjóðs. Bergur hófst fljótlega
handa um leitiria ásamt nokkrum
félögum sínum þar eystra, þ.á m.
Jóhanni Wolfram. Þeir leituðu ár-
angursjaust á Skeiðarársandi við
takmarkaðan tækjakost fram til
1971. Það ár verða kaflaskipti í Ieit-
inni.
Þá kom Kristinn Guðbrandsson,
forstjóri Björgunar hf.^ til skjal-
anna. Um svipað leyti koma Sveinn
Eiríksson, slökkviliðsstjóri á Kefla-
víkurflugvelli;og Magnús Sigurlás-
son,bóndi í Þy.kkvaba^inn í mynd-
ina. Kristinn hafði tiltæk í fyrirtæki
sínu þau tól og tæki sem Berg og fé -
íaga hafðivanhagað um við leitina,
dælur og annan nauðsynlegan bún-
að. En Kristinn kom ekki aðeins
með tæki inn í leitina heldur einnig
sambönd. Hann átti vini á góðum
stöðum.
Aðmíráll varnarliðsins
fær áhuga
í október 1970tók John Bealing,
aðmíráll í bandaríska sjóhernum
við yfirstjórn Varnarliðsins á Kefla-
víkurflugvelli. Þeir Kristinn og
SveinnEiríksson kynntust Bealing
aðmírál all vel. Kunningsskapurinn
leidditil þessað Bealingsmitaðist af
áhuga á „Gullskipinu". Það kynnti
undir þessum áhuga aðmírálsins á
hollenska Indíafarinu, og leitinni
að flaki þess, að hann er sjálfur af
hollenskum ættum.Bealingereinnig
raunvísindamaður að mennt og
státar af tveimur doktorsgráðum í
raungreinum. Hann fékk áhuga á
vísindalegri hlið leitarinnar.
Bjórfjall
Sumarið 1971 voru gullskips-
menn með tvo vatnadreka í láni frá
Varnarliðinu og notuðu þá við
rannsóknir á Skeiðarársandi. Þá
unnu þar einnig íslenskir vísinda-
menn að mælingum í leitinni, þ.á
m. Leó Kristjánsson jarðeðlis-
fræðingur sem starfaði með leitar-
mönnum nokkur sumur og Reynir
Hugason verkfræðingur. Banda-
ríkjamenn frá Varnarliðinu voru
þarna til staðar líka og sáu m.a. um
vatnadrekana.
„Þetta var ekki mjög skipuleg leit
þarna en þó með mjög fullkomnum
rafsegultækjum frá hernum", segir
Reynir Hugason í samtali við Helg-
arpóstinn. „Kanarnir komu frá
Stokksnesi. Ég man eftir því að þeir
komu með heilt fjall af bjór með
sér. Ég held bara að það hafi verið
hærra en skúrinn sem við höfðum
þarna, svei mér þá. Annars hafði ég
Texti: Hallgrímur Thorsteinsson Myndir: Ad Van Denderen