Helgarpósturinn - 08.09.1983, Blaðsíða 13

"^Púsfurinn Fimmtuda9ur 8- september 1983
13
„Frá því ég fyrst man eftir mér var ég teikn-
andi, málandi eða hnoðandi leir, og fyrstu
æskuminningar mínar eru tengdar þessu“,
segir Eyjólfur aðspurður um fyrstu kynni sín
af listinni.
„Um það leyti sem ég bankaði upp á hjá
Guðmundi frá Miðdal, var ég farinn að teikna
í gamla Myndlistarskólanum á Laugavegi 166
— þá í barnadeildum — en áhuginn á leirn-
um var ódrepandi og 11 ára var ég farinn að
módelera hjá Ásmundi Sveinssyni með full-
orðnu fólki. Einn bekkjarbræðra minna þar
var Ragnar Kjartansson, og við eigum afmæli
sama dag, en það eru 17 ár á milli okkar... Hjá
Ásmundi var ég þrjá vetur, tvisvar í viku, og
módeleraði karla og konur. Þarna var ég því
kominn í hart anatomiskt nám, farinn að
stúdera mannslíkamann, og þar var lagður
grundvöllurinn að öllu frekara námi mínu“.
— En hvernig fannst þér að vera í skóla um
leið, og læra bóklegt?
„Það kom ekki fram nein togstreita í æsku,
en í framhaldsskóla fór að myndast togstreita
milli myndlistarinnar og skólans. Það má
segja að frá 13-17 ára hafi ég gert óskaplega
lítið í myndlist og áhuginn dofnaði. Kannski
það hafi verið of stór skammtur sem ég fékk
svona ungur, eða það eðlilegasta — gelgju-
skeiðið. Ég fór þessa hefðbundnu leið í námi;
gagnfræðaskóli í landspróf og þaðan í M.R.
Þá strax fór að myndast mikil togstreita milli
náms og framtíðaráforma. Áhuginn kviknaði
aftur og ég fór að stunda kvöldskóla með
námi og teikna módel, og þar kom fljótt i ljós
að ég byggði á góðri undirstöðu frá Ásmundi
Sveinssyni. Mér fannst ég alltaf vera að taka
frá listinni ef ég var að læra, og öfugt. Ég gat
ekki þjónað tveimur herrum, og í dag held ég
að ég hafi mestan part ætlað að fara í fram-
haldsnám fyrir foreldra mína. Mér datt helst
í hug að fara í arkitektúr, þar sem ég gæti sætt
þessi tvö sjónarmið, þar sem arkitektúrinn er
fag, sem er tengt list. Nú, listin vann, og ég
hætti í menntaskólanum eftir 4. bekk“.
— Hefurðu séð eftir því einhvern tíma?
„Nei, en aftur á móti var ég með móral lengi
á eftir, — það var svo mikið ósjálfstæði í mér.
Á þessu tímabili var ég trúlofaður og búinn að
eignast barn. Við giftum okkur, en við vorum
bæði ung og reynslulaus, og slitum samvistum
eftir 2 ára hjónaband. Það var svo 1962 sem
ég tók stóra skrefið, og ákvað að fara til náms
við Listaháskólann í Kaupmannahöfn“.
— Var ekki erfitt að komast að á Listahá-
skólanum í Kaupmannahöfn?
„Við þurftum að þreyta stíft inntökupróf og
sýna dómnefnd verk eftir okkur, og það
þurfti að fá samþykki allra í dómnefndinni til
að komast í skólann. Það voru teknir inn 15
umsækjendur af 120-130 þetta árið, og með
mér í námi þarna voru m.a. Tryggvi Ólafsson
og Magnús Tómasson. Við Tryggvi vorum hjá
sama kennara, sem var þekktur, danskur lista-
jnaður, Sören Hjörth-Nielsen, en hann lést nú
í sumar. Hann var stórkostlegur maður og
mikill húmanisti.
Ég kom nokkuð vel undirbúinn á skólann,
og byrjaði að teikna og stúdera módelin, en
fljótlega fór ég að fara mínar eigin leiðir.
Srriátt og smátt fór ég að snúast yfir í abstrakt,
enda var akademiskt frelsi þarna og við mátt-
um gera það sem við vildum. Prófessorinn var
frjálslyndur maður, og þótt hann væri af
gamla skólanum ef svo má að orði komast,
var hann víðsýnn og gat leiðbeint mér þrátt
fyrir það“.
„Þetta voru skemmtileg ár, þarna í Kaup-
mannahöfn. Maður lifði bóhemlífi og þarna
voru skemmtilegir menn, samtíma mér, eins
og Vilhjálmur Bergsson, Alfreð Flóki,Ólafur
Gíslason og Haukur Dór. Þarna var ég til árs-
ins 1966“.
— Hvað tók við þegar heim var komið?
„Ja,“ — og nú kemur þessi tindrandi glampi
í augu Eyjólfs, og hann brosir, „þegar ég kom
heim, þá „faldt jeg i vandet", eins og danskur-
inn segir! Bjórinn var búinn að koma þessu af
stað síðustu tvö árin mín í Kaupmannahöfn,
en þegar ég kom heim varð sprenging. Þegar
ég hugsa til áranna ’66- ’70 sé ég þau fyrir mér
eins og illa klippta, svart/hvíta filmu, og varla
í fókus. Ég missti samsagt stjórn á drykkju
minni fljótlega, og missti um leið atvinnu hjá
Glit, sem ég hafði byrjað í eftir heimkomuna“.
— Málaðirðu ekkert á þessum tíma?
„Jú, ég burðaðist við að mála í smá period-
um, en öll samfelld vinna slitnaði í sundur
þegar árangur var í sjónmáli. Inn á milli þótt-
ist ég ætla að bjarga hlutunum með því að fara
á sjó eða slíkt, en allt fór í sama farið aftur“.
„Á þessum árum kynntist ég afvötnunar-
stöðunum hérna, sem þá voru Flókadeildin og
Kleppur, og ég sé það núna hvað ég var hepp-
inn að hafa Iosnað við „Þórðaraðferðina“,
sem var fólgin í því að þenja veikan alkoholist-
ann út á vatni í nokkra daga, til þess að losa
hann við óþverrann í honum“! Þeir hafa
stundað morðtilraunir þarna uppúr 1930.
„Eftir að hafa verið með annan fótinn á þess-
um stöðum um tíma, fór ég að reyna að taka
mig á upp á eigin spýtur, því árangurinn á
þessum stöðum var enginn. Mér tókst að
minnka drykkju mína mikið upp úr 1970, og
fór að mála aftur. Með miklum harmkvælum
tókst mér að halda sýningu 1971 í Gallerí
SÚM og það gaf mér dálítið sjálfstraust til
baka og ég fór að hugsa meira um „maleriet“
og framtíðina í sambandi við það. Á næstu
árum sýndi ég nokkrum sinnum; hélt sýningu
í Vestmannaeyjum ’72, aðra einkasýningu í
SÚM ’74 og á Neskaupstað ’76, — var kominn
í gang aftur“.
— En varstu alltaf á sjónum?
„Já, ég fór að stunda sjóinn ’72, réð mig á
togara og það má segja að þá hafi byrjað nýr
kapituli í lífi mínu, sem lauk eiginlega í fyrra,
þegar ég kom úr síðasta túrnum. Ég var meira
og minna á sjó í öll þessi ár mestan part ársins,
en 1973 fékk ég starfslaun listamanna og tók
mér þá frí í upp undir ár frá sjónum, og síðan
aftur ’77, en vorið 1978 hélt ég sýningu í
Norræna Húsinu, og það var síðasta einka-
sýningin mín fram að þessari. Eftir þá sýn-
ingu fór ég aftur á sjóinn, því við hjónin
keyptum okkur íbúð, og meðan við vorum að
kljúfa þau kaup var ég á sjónum samfellt í tvö
og hálft ár.
— Varstu hættur að drekka á þessum tíma?
„Nei, það má segja að á þessum sjómannsár-
um hafi ég átt við áfengisvandamál að stríða,
og það gátu orðið langar og erfiðar landleg-
urnar þá. Ég sé það núna, að oft á tíðum var
þessi sjómennska mín flótti. Ég hef stundum
hugsað um það, að líklega hef ég verið farinn
að búa til falska sjálfsvirðingu og var oftast að
fela drykkjuskap minn með því að vera úti á
sjó. Það var eftir sýninguna ’78, þegar ég
byrjaði aftur á sjónum, að ég fann smátt og
smátt að ég var að missa tökin aftur og margt
í hegðun minni var farið að minna mig á árin
tíu árum áður; ég var að fara í nákvæmlega
sama farið“.
— Leitaðirðu þér þá hjálpar?
„Nei, andúð mín á öllum stofnunum, — sem
ég hafði ekki góða reynslu af, — hindraði mig
nokkuð lengi í að taka skrefið til fulls. Eitt
atvik varð þó til að stugga óþyrmilega við mér,
— að líklega væri skeiðklukkan að renna út“.
„Við fórum í siglingu á togaranum til Þýska-
lands, þar sem við fórum í slipp og mikið var
drukkið þar á meðan. Eftir 10 daga stans í
Þýskalandi voru menn framlágir þegar lagt
var af stað heim, en þetta er 5 sólarhringa sigl-
ing að vetrarlagi. Við vorum komnir niður
fljótið eins og það er kallað, og komnir út á
Norðursjóinn að kvöldi til, og ég fór og lagði
mig, vel slompaður og útkeyrður. Þegar ég fór
að fætur daginn eftir, fannst mér ölduhreyf-
ingin ókennileg og finnst við ekki geta verið á
Norðursjónum. Þegar ég leit út sá ég grilla í
Öræfajökul og SA-strönd íslands, en það gat
auðvitað ekki stemmt, því þegar ég fór að sofa
vorum við á Norðursjónum. Mér brá og
spurði aðstoðarmann minn í eldhúsinu hvað
hefði verið að borða s.l. þrjá dag og hvort ég
hefði mætt til vinnu, því ég var matsveinn í
þessari ferð. Hann leit á mig grunsamlegum
augum og hristi höfuðið ...“
— Og hafðirðu mætt?
„Já, ég hafði mætt á hverja einustu vakt.
Þetta var algjört „black-out“ — og þá varð ég
hræddur. Ég fór samt ekki í meðferð fyrr en
nokkrum mánuðum seinna, og var áfram um
borð í togaranum, en um haustið 1980 fór ég
í meðferð að Sogni, og það var vendipunktur-
inn í öllu mínu lífi“.
Einhvern veginn er það svo, að ekki er hægt
að ímynda sér Eyjólf „framlágan og slompað-
an“, eins og hann lýsir sér sjálfur hér að
framan, þegar maður hefur séð fallegu
myndirnar hans, og hvað þá eftir að hafa eytt
með honum degi í samræðum. Myndirnar
hans eru bjartar, svo það liggur beinast við að
spyrja hann hvort þær lýsi sálarástandi hans
nú?
„Já, það var gott að þú komst að þessu“,
segir Eyjólfur og þessum skemmtilega glampa
bregður aftur fyrir í augunum. „Eg var að
skoða litmyndir frá sýningunni minni ’65 í
Bogasalnum, núna um daginn, og það var
afgerandi björt og litaglöð sýning. Næstu
fimm árin er ég orðinn dökkur og grár, og má
segja þunglyndislegar myndir og oft á tíðum
mjög léleg myndlist. Mér bregður stundum í
brún þegar ég rekst á gamlar myndir, — skil
ekki hvað þessi maður var að hugsa, sem mál-
aði þær“.
„En hvort þær lýsi sálarástandi mínu? Já,
auðvitað er þetta allt spegill af manni sjálfum.
Ég segi sturidum að ég hafi ekkert vit á myndi-
list,finnst stundum ég vera eins og barn þegar
ég á að fara að útskýra list. Þetta er eins og ást,
tilfinningalegt.
Ég öfunda oft gagnrýnendur að geta sagt
listamanninum hvað hann var að hugsa þegar
hann málaði. og oft kemur maður alveg af
fjöllum. Og,” bætir Eyjólfur viö og brosir
kankvislega „þeir hafa aldrei getið rétt og eiga
það líklega aídrei eftir“!
— Þú kynntist líka Einari Jónssyni?
„Já, hann var vinur foreldra minna. Hann
kom oft heim til mín, en kynni mín af honum
urðu ekki löng, en þeim mun eftirminni-
legri. Mér fannst Einar alltaf óskaplega alvar-
legur maður og það var óttablandin virðing,
sem ég bar fyrir honum. Hann var ákveðinn
í skoðunum og bæði hann og Ásmundur
töluðu alltaf við mig eins og fullorðinn mann.
Einar lagði mér oft lífsreglurnar, og eitt sinn
er abstrakt kom til tals, sagði hann og hvessti
á mig augun: „Þú skalt passa þig á að fara
aldrei út í það, því það er lík listarinnar". En
ég hafði nú ekki áhyggjur af því, — ég ætti
aldrei eftir að fara út í abstrakt.
„Einar hafði aldrei boðið mér til sín, en eitt
sinn týndi hann gleraugunum sínum í sófa
heima hjá mér, þar sem ég fann þau. Hann
bað mig þá að koma með þau til sín upp í
Hnitbjörg og þá fékk ég að koma inn í þennan
helgidóm. Það var alltaf beygur í mér gagn-
vart þessum hvítu styttum, og ég man að þeg-
ar ég kom, var hann að móta hendurnar á sér
í leir. Þetta var nokkrum árum áður en hann
dó, en þessi afsteypa er nú á safninu. Hann
sagði mér að ég mætti koma til sín á vissum
tímum og horfa á sig vinna. Hann sýndi mér
þá húsið og íbúðina sína, en það var ekki nóg
fyrir mig og eitt sinn er hann brá sér frá gat ég
ekki stillt mig, fór að fikta í verkfærunum
hans og hnoða leir. Hann kom að mér og
skammaði mig og sagði að ég mætti ekki
snerta á neinu. Eftir það hætti ég að heim-
sækja hann, — enda byrjaður hjá Ásmundi“.
— Hvernig maður var Ásmundur?
„Hann var í einu orði sagt stórkostlegur
maður. Einkennilega skemmtilega samansett-
ur úr heimsborgara og afdalamanni, og með
báða fætur á jörðinni. Hann gerði jafn mikl-
ar kröfur til mín og hinna fullorðnu og
kennslan hans situr enn í mér. Hún var afar
einföld og byggðist á því að gera hlutina ekki
of margbrotna. Að visu hef ég ekki snert á leir
síðan ég var hjá honum, og draumurinn um
myndhögvarann hefur ekki brotist fram aftur.
Kannski kemur hann seinna, hver veit?“
— Á hvaða tímum vinnur listamaðurinn?
Er það á morgnana, kvöldin eða kannski á
nóttunni?
„Draugasagan um andann“, segir Eyjólfur
og hlær. „Hefurðu ekki heyrt það að andinn
þurfi að koma yfir mann? Ætli þessi andi hafi
ekki drepið lleiri listamenn en nokkur sjúk-
dómur?“
„Ég held að þessi andi sé aðallega kominn
frá skáldunum. Hann er bland af rómantík og
óraunveruleika. Þegar ég var að byrja, hélt ég
að ég þyrfti að vera í stórkostlegu ástandi til
að gera þessi snilldarverk. Já, maður leit
ekkert smáum augum á sig í þá daga, það var
varla maður væri af holdi og blóði! Ég beið
oft dögum saman eftir að andinn kæmi yfir
mig, og þá kom oft skorpuvinna í kjölfarið og
ég hélt að það væri eitthvað jákvætt. Maður
taldi sér trú um að það væri ekki hægt að mála
nema andinn kæmi yfir mann. Stundum kom
hann, að maður hélt, og ef hann kom ekki, þá
fór maður niður á Lindagötu og keypti hann
í flösku. Þetta voru aðaleinkenni vinnubragð-
anna hér áður fyrr, og svona vinnubrögð eru
einkennandi fyrir alkoholista. Það er alltaf
verið að bjarga hlutunum fyrir horn, og þess
vegna er það mesti misskilningur þegar verið
er að tala jákvætt um skorpuvinnu".
„Eitt sinn gerði ég grín að kollega, sem sagð-
ist vinna frá 9-5. Þá var hans vinnudegi lokið.
Þetta fannst okkur hinum óskaplega and-
laust, náttúrulaust og ólistamannslegt. Ég rak
mig þó fljótt á eftir að ég hætti að drekka, að
ég þurfti að breyta til og skipuleggja mig upp
á nýtt. Núna vinn ég nákvæmlega eins og
maðurinn sem ég hló að og andann hef ég
aldrei séð, nema þegar ég hef unnið mjög mik-
ið, — hann kemur í gegnum vinnuna".
— Hefurðu alltaf átt auðvelt með að byrja
á mynd?
„Nei, það er óttinn við léreftið. Tómt,
ögrandi hvítt léreftið vakti hjá mér ótta og ég
skildi ekki Iengi vel hvað þetta var, fyrr en ég
las viðtal við Hemingway, þar sem hann segir
frá óttanum við óskrifuðu, hvítu örkina í rit-
vélinni. Hemingway passaði sig á því að hafa
alltaf örkina í vélinni hálfskrifaða þegar hans
vinnudegi lauk, ef hann gat komið því við.
Eftir að ég las þetta fór ég að tileinka mér það
sama: Að vita á hverju ég ætla að byrja að
morgni. Ég reyni að forðast að koma að tómu
lérefti að morgni, geri það heldur urn miðjan
daginn. Ég veit ekki hvað þetta er. Hræðsla
við að mistakast? Hræðsla við það óþekkta?
Minn heimur er bundinn við léreftið og þegar
ég byrja á mynd er ég að leggja upp í ferðalag,
sem ég veit ekki hvar, hvernig né hvenær
endar“.
— Er erfitt að vera listamaður?
„Konan mín sagði einu sinni : Að vera giftur
myndlistarmanni, er eins og að vera giftur
happdrættismiða, sem vinningur fellur mjög
sjaldan á“.