Helgarpósturinn - 15.09.1983, Blaðsíða 6

6
Ekki er sopið álið
þótt samningur sé kominn
á hefur álsamningurinn litið dagsins ljós.
Nordal og félagar eru kampakátir, nota tæki-
færið til að skjóta á Hjörleif og þiggja hrós
iðnaðaráðherrans sem segir samninganefnd-
ina hafa unnið „ótrúlegt afrek“. Hjörleifur
Guttormsson sem kom hreyfingu á álmálið í
sinni ráðherratíð segir hins vegar að Alusuisse
hafi náð kverkataki á íslendingum með þess-
um samningi. Það er ljóst að ekki er sopið álið
þótt samningur sé kominn, hér er aðeins
bráðabirgðasamkomulag á ferð, enn er eftir
að gera út um þau stóru deilumál sem staðið
hafa samningum fyrir þrifum um langa hríð
og að semja við Alusuisse um framtíðarorku-
verð. Alþingi á eflaust eftir að fjalla um ál-
málið á komandi þingi svo enn á þetta mesta
deilumál síðustu ára eftir að kosta mörg orð
og mikinn pappír.
Megin inntak samningsins er það að verð á
raforku til álversins í Straumsvík hækkar úr
6.5 mills í 9.5 mills (kannski 10 mills ef vel fer).
Deilumálin um „hækkun í hafi“, skattgreiðsl-
ur og endurreikning á framleiðslugjaldi fara í
þrjár nefndir eða gerðardóma sem að veru-
legu leyti verða skipaðar íslendingum. Skatta-
deilan sem Alusuisse vísaði í alþjóðlegan
gerðardóm fer í alíslenskan gerðardóm og er
skýringin sú að það mun kosta um eina millj-
ón dollara að reka málið í Washington. I
samningnum segir að ætlunin sé að hefja-
fljótlega viðræður um endanlegan samning
og að eitt af því sem þá verði tekið til umræðu
sé stækkun álversins um 50% og að Alusuisse
fái leyfi til að selja hlutafé sitt, allt að 50%.
Þannig að fleiri aðilar hlaupi undir bagga við
reksturinn. Samningurinn þýðir að 136 millj-
ónir kr. fást til viðbótar fyrir raforkuna til ál-
versins og að hallinn hjá Landsvirkjun lækkar
úr 180 milljónum í 130 milljónir.
að sem álmálið hefur snúist um í raun og
veru er sú staðreynd að fyrri álsamningar
bundu raforkuverð við upphæð sem á síðustu
árum hefur verið langt undir kostnaðarverði.
Landsvirkjun hefur verið rekin með bullandi
tapi, orkuverðið til landsmanna hefur hækk-
að jafnt og þétt, meðan álverið hefur fengið
rafmagn á útsöluprís, langt undir því sem
gerist í viðskiptum úti í heimi (nú er meðal-
verð um 17 mills). Almenningur hefur greitt
niður rafmagn til verksmiðjunnar í Straums-
vík.
Þegar álsamningarnir voru gerðir í upphafi
var öðru vísi um að litast í heiminum. Þá var
Jafnskjótt og ísraelsher hörfaði úr fjall-
lendinu austan Beirút, höfuðborgar Líba-
nons, blossuðu þar upp bardagar milli varð-
sveita trúarflokks drúsa og Líbanonsliðs,
sveita Falangistaflokks kristinna maroníta. í
Chuf-fjöllum hafa kristnir menn og maronít-
ar búið hvorir í sínum borgum og þorpum öld-
um saman. Til blóðbaðs kom í trúflokkserj-
um á þessum slóðum 1860, en í borgarastyrj-
öldinni í Líbanon á árunum 1975 til 1976 var,
þar tiltölulega kyrrt.
Þetta breyttist við komu ísraelshers í fyrra-
sumar. í skjóli hans, og með beinu samþykki
Ariels Sharons, þáverandi landvarnaráð-
herra ísraels og frumkvöðuls innrásarinnar,
tóku sveitir falangista sig upp frá Austur-Beir-
út og héldu til fjalla að þjarma að drúsum.
Var það í samræmi við áform Sharons um
nota innrásina til að koma á í Líbanon stjórn!
herskárra maroníta undir verndarvæng ísra-
elsks hervalds.
Assad uppsker ávextina af
innrás Sharons í Líbanon
Koma falangista til stöðva í Chuf-fjöllum'
var í óþökk þorra trúbræðra þeirra, sem þar
eiga heimkynni, vegna þess að nú var friður-
inn milli fjallabúa rofinn. Mannskæðar
orrustur voru háðar og gíslar teknir á báða
bóga. Kvittir komu upp um fjöldaaftökur af
trúarástæðum á einstökum stöðum.
Eftir að Sharon hröklaðist úr yfirstjórn ísra-
elshers, sökum hrannvíganna í flóttamanna-
búðum Palestínumanna við Beirút, þar sem
falangistar voru að verki, tók nýja herforust-
an ísraelska fyrir frekari sókn hersveita þeirra
í fjöllunum. Hélt ísraelsher stríðandi fylking-
um í Chuf í skefjum síðustu mánuði.
Eftir að ljóst varð að Moshe Arens, núver-
andi landvarnaráðherra ísraels, var staðráð-
inn í að láta ísraelsher í Líbanon hörfa suður
á bóginn til árinnar Awali, í því skyni að draga
úr mannfalli í hernámsliðinu, lagði stjórn
Amins Gemayels að ísraelsmönnum að fara
ekki á brott fyrr en Líbanonsher væri við-
búinn að taka við varðstöðvunum í fjöllun-
um. Bandaríkjastjórn lagðist á sveif með
Gemayel, en það kom fyrir ekki. ísraelsku
hersveitirnar héldu í einu vetfangi til virkj-
anna meðfram ánni Awali, einmitt þegar
Líbanonsher átti í fullu fangi að fást við
Amal, varðsveitir islamstrúarmanna af trú-
flokki shiíta, í suðurhverfum Beirút.
Atlaga Amal að Líbanonsher, einmitt á
þessum tíma, var að allra dómi runnin undan
rifjum Sýrlandsstjórnar. Það er nú komið á
daginn, að innrás Sharons, ísraelska útþenslu-
sinnans og yfirgangsseggsins, í Líbanon, hef-
ur orðið til þess fyrst og fremst að gera Hafex
al-Assad Sýrlandsforseta, herskáasta og ófyr-
irleitnasta forustumann arabaþjóða, að þeim
sem mestu ræður um framvindu mála á næst-
unni í löndunum fyrir Miðjarðarhafsbotni.
Sýrlandsher í austurhéruðum Líbanons
vopnaði sveitir drúsa, svo að þær ráða nú öll-
Fimmtudagur 15. september 1983
_j~lelgai-
, pösturinn
hagvöxtur á Vesturlöndum og menn sáu ekki
fyrir þá kreppu sem undanfarin ár hefur hrjáð
iðnríkin. Víetnamstríðið gerði álframleiðslu
gróðavænlega, því svo sem kunnugt er fer ál
að töluverðum hluta til vopnaframleiðslu.
Menn virtust ganga út frá þeim staðreyndum
að virkjanir sem lagt var út í myndu borga sig
á nokkrum áratugum og að stóriðjan myndi
færa björg í bú. En reyndin hefur orðið önnur.
Stóriðjufyrirtækin hafa verið rekin með stór-
felldu tapi (samkvæmt bókhaldi) og er nú svo
komið að talað er um að loka Járnblendiverk-
smiðjunni á Grundartanga. Landsvirkjun
hefur orðið að taka stórfelld erlend lán til að
standa undir framkvæmdum við virkjanir.
Nú nema erlendar skuldir íslendinga um 50%
af þjóðartekjum og er verulegur hluti þeirra
tilkominn vegna ævintýralegrar virkjunar-
stefnu íslenskra stjórnvalda. Á meðan hefur
auðhringurinn Alusuisse framleitt ál og selt
misjafnlega vel. Álfurstarnir hafa borið sig
illa, þótt ekki hafi þeir þegið fjárstuðning að-
dáenda, en nú bíður þeirra betri tíð með blóm
í haga, að því er fregnir herma. Álverð fer
hækkandi, enda vopnaframleiðsla og sala sí-
vaxandi. Japanir hafa lokað álverum hjá sér
m.a. vegna mikils orkukostnaðar og það bæt-
ir samkeppnishorfur ísal. Reikningurinn sem
Ragnar Arnalds sendi Alusuisse vegna
meintra ógoldinna skatta liggur einhvers stað-
ar ofan í skúffu, skýrslurnar frá Coopers og
Lybrant líka. Nú er öldin önnur, ríkisstjórnin
gerir sig enn einu sinni ánægða með að samið
sé um orkuverð langt undir kostnaðarverði,
við hin verðum að borga brúsann.
Ef íslendingar haga sér ekki skikkanlega í
komandi samningum getur Alusuisse sagt
bráðabirgðasamkomulaginu upp og þá verð-
ur raforkuverðið aftur 6.5 mills. Það er sjálfur
formaður stjórnar Landsvirkjunar Jóhannes
Nordal Seðlabankastjóri með meiru sem sem-
ur um frekari útsölu á rafmagni frá því fyrir-
tæki sem hann er ábyrgur fyrir og rekið er
með halla.
í athugasemdum samninganefndarinnar
vegna bráðabirgðasamkomulagsins við ÍSjAL
segir að samkomulagið dragi úr rekstrarhalla
Landsvirkjunar um 50 milljónir kr., samt er
haft eftir Jóhannesi Nordaí í fjölmiðlum að
hallinn á Landsvirkjun sé ekki tilkominn
iNNLENO
VFIRSVIM
EERUEIMD
um þýðingarmiklum stöðum í Chuf-fjöllum,
nema Suk el-Garb næst Beirút, sem er á valdi
Líbanonshers. Walid Jumblat, leiðtogi drúsa,
hefur stjórnað herferð sinna manna frá
Damaskus, höfuðborg Sýrlands. Og þar í
borg ræðst, hvort viðleitni til að koma á
vopnahléi í Líbanon, og síðan friðargerð milli
stríðandi fylkinga í landinu, ber árangur.
IVIilligöngumenn um vopnahlé, þeir Robert
McFarlane, fulltrúi Reagans Bandaríkjafor-
seta, saudiarabiski prinsinn Bandar bin Sult-
an og utanríkisráðherra Kuwait, hafa undan-
farna daga setið yfir Assad og ráðherrum
hans í Damaskus, að reyna að fá þá til að beita
áhrifum sínum á drúsa og aðra stríðandi aðila
í Líbanon, svo þeir fallist á skilmála fyrir
vopnahléi, sem ekki gerir valdatilkall stjórnar
Gemayels að engu. Síðast þegar fréttist stóð
einkum á því hvort Líbanonsher eða einungis
líbönsk lögregla fengi að taka sér stöðu á
svæðinu sem drúsar ráða nú.
Þótt vopnahlé takist, er eftir þrautin þyngri
að finna pólitíska lausn á valdabaráttunni i
Líbanon. Assad forseti neitar að ræða brott-
för Sýrlandshers úr landinu, nema stjórn
Líbanons rifti áður þeim ákvæðum í samningi
um brottför ísraelshers, sem veita ísraels-
mönnum eftirlitsrétt í héruðunum sem liggja
að Israel að norðan. Jumblat krefst að Gema-
yel forseti víki frá núverandi ríkisstjórn í
Beirút og skipi nýja, sér og bandamönnum
sínum meira að skapi.
NÆeðan þessir atburðir gerast í Líbanon er
ísraelsstjórn nánast áhorfandi að framvindu
atburðarásar, sem hún hratt af stað með hern-
aðaraðgerðum fyrir 15 mánuðum. Begin for-
sætisráðherra hefur látið af stjórnarstörfum,
en kemur því ekki í verk að leggja formlega
lausnarbeiðni fyrir Herzog forseta, svo Sham-
ir utanríkisráðherra getur ekki hafið myndun
nýrrar stjórnar, þótt aðalflokkarnir í stjórn-
arsamsteypunni hafi tilnefnt hann eftirmann
Begins. I þessu millibilsástandi er stjórnar-
forustan í höndum Levi varaforsætisráðherra,
vegna samninganna við Alusuisse. Hverju
skyldi hann vera að kenna? Jóhannes Nordal
er einnig með hugmyndir um að raforkuverð-
ið verði tengt heimsmarkaðsverði á áli, en það
hefur undanfarin ár sveiflast upp og niður og
farið langt niður. Skyldi slíkt fyrirkomulag
vera Landsvirkjun til hagsbóta?
Þessi samningur sem nú Iiggur á borðinu
undirritaður en samþykktur af íslensku ríkis-
stjórninni vekur margar spurningar um stór-
iðjustefnu og virkjanastefnu ríkisstjórnarinn-
ar. Ef farið verður út í stækkun á álverinu um
50% þýðir það fleiri virkjanir. Hvernig á að
fjármagna þær? Með fleiri erlendum lánum?
að væri óskandi að íslensk stjórnvöld
skoðuðu hug sinn rækilega áður en kemur að
næstu samningalotu. í tvo áratugi hefur auð-
hringurinn Alusuisse notið góðs af íslenskum
fallvötnum, meðan almenningur hefur orðið
að borga með álverksmiðjunni. Þrisvar sinn-
um hefur verið samið við auðhringinn og
alltaf þannig að innan nokkurra ára verður að
byrja upp á nýtt til að fá leiðréttingu íslend-
ingum í vil. Enn á að selja orku undir fram-
Ieiðsluverði. Þetta kallar iðnaðarráðherra
Sverrir Hermannsson ótrúlegt afrek, en jafn-
framt fyrsta skref. Það má spyrja hvort
samningsaðstaða íslendinga hafi ekki gefið
kost á betra samkomulagi eftir að búið var að
afhjúpa vinnubrögð Alusuiesse jafn rækilega
og skýrslur Coopers og Lybrant bera vitni.
Það má vissulega deila um það hvort
Alusuisse hafi enn einu sinni farið með sigur
af hólmi eins og fulltrúar stjórnarandstöð-
unnar halda fram, með því ákvæði samnings-
ins að verðið getur aftur fallið niður í 6,5 mills
við uppsögn af hálfu Alusuisse. Ríkisstjórnin
heldur því á hinn bóginn fram að uppsagnar-
ákvæðið sé styrkur,- verði íslendingar ekki
ánægðir með framvindu mála geti þeir sagt
upp og gripið til annarra ráðstafana.
Hinn 23. sept. verður skrifað undir samn-
inginn Umdeilda. Japanir og Norsk Hydro eru
á sveimi umhverfis stóriðjuna og vilja kanna
málin áður en þeir gera upp við sig hugsanlega
aðild að rekstrinum. Álmálið og stóriðjan
verða á dagskrá næstu mánuði og ár og Iýkur
ekki fyrr en álið verður allt í endanlegum
samningi.
sem varð undir í keppni við Shamir um að
leysa Begin af hólmi, og er því ekki fær um að
gegna neinu raunverulegu forustuhlutverki. í
þessu öngþveiti er Sharon kominn á kreik á ný,
krefst landvarnarráðherraembættis í stjórn
Shamirs og leggur til að ísraelsher hertaki á ný
Chuf-fjöllin í Líbanon, og aðra landshluta
sem hernaðarlegu máli skipta í félagi við
Bandaríkjamenn.
Reagan forseti ertæpast ginnkeyptur fyrir
uppástungu Sharons, því hann á fullt í fangi
að verja fyrir þinginu og bandarísku her-
stjórninni veru 2000 bandarískra landgöngu
liða að gæta flugvallarsvæðisins við Beirút. í
bardögum undanfarna daga hefur orðið
nokkurt manntjón í þessu liði, og hefur
Reagan því heimilað yfirstjórn þess að kveðja
til liðsinnis herflugvélar frá bandarískri flota-
deild undan ströndinni. Þessu hafa stjórnir
Sýrlands og Sovétríkjanna mótmælt, og boða
alvarlegar afleiðingar, ef Bandaríkjamenn
hefji hernaðaraðgerðir til stuðnings stjórn
Gemayels í Líbanon.
Komið er á daginn, að Reagan hefur glutrað
niður þeirri stöðu, sem Bandaríkjastjórn
hafði fyrir ári síðan, þegar hann lagði fram á-
ætlun sína um varanlega friðargerð í löndun-
um fyrir Miðjarðarhafsbotni. Miklu veldur
um þessa framvindu, að raunveruleg stjórn
diplómatiskra aðgerða Bandaríkjamanna á
þessum slóðum hefur í vaxandi mæli færst frá
Shultz utanríkisráðherra og fagmönnum hans
í utanríkisráðuneytinu til Clarks öryggismála-
ráðgjafa og annarra viðvaninga í Hvíta hús-
inu. Vanþekking þeirra á málum og kæruleysi
um allt annað en það, sem þeir telja skipta
máli fyrir pólitíska stöðu Reagans heimafyrir,
er meginástæðan til að Bandaríkjastjórn
verður nú að fara bónarveg að Assad Sýr-
landsforseta, og þar með í rauninni að sovét-
mönnum, verndurum hans og vopnagjöfum,
ef bjargaáandliti Bandaríkjaforsetaí afskipt-
um hans af málum landanna fyrir Miðjarðar-
hafsbotni.