Helgarpósturinn - 27.10.1983, Blaðsíða 21

Helgai-----
posturmn.
Fimmtudagur 20. október 1983
21
KJÖTBORÐIÐ VEKUR ATHYGLI
Opið kl. 10—4
laugardaga
E
EUROCARD
Vdrumarkaðurinnhf.
EIÐISTORG111
eða óbeinni“.
Sjálfur segir Hilmar: „Ég fór
persónulega með u.þ.b. 80 manns til
Freeport en sá um ferðir 250
manna. Ég talaði við fjölskyldur,
yfirmenn vinnustaða og einstakl-
inga og með aðstoð Flugleiða og
lánastofnana tókst að greiða götu
okkar. Skilningur á málefni okkar
vaknaði þegar Lilli Berndsen kom
heim edrú. Þá skildu menn að tími
kraftaverkanna var ekki liðinn“.
í nóvember 1976 fæddist hug-
myndin að Samtökum áhuga-
manna um áfengisvandamálið —
SAÁ. Hilmar bar hugmyndina
undir þáverandi borgarstjóra, Birgi
ísleif Gunnarsson, sem tók vel í
málið og boðaði til fundar 27 full-
trúa ýmissa félagssamtaka. Hilmar
hélt framsöguræðu, kynnti hug-
myndina og sagði að 22 milljónir
vantaði sem startkapítal. Hilmar
um afgreiðslu þessa máls: „Þegar
Adda Bára heyrði þessa tölu varð
henni að orði að það væri víst ekki
runnið af Hilmari Helgasyni enn-
þá, ættum við ekki heldur að tala
um tvær milljónir. Og þar með var
málið dautt“.
En málið var ekki dautt lengi.
Vesturfararnir stofnuðu svonefnd-
an „Freeport-klúbb“ og í septem-
bermánuði 1977 kölluðu nokkrir
menn með Hilmar í fararbroddi
saman blaðamannafund og lýstu
yfir stofnun SÁÁ. Hilmar: „Hug-
myndin með SÁÁ var fyrst og
fremst að stofna samtök sem gætu
aflað þess fjár sem nauðsynlegt var
til að starfrækja sjúkrastöð og
endurhæfingu fyrir áfengissjúkl-
inga á Islandi. SÁÁ átti ennfremur
að vinna í nánum tengslum við AA-
samtökin en þau sem slík hafa enga
yfirstjórn og fara ekki með neina
fjármuni og því ekki á þeirra valdi
að ráðast í slíkar stórframkvæmdir.
Hugmyndin um SÁÁ mætti geysi-
legum andbyr meðal almennings í
byrjun og þegar ég stakk upp á því
að halda stofnfund SÁÁ í Fíáskóla-
bíó, héldu allir að ég væri orðinn
snarvitlaus. Þegar fundurinn var
síðan haldinn þar var bíóið troð-
fullt“.
Þar með var SÁÁ orðið að veru-
leika og nú fóru hlutirnir að gerast
hratt: Silungapollur varð sjúkra-
stöð áfengissjúkra, Sogn í Ölfusi og
Staðarfell í Dölum endurhæfingar-
stöðvar. Satt að segja gerðust breyt-
ingarnar svo hratt að mörgum þótti
nóg um og fordæmdu söfnunarað-
ferðir samtakanna og fjáröflun. En
þeir voru einnig ófáir sem dáðust að
.krafti samtakanna. Einn þeirra var
Guðmundur J. Guðmundsson sem
átt hefur sæti i stjórn samtakanna
nær allt frá upphafi: „Það voru
óhugsandi hlutir að gerast. Hilmar
Helgason er með sjaldgæfari
mönnum, hann er hlaðinn ógurleg-
umsprengjumætti, hugmyndaríkur
og djarfur. Hann hreif alla með sér;
það sem virtist fáránleiki við fyrstu
sýn, stofna SÁÁ og síðar Vernd og
Atak, málaði hann upp fyrir manni
svo maður hreifst með. Hann var
svo smitandi að jafnvel gamlir,
þungir hundar eins og ég urðu smit-
aðir af þessu afli og dýnamíti
mannsins. Hilmar Helgason hefur
alveg breytt mínum vinnustíl; þegar
ég er efins um einhverjar fram-
kvæmdir eða er ragur við að takast
á við málin, verður mér iðulega
hugsað til Hilmars, sem hefur gert
hið ótrúlega, og þá vex mér kjarkur
og áræði. Þegar við hinir í stjórn-
inni vorum að velta fyrir okkur litl-
um fundarsölum, talaði Hilmar um
Hótel Sögu og Háskólabíó og fyllti
þessa samkomusali með glans.
Hilmar er eldhugi, hann reif upp
SÁÁ og gerði það að stórveldi“.
Tómas Á. Tómasson forstjóri var
framkvæmdastjóri SÁÁ um tíma:
„Okkur Hilmar greindi oft á um
leiðir og sá ágreiningur varð að lok-
um til þess að ég sagði af mér fram-
kvæmdastjórastarfinu. Hins vegar
erum við góðir vinir sem áður og
það var hans verk að ég fór vestur til
Freeport. En það er sama hvað sagt
er um Hilmar Helgason og SÁA;
hann var réttur maður á réttum
tíma á réttum stað“.
Ójjarfi er að fjölyrða meira um
SÁA, samtökin héldu áfram að
vaxa og opna nýja og glæstlega
sjúkrastöð við Grafarvoginn í
haust. Enn er deilt um aðferðir
þeirra en fáir gagnrýna málstað
þeirra og markmið og eitt er víst, að
SÁÁ hefur gjörbreytt viðhorfi
almennings til áfengissýki.
Hilmar springur
En hvað varð um Hilmar Helga-
son?
„Ég starfaði aðallega að málefn-
um SÁÁ fyrstu árin eftir meðferð-
ina“, segir Hilmar, „en jafnframt
rak ég eigið fyrirtæki Hilmar
Helgason h/f. Síðan urðu fyrirtæk-
in fleiri og í ársbyrjun 1981 voru
þau orðin 11. Ég hélt mér edrú í
fimm ár. En um vorið 1981 fannst
mér ekkert ganga mér í haginn; ég
stóð í lögskilnaði, sektarkenndin
var að drepa mig, mér fannst ég
hafa brugðist, ég ákvað að slútta
öllu; yfirgefa allt. 16. apríl 1981
labbaði ég út með litla tösku í hend-
inni og afhenti eiginkonu minni all-
ar mínar eigur. Ég fór á vinnu-
fyllerí, stofnaði Átak, hugmyndina
að sparisjóði alkóhólista, og lagði
drögin að stofnfundi á Hotel Sögu.
500 manns mættu á fundinum en
tveimur tímum áður en hann hófst
datt ég í það. Ég sendi bréf á
stofnfundinn sem Albert Guð-
mundsson las upp. Þar stóð að
gamall óvinur hefði heimsótt mig
og ég ætlaði að berjast við hann“.
Fréttin um að Hilmar Helgason
hefði fallið, barst eins og eldur í
sinu um allt land. Það var mikið fall
fyrir Hilmar sjálfan og geysilegt
áfall fyrir SÁÁ. Einn af forráða-
mönnum SÁÁ segir um þetta atriði:
„Það varð mikill hvellur þegar
Hilmar sprakk. Margir sem höfðu
haft horn í síðu okkar frá upphafi,
notuðu tækifærið og básúnuðu
fánýti meðferða og SÁÁ yfirleitt.
Margir áttuðu sig þó á því að Hilm-
ar Helgason var ekki samtökin, og
þótt hann félli störfuðu þau áfram
sem áður. En við komumst einnig
að raun um, að rangt hefði verið að
hafa aðeins einn mann í forsvari
fyrir samtökin; að allur okkar mál-
staður gæti hrunið út á við vegna
eins manns. Þess vegna ákváðum
við að breyta til og fjölga andlitun-
um út á við“.
Hvers vegna „sprakk“ Hilmar?
Sjálfur segir hann að sér hafi ekki
gengið nógu vel, kvennamál verið
farin að rugla hann í ríminu og
hann misst sjónar á tilganginum
með starfi sínu. Fæstir þeir sem HP
talaði við eru sammála Hilmari.
Einn viðmælandi greinarhöfundar
sem óskar nafnleyndar segir: „Við
vorum í rauninni alltaf dauðhrædd-
ir um Hilmar. Hann er sölumaður
af Guðs náð, og hann seldi alkóhól-
isma eins og hverja aðra vöru. Þess-
ir hæfileikar hans komu að ótrú-
lega góðu gagni meðan við vorum
að ýta samtökunum úr vör. Ég hef
það oft á tilfinningunni að hann
hafi verið í eldlínu SÁÁ út af sporti
frekar en hugsjón. Honum fannst
slagurinn skemmtilegur. Þegar
mesti hasarinn var um garð genginn
og Hilmar búinn að vinna sterkustu
og erfiðustu verkin, fannst honum
púðrið farið úr þessu. Svo þoldi
hann ekki velgengnina. Honum var
hampað af þjóðfélaginu, hann varð
fjölmiðlasjúkur og frægðin og hinn
skjóti frami varð honum um megn“.
Annar viðmælandi HP segir:
„Við félagar í samtökunum sáum
fljótlega hvert stefndi. Þótt hann
neytti ekki áfengis, var flugið svo
hátt að stutt var i sömu gömlu
stælana. Hann sá að sér og bauðst
til að víkja úr formannsstarfinu en
við slógum um hann skjaldborg því
við vorum dauðskelkaðir við að
uppsögn hans yrði notuð gegn okk-
ur. Samtökin voru og eru mjög við-
kvæm, því alkóhólismi er við-
kvæmur sjúkdómur. Hilmar var
líka fullfær í starfi sínu framan af.
Hann var hugmyndaríkur og elju-
samur og var einkar duglegur við að
velja sér hæfa samstarfsmenn. En
það hallaði stöðugt undan tæti og
þegar kvennamálin voru öll komin
úr skorðum var stutt í flöskuna".
Lilli Berndsen: „Það kom mér
ekki á óvart þegar Hilmar sprakk.
Ég var búinn að vita lengi að svo
mundi fara. Hann þóttist vera að
framkvæma allan andskotann en í
rauninni kemur hann engu í fram-
kvæmd nema fullur.
Nú hefst drykkju- og meðferðar-
tími í ævi Hilmars. Hann er kominn
til Bandaríkjanna nokkrum dögum
eftir að hann hefur drykkju á ný; í
þetta sinn á meðferðarheimilið
Chigchat í Pennsylvaniu. Hann er
rekinn úr þeirri meðferð eftir 30
daga vegna hroka og gerist róni í
frægasta drykkjurútahverfi í heimi;
Bowery í New York. Hann pússar
bílrúður á götunum, tæmir 85 centa
rauðvínsflöskur og sefur innan um
pappakassa og dágblöð. Eftir
nokkra hríð fær hann nóg af úti-
gangslífinu, leigir sér svítu á Hilton
fyrir kreditkort en eftir sólarhring
kemur hann sér heim til íslands
með 3 dollara í vasanum. í Reykja-
vík liggur hann í ræsinu í 7 mánuði
og sefur í bílum og kjallaratröpp-
um. „En ég flutti aldrei inn á konu,
því ég hef megnustu fyrirlitningu á
plastpokamönnum“, segir Hilntar.
Á gamlárskvöld 1981 gefst Hilmar
upp á drykkjunni. Hann fær sér
vinnu á Eyrinni í 5 vikur en á þriðju
viku er hann farinn að drekka aftur.
Hann selur það litla sem hann á og
flýgur til USA, ákveðinn í að láta
aldrei sjá sig aftur á íslandi,
minnugur allra ósigranna sem hann
hefur beðið eftir að hann hóf
drykkju að nýju.
Hilnrar hættir tiltölulega fljótt
drykkju eftir að hann kemur til
Bandaríkjanna. Hann fer að vinna
á ýmsum meðferðarstofnunum og
fer m.a. í mikla ferð um 17 ríki þar
sem hann heldur fyrirlestra í há-
skólum um áfengisbölið. í desem-
bermánuði er hann búinn að fá nóg
af Ameríku að sinni og flýgur heim
til íslands. 15. desember hefur hann
drykkju að nýju og það fyllerí end-
ist yfir áramótin. 2. janúar 1983
setur hann tappann í flöskuna og er
þá orðinn staurblankur. Hann leit-
ar til opinberra sjóða og biður um
fjárstyrk en er neitað um þá upp-
hæð sem hann fer fram á. Hilmar:
„Þá lagðist ég undir sæng. Mér var
ljóst, að ekkert yrði gert fyrir mig.
Ekkert gerðist ef ég gerði það ekki
sjálfur. Ég hugsaði og hugsaði, og
skyndilega, þarna undir sænginni,
kviknaði hugmyndin og Sölusam-
tökin urðu til“.
Hugmynd Hilmars var í stuttu
máli sú að hefja innflutning á
blómafræflum svonefndum, selja
þá í pökkum til einstaklinga sem
gátu kallað sig sjálfstæða atvinnu-
rekendur og seldu vöruna áfram til
neytenda. Kerfið er einfalt: Með
þessu móti fær Hilrnar staðgreiðslu
á vörunni, hann eyðir sáralitlu í
kostnað fyrirtækisins, engu fé er
varið í auglýsingar, hann losnar við
dreifingarkostnað og situr ekki
uppi með neinn lager, svo eitthvað
sé nefnt.
Hilmar leitaði til vinar síns
Ásgeirs Hannesar Eiríkssonar og
honum leist það vel á hugmyndina
að hann fjármagnaði hana í byrjun.
í dag eiga þeir Sölusamtökin saman
og blómafræflar eru neysluvara um
gjörvallt landið. Þeir félagar létu
ekki staðar numið heldur eru í óða
önn að byggja upp sölukerfi á öll-
um Norðurlöndum eins og HP hef-
ur áður greint frá, og þá er ekki
söluvaran einungis blómafræflar
heldur fiskur, pylsur, pylsuvagnar
og ull. Þá er Hilmar búinn að ná í
umboð frá USA fyrir undraefni
sem er blandað saman við eldsneyti
til að drýgja nýtingu þess og orku.
Þeir félagar hafa einnig í bígerð að
starfrækja mikla heilsuræktarstöð í
Krísuvík með golfvöllum, hollustu-
fæði og tilheyrandi. Stöðin er ætluð
fjársterkum, erlendum aðilum en
einnig íslendingum. Og fyrir
skömmu keypti Hilmar nafn og
útgáfurétt Mánudagsblaðsins, þótt
hann hafi enn ekki ákveðið hvernig
hann ætlar að hagnýta blaðið.
„Vinur minn Ásgeir Hannes er
þessa dagana í Bandarikjunum að
kynna sér rekstur heilsuræktar-
stofnana, og ég býð með þessa
ákvörðun þangað til hann kemur til
baka“, segir Hilmar við HP.
Framtíðin
Hilmari vegnar því vel fjárhags-
lega. En gæfan er honum ekki hlið-
holl í persónulegunt málum. Hann
hefur drukkið sleitulaust frá því í
aprílmánuði, eina til tvær flöskur
af sterku víni á dag. Hann er bólg-
inn í andliti, augun þreytuleg og
rök, en að öðru leyti er erfitt að sjá
að þessi maður sé búinn að vera
drukkinn í hálft ár. Hann talar
skýrt og yfirvegað, ntinnið er
óbrenglað og það sést vart vín á
honum. Hann segir undirrituðum
sögu sína afdráttarlaust; segist vera
hættur að ljúga. Ekki eru allir sam-
mála um það.
Framhald á bls. 23
eftir Ingólf
Margeirsson
Mynd: Jim Smart