Helgarpósturinn - 19.04.1984, Qupperneq 6

INNLEND YFIRSÝN

Ef ekki tekst að sœtta sjónarmið
á okkar litla landi, hvernig í
ósköpunum á þá að fá einhverju
áorkað útí hinum stóra,
vonda heimi?
FriSarpáskar - einhvers virSi?
Friðarhátíð sem sextán félög og samtök
standa að í Norræna húsinu nú um páskana
er líklega glæsilegasta friðarhátíð sem
nokkursstaðar hefur verið hafdin í heimin-
um, og það jafnvel þótt ekki sé reiknað út
frá blessaðri höfðatölunni okkar. Tíu daga
dagskrá þar sem fram hafa komið ýmsir af
fremstu iistamönnum þjóðar, að viðbætt-
um fjölda sérfræðinga á ýmsum sviðum,
hefur hvergi verið haldin, að því að við best
vitum. Spurningin er hvort árangurinn
verður í einhverju hlutfalli við glæsileikann.
Hafa friðarhreyfingar yfirleitt fengið ein-
hverju áorkað, einhversstaðar? Einhverju
áþreifaniegu. Eftir því sem ég best veit hafa
friðarhreyfingar ekki komið í veg fýrir upp-
setningu einnar einustu bombu eða smíði
eins einasta nýs vopnakerfis.
Kristín Ástgeirsdóttir (Friðarsamtök
kvenna) sagði rétt að enn sem komið væri
hefði ekki tekist að koma í veg fyrir upp-
setningu flauga eða smíði vopnakerfa. Hins-
vegar hefðu friðarhreyfingamar haft þó-
nokkur áhrif í þá átt. Hún nefndi að í Noregi
og Danmörku hefði orðið hugarfarsbreyt-
ing hjá stjómmálamönnum hvað varðaði
meðaldrægcir flaugar NATO. Þetta taldi hún
tvímælalaust vera fyrir þrýsting frá friðar-
hreyfingum. Sér Bemharður Guðmundsson
(friðarnefnd ísl. þjóðkirkjunnar) tók í sama
streng og nefndi að auki Holland sem dæmi,
en þcir eiga kjarnaflaugar erfitt upp>dráttcir
um þessar mundir, ef svo má að orði kom-
ast.
En er það ekki dálítið áhyggjuefni að
þetta gerist aðeins öðm megin, þess sjást
allavega ekki mikil merki að friðarhreyfing-
ar hafi mikil áhrif austan jámtjaldsins?
„Vissulega er það áhyggjuefni," segir
Kristín. .friðarhreyfingar í Evrópu reyna
mikið til að ná austurfyrir tjaldið. Auðvitað
væri hægt að þrýsta á Sovétríkin ef til þess
fengist alþjóðleg Scunstaða. Sovétríkin eiga
til dæmis mikilla viðskiptahagsmuna að
gæta á Vesturlöndum og ef friðarhreyfingar
á Vesturlöndum fá einhverju áorkað sín
megin hlýtur að verða aukinn þrýstingur á
Sovétríkin. En við erum bara með svo mikla
drápsgetu í heiminum að einhliða skref er
árangur". Það er ólíklegt að allir skrifi upp á
þetta síðsta atriði.
Séra Bernharður sagði að prófessor
Thompson, sem er einn cif fmmkvöðlum
friðarhreyfingar á Vesturlöndum, legði höf-
uðáherslu á að styðja frjálsar friðarhreyf-
ingar austan jámtjaidsins. Hcmn sagði að
menn gerðu sér grein fyrir að fr jálsar friðar-
hreyfingar eins og til væm á Vesturlöndum
væri ekki að finna austan jámtjalds en það
væri mjög mikilvægt að hlúa að þeim sem
þar reyndu að hafa sig í frammi í þessu máli.
Menn yrðu að gera sér grein fyrir að þetta
fólk berðist við allt aðrar aðstæður en á
Vesturlöndum og gæti til dæmis ekki gagn-
rýnt stjórnvöld í sínu landi með sama hætti
og hér.
Nú er það svo með friðarhreyfingar að
það er ekki alltaf mjög friðsamlegt milli
þeirra. Raunar sýnist manni stundum að
friðarhreyfingcir hcifi ekki fengið öðm áorkað
en skýra á ný þær línur sem skipta mann-
skepnunni til vinstri og hægri. Þetta hefur
mjög vel komið í ijós í sambandi við þessa
Friðcirpáska. Meðai aðilanna sextán em til
dæmis Scimtök herstöðvaandstæðinga og
Æskulýðsfyiking Alþýðubandalagsins og
þessir aðilar lögðust hart gegn því að Varð-
berg fengi aðild. Það var ekki fyir en kirkjcin
og læknar settu aðild Vcirðbergs sem skil-
yrði fyrir áframhaldandi eigin þátttöku að
það gekk í gegn. Þjóðviljinn og Morgunblað-
ið heifa svo túlkað þetta hvort á sinn veg og
bæði í leiðara og fréttaskýringum í Þjóðvilj-
anum hefur yfirlýsing Friðarpáska verið
túlkuð langt útfyrir það sem hún segir. Að-
standendur Friðarpáska telja þó ekki að
þessar deilur komi í veg fyrir nokkuð sæmi-
legt samstcirf um að þetta geti farið vel fram.
Það hafi frá upphafi verið ljóst að þótt menn
væm í flestum tilfellum sammála um hver
vá kjarnorkuvopn væm þá væri mikill
ágreiningur um ieiðir.
Séra Bernharður telur að meginvanda-
málið í öilum umræðum um stríð og frið sé
að fá aðilana til að sjá hlutina frá sjónarmiði
hvers annars. Þessvegna sé líka mikilvægt
að fá fóik tii að starfa saman þótt það sé á
öndverðum meiði í mörgu, eins og til
dæmis Varðberg og herstöðvaandstæðing-
ar. Megintilgangurinn með Friðarpáskum
sé að fá fólk til að hugsa um vandamálið, til
að sjá að þetta er mál sem við sem einstakl-
ingar bemm ábyrgð á en ekki bara ein-
hverjir stjórnarherrar úti í heimi.
Það er ólíklegt að á þessum Friðarpásk-
um takist að samræma sjónarmið vinstri og
hægri manna. Vegna þess hve vinstri menn
hafa víða misnotað friðarhreyfingar í póli-
tískum tilgcmgi og til einhliða áróðurs gegn
Vesturlöndum, eiga friðarhreyfingar ekki
upp á pallborðið hjá þeim sem til hægri em.
Gallinn er sá að þeir setja allar friðarhreyf-
ingar undir einn hatt en auðvitað em til
hreyfingar sem berjast aðeins gegn kjarn-
orkuvopnum sem slíkum og gera ekki
greinarmun á þeim eftir þvf hvom megin
járntjaldsins þau em staðsett.
En ef ekki tekst að sætta sjónarmið hér á
okkar litla landi, hvemig í ósköpunum á þá
að fá einhverju áorkað útí hinum stóra.
vonda heimi? Til hvers em menn að þessu
brölti?
Við skulum líta á upplýsingar sem er að
finna á töflu í Norræna húsinu. Þar segir
meðal annars, um „meðaistórt" kjamorku-
stríð á Norðurhveli jarðar:
Um 1.100 milljónir manna myndu farast
og álíka margir slasast svo alvarlega að þeir
þyrftu læknisaðstoð (sem hvergi væri að
fá). Mánuðum saman eftir stríðið yrði loft-
hiti undir frostmarki og dagsbirta sáralítil.
Mikil geislavirkni yrði og aukin útfjólublá
geislun frá sólinni. Framleiðni í vistkerfum
náttúm og landbúnaðar yrði vemlega skert
í ár eða meira. Þeir sem eftir lifðu myndu
svelta í kulda og myrkri og verða auk þess
að þola allt að banvæna geislaskammta.
Næðu áhrifin til Suðurhvels jarðar, sem nú
virðist hugsanlegt, er hætta á að allt lífríki
jarðarinnar liði undir lok og þar með mað-
urinn.
Eftir þessa lesningu má skilja af hverju
menn em að brölta.
ERLEND YFIRSYN
Sovéskur tundurspillir búinn
eldflaugum á mynd tekinni úr
norskri herflugyél - eftirlitskerfi
NATÓ brást.
Risaæfing sovétflota á Noregs-
hafi kom NATÓ-ríkjum á óvart
Varla var iokið mestu her- og flotaæfing-
um, sem Atlantshafsbandalagið hefur efnt
til á norðurslóðum, þegar sovétmenn
bmgðu við og tóku að sýna, hvers þeir em
megnugir á sama hafsvæði, þeim hluta
Norður-Atlantshafs sem takmarkast af ís-
landi, Jan Mayen, Noregi og skosku eyjun-
um. A þessu svæði safnaðist saman í síð-
cista mánuði floti nokkurra ríkja Atlcints-
hafsbandalags beggja vegna hcifsins, sigldi
til Norður-Noregs og æfði þar landgöngu og
viðureign við innrásarlið, komið að austan
til að hertaka flugvelli í Norður-Noregi og
herskipalægi í norskum fjörðum.
Markmið æfingarinnar var að sýna svart
á hvítu, að Atiantshafsbandalagið sé fullfært
um að koma Noregi til aðstoðar með
skömmum fyrirvara, sé á landið ráðist frá
stöðvum Sovétríkjanna á Kólaskaga, til-
tölulega skammt austan landamæra Nor-
egs. Þar er saman kominn öflugasti hluti
sovéska flotans, bæði yfirborðsherskip og
kafbátcir, mikill fjöldi árásarflugvéla og þær
sveitir sovéska hersins sem best eru þjálf-
aðar í vetrar- og fjallahemaði.
í heræfingum Atlantshafsbandaiagsins á
landi í Norður-Noregi tóku þátt yfir 40.000
manns. Samkvæmt ákvæðum Helsinkisátt-
málans frá 1975 berríkjum hemaðarbcinda-
laganna tveggja að tilkynna gagnaðila fyrir-
fram um heræfingar meira en 25.000 manna
úr landher og bjóða heim fulltrúum til að
fylgjast með æfingunum. Þetta gerði yfir-
stjórn Atlantshafsbandalagsins, og sovésk-
ur liðsforingi var meðal [jeirra sem þáðu
heimboð æfingarstjómarinnar í Norður-
Noregi.
Helsinkisáttmálinn geymir engin ákvæði
um að fyrirfram skuli kunngera um æfingcir
flota né flughers, og sovéska herstjómin var
því formiega í fuilum rétti, þegar hún sendi
fyrirvaralaust mikinn herskipaflota út á
Norður-Atlantshaf rúmri viku eftir að æf-
ingu Atlantshafsbandalagsins lauk. Her-
skipin komu bæði úr Norðurflotanum í
flotahöfnum umhverfis Murmansk og úr
Eystrasaltsflotanum. Flugvélamar komu frá
herflugvölium á Kólaskaga.
Norska herstjómin varð fyrst til að kunn-
gera komu sovéska flotans á sömu slóðir og
herskipa Atlcintshafsbcindcilagsríkja höfðu
haldið sig á fáum dögum áður. Norðmenn
fullyrtu, að um væri að ræða öflugasta flota
sem sovéska herstjómin hefði sent út á
Norður-Atlantshaf frá því 1975. Ekki var
skýrt nákvæmlega frá tölu herskipanna og
fylgdarskipa þeirra, en samanlögð tala
þeirra og sprengjuflugvélanna, sem æfðu
árásir á flotann, lék á einu hundraði til
tveggja.
Sovéski flotinn skipti sér í þrennt. Öflug-
asti hlutinn, með fomstuskipið, kjamorku-
knúið orrustu-beitiskip cif Kíroff-gerð, hélt
sig úti fyrir strönd Troms-fyikis í Noregi, en
einmitt þar fóm flota- og heræfingar Atl-
antshEÚsbandalagsins fram.Önnur flotadeild-'
sigldi suður á móts við Hjaltland, á þá sigl-
ingaleið sem bandarísku herskipin höfðu
komið nokkm áður til æfingarinnar við
Noreg. Loks sigldi þriðja sovéska flota-
deildin vestur á bóginn á svæðið milli Jan
Mayen og íslands, og átti greinilega í æf-
ingaáætluninni að mæta flota sem Atlcmts-
hafsbandalagsríki sendu um sundið milli
Islands og Grænlcinds nyrðri leiðina inn á
Noregshaf.
Um 50 sprengjuflugvélar af gerðunum Tu-
22 og Tu-16 æfðu árásir á herskipin. Sömu-
leiðis æfðu sovétmenn kafbátahemað, að
sögn áhafna flugvéla og herskipa, sem Atl-
antshcifsbandalagsríki sendu á vettvang í
skyndi, til að fylgjast með sovésku æfingun-
um.
Sovéski flotinn birtist skyndilega á
Noregshafi einmitt þá dagana sem land-
varnaráðherrar þeirra Atiantshafsbanda-
lagsríkja sem standa að kjamorkuvopna-
nefnd bandalagsins sátu á fundi í Cesme í
Tyrklandi. Hermálafréttaritarar fylgdust
með fundinum, og frá þeim bárust fregnir
um að meðal ráðherranna ríkti urgur og
óánægju yfir að sovésku æfingamar hefðu
komið leyniþjónustum ríkja Atlantshafs-
bandalagsins á óvart. Að vísu varð að sjálf-
sögðu vart við herskipin, þegar þau sigldu
fyrir Norðurhöfða í Noregi og um dönsku
sundin út úr Eystrasalti, en undirbúningur
þessara umfangsmestu æfinga sovétmanna
í áratug hafði farið fram hjá eftirlitskerfi
NATÓ.
Slíkt er mjög alvarlegt mál fyrir bandalag-
ið, því fyrsta merki um hættuástand og auk-
inn viðbúnað Sovétríkjanna af þeim sökum
væri, ef sovéski kafbátaflotinn leitaði
í auknum mæli frá stöðvum sínum við
Bcirentshaf suður með Noregi og út á haf-
dýpi sunnar í Atlantshafi. Geti tilfærsla
sovéska kafbátaflotans af því tagi farið fram
hjá NATÓ, er bandalagið illa sett.
Blaðaskrif um þetta atriði, fyrirfram vitn-
eskju yfirherstjómar NATÓ um sovésku
flotaæfingarnar, urðu til þess að spurningar
vom bornar fram á breska þinginu. Fyrir
eftir Magnús Torfa Ólafsson
svömm Vctfð John Stanley herstfiaráðherra,
sem bar á móti því að vestrænar leyniþjón-
ustur hefðu sofið á verðinum og látið um-
fang og hraða framkvæmd sovésku flota-
æfinganna á Norðaustur-Atlantshaii fram
hjá sér fara.
En þegar landvamaráðuneytið í Washing-
ton lét frá sér heyra um þetta efni tveim
dögum síðar, stönguðust upplýsingar þess
gersamlega á við hugguncirorð breska ráð-
herrans til áhyggjufullra þingmanna. Tals-
maður bandaríska landvamaráðuneytisins,
Michael Burch, skýrði fréttamönnum svo
frá, að sovésku flotaæfingamar hefðu kom-
ið flatt upp á NATÓ. Sérstaklega kvað Burch
umfcing æfinganna hafa komið á óvart, þótt
vitneskja hefði Iegið fyrir um að þess væri
að vænta að sovéski flotinn á norðurslóð-
um hugsaði sér til hreyfings.
Talsmaður bcindaríska landvamaráðu-
neytisins skýrði frá því, að af þessu tilefni
hefði Bandaríkjastjóm ákveðið að leggja til í
yíirstandandi viðræðum um ráðstafanir til
að eyða óvissu í skiptum hemaðarbanda-
laganna, í framhcúdi cif Helsinkisáttmálan-
um, að skylt verði að tilkynna fyrirfram æf-
ingar flota og flughers sem fara fram úr
ákveðnum mörkum, eins og nú gildir um
heræfingar á iandi.
Léleg vitneskja NATÓ um að sovéska
yfirherstjórnin hafði ákveðið aðsýna mátt
sinn og megin á hafinu milli Noregs, Bret-
Iandseyja og íslands, kann að einhverju
leyti að stafa af ástandinu sem ríkir í fjar-
skiptahlerunarstöð Breta í Cheltenham. Að
sögn breskra blaða er starfsemin þar í
lamasessi, eftir að ríkisstjóm frú Thatcher
knúði flesta 7000 starfsmanna til að skrifa
undir skuldbindingu um úrsögn úr stéttar-
félagi, gegn 1000 sterlingspunda greiðslu á
mann. Ella var þeim hótað brottrekstri. Þeg-
ar ljóst varð, að um engar uppsagniryrði að
ræða í hópi þeirra 120 starísmanna sem
neituðu að afsala sér rétt til að vera í stétt-
arfélagi fyrr en dómstóll hefði um málið
fjailað, töldu þeir sem látið höfðu undan
þrýstingi og undirskrifað réttindaafsal með
tregðu sig svikna, og síðan er starfsandi við
þau vandasömu nákvæmnisstörf sem fram
fara í Cheltenham í lágmarki.
6 HELGARPÓSTURINN