Helgarpósturinn - 13.09.1984, Síða 13

I )
>
eftir Þórhall Eyþórsson mynd Jim Smart
Ólafur Gunnarsson var lengi framkvœmdastjóri Síldarvinnslunnar h/fá
Neskaupstad, en er núna kominn hingað suður á mölina og hefur tekið við
stöðu framkvœmdastjóra hjá Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna. Sjálfsagt
hefði Neskaupstaður einhvern tíma þótt óvenjulegur stökkpallur í slíka
stöðu — enda er tónfallið í sjónarmiðum Ólafs Gunnarssonar ábyggilega
nokkuð stríðara en gengur og gerist meðal toppmanna í sjávarútvegi.
„Það var í sjálfu sér undarleg tilfinning að yfir-
gefa Neskaupstað og eiga allt í einu að fara að
hugsa um eitthvað annað en Síldarvinnsluna
h/f. Ég var annar tveggja framkvæmdastjóra
hennar frá 1968, og er óhætt að segja að það
hafi verið starf sem ekki varð komist undan all-
an sólarhringinn — en veitti líka mikla umbun:
ég var með í að kaupa þessi skip, þrjá togara
og tvö nótaskip, sem Síldarvinnslan á Neskaup-
stað á og mér gafst ennfremur færi á að taka
þátt í uppbyggingunni í landi. Á Neskaupstað á
ég auðvitað fullt af afbragðs vinum og kunningj-
um, því að þar dvaldist ég nær samfleytt frá því
ég fluttist þangað sex ára að aldri — ætli það
hafi ekki verið árið 1946. Undanskilin eru þó
þau ár sem ég vár hér syðra við nám í vélskólan-
um, og eins námsdvöl í Austur-Þýskalandi á ár-
unum 1961—64. Að öðru leyti hefur Neskaup-
staður átt í mér hvert bein.
Síldarvinnslan á Neskaupstað er stórt og um-
svifamikið fyrirtæki í svo litlu byggðarlagi; hjá
henni starfa í kringum fjögur hundruð og fimm-
tíu manns af sautján hundruð íbúum. Þar er
unnið að alhliða verkefnum: loðnuvinnslu,
frystingu, sölu og þar fram eftir götunum; en
einnig er þarna vélavinna og dráttarbraut.
Starfsemin hefur vitaskuld gengið misjafnlega
— stundum vel, stundum verr. Þegar ég tók við
framkvæmdastjórn á sínum tíma var síldinni að
ljúka og verið var að skipta yfir í bolfiskveiðar,
og enn síðar yfir í loðnu; breytingarnar hafa
verið margháttaðar í gegnum tíðina."
— Neskaupstaður hefur um langan aldur haft
töluverða sérstöðu í pólitík, ekki satt?
„Jú, það er kunnara en frá þurfi að segja, að
þar hefur pólitíkin verið fremur staðbundin. Al-
þýðubandalagið hefur tíðum heyrst beita þar
sömu röksemd og Sjálfstæðismenn í Reykjavík:
að fólk eigi að kjósa traustan meirihluta. Þarna
hefur þessu sem sagt verið snúið við. — Ég held
þó að fylgi Alþýðubandalagsins á Neskaupstað
hafi einkum byggst á því að menn hafa verið
samtaka um bæjarmál, en síður á því að stefna
bandalagsins í heild markaði leiðina. Síldar-
vinnslan hefur aldrei verið háð bæjarfélaginu
um rekstur, þótt auðvitað hafi verið reynt eftir
fremsta megni að taka tillit til atvinnuástands-
ins, eins og venja er.
Þorskur — með haus eða án
En fyrst og fremst er Neskaupstaður dæmi-
gert sjávarpláss sem lifir og hrærist í kringum
fiskinn. Að vísu er bærinn tiltölulega einangrað-
ur vegna legu sinnar, þótt reyndar hafi úr því
bæst með tilkomu jarðgangnanna í gegnum
Oddsskarð. Ekki fór hjá því að starf i mínu fylgdu
nokkuð tíð ferðalög; einkum var maður vanur
að fárast yfir vetrarferðum til Reykjavíkur þeg-
ar þurfti að arka yfir fjöll og firnindi í misjöfnum
veðrum — ég hef enga tölu á því hversu oft ég
hef orðið að fara fótgangandi yfir Oddsskarð.
En ætli maður komi samt ekki til með að sakna
þessa þáttar í starfinu þegar frá líður. Hingað er
ég nú engu að síður kominn og kann verunni og
nýja starfinu vel.“
— Núna verður mönnum tíðrætt um að stað-
an í sjávarútvegi gerist æ erfiðari.
„Já, það er í rauninni hægt að tala um að
ástandið sé orðið óþolandi. A sama tíma og sú
skoðun er ríkjandi að stemma eigi stigu við
hvers konar höftum þá er sjávarútvegurinn ríg-
bundinn, og í þeim efnahagsráðstöfunum sem
núna er verið að gera virðast þau mál sem að
honum lúta hreinlega hafa gleymst. Ennfremur
er sú stefna afar slæm að beina öllu atvinnulífi
hingað að Faxaflóasvæðinu en vanrækja aðra
landshluta. Fyrir fólkið í þessum smábæjum,
eins og til að mynda Neskaupstað, er gríðarleg
alvara á ferðum ef fyrirtækin þar geta ekki leng-
ur tryggt atvinnuöryggið."
— Hefur kerfi Sölumiðstöðvar hraðfrystihús-
anna reynst nægilega vel?
„Sannleikurinn er sá að þetta eru okkar þýð-
ingarmestu útflutningssamtök. Sölukerfi sam-
takanna er áratuga gamalt og hefur þróast og
eflst í tímans rás. A vegum Sölumiðstöðvarinnar
eru rekin fyrirtæki í Bandaríkjunum og Bret-
landi, en auk þess er skrifstofa í Hamborg. Það
má ekki gleymast að þessir aðilar erlendis eru
mjög mikilvægur þáttur í starfseminni.
Tegundirnar sem við sendum á markaðinn
skipta hundruðum. Margir halda að hráefnið
sem við komum á framfæri sé óunnið — það sé
bara verið að selja þrosk, með haus eða án. En
í raun og veru lætur nærri að sjötíu prósent af
framleiðsluvörunni fari beint til neytandans full-
unninn.
Fyrirtœkin gerð gjaldþrota
Þegar spurt er að því hvernig kerfið hafi stað-
ið sig verður að bera sig saman við aðra. Ætli
ekki komi í ljós yfirburðir samtakanna þegar allt
kemur til alls? Miðað við Sölumiðstöðina er það
sem aðrir eru að seija ekkert sem máli skiptir —
að Sambandinu einu undanskildu; þar kemur
einkum til að við getum tryggt gæðin á vörunni
og höfum þekkingu á markaðinum. I Bandaríkj-
unum erum við í þeirri aðstöðu að selja á marg-
falt hærra verði en aðrir. Auk þess seljum við
fyrir Færeyinga alla þeirra framleiðslu sem fer
'á Bandaríkjamarkað. Það segir sína sögu að aðr-
ar þjóðir skuli treysta okkur til að selja fyrir sig
á markaðinum og sýnir ljóslega hversu apparat-
ið er sterkt.
Annars er eins og menn geri sér ekki grein
fyrir því þegar þeir eru að furða sig á erfiðleik-
um í sjávarútvegi hér á landi að allur kostnaður
er hér gífurlega mikill. Þótt við fiskum meira en
Norðmenn er staða okkar af þessum sökum
mun erfiðari en þeirra; til dæmis er olía og ann-
að þess háttar miklu dýrara hjá okkur, og er í
sjálfu sér ekkert undarlegt.
En vandinn er ekki eingöngu fólginn í þessum
mikla fjármagnskostnaði sem við eigum við að
etja. Það eru töluverðir erfiðleikar í sölu á sjáv-
arafurðum, og það er enginn hægðarleikur að
fá það til að ganga upp að selja vöruna á mjög
háu verði eins og verið er að reyna. Dollarinn
er svo sterkur þessa stundina að í Evrópu er
meira farið að framleiða fyrir Bandaríkjamark-
að en áður, og því hafa safnast þar saman mikl-
ar birgðir.
— Hvernig getur það gengið að útgerð og f isk-
vinnsla séu rekið með stórfelldu tapi eins og
raunin er?
„Ef haldið verður fast við stefnu stjórnvalda
er ekki annað fyrirsjáanlegt en fyrirtækin verði
hr einlega gerð gjaldþrota. Á þessu ári hefur ver-
ið tap í öllum greinum sjávarútvegsins, það hef-
ur verið á bilinu tíu til tuttugu prósent. Fram hef-
ur komið að undanförnu að stjórnin ætlar
á næsta ári að láta gengið síga um fimm
prósent, en á sama tíma verður verðbóigan tíu
til fimmtán prósent. Þær hugmyndir sem komið
hafa fram um að draga úr útgjöldum virðast
ekki vænlegar til að bera árangur. Engar líkur
eru til að verð hækki á erlendum mörkuðum.
Mér sýnist vera ætlast til að fyrirtækin verði
rekin með allt að því tuttugu prósent tapi á
næsta ári — og það dæmi getur ekki gengið upp.
Þess vegna endurtek ég að engu er líkara en
sjávarútvegurinn hafi gleymst í efnahagsráð-
stöfunum stjórnarinnar."
— En hvernig er unnt að bregðast við vandan-
um?
„Við sem störfum að sjávarútvegi höfum vita-
skuld ekki með höndum stjórn efnahagsmála.
En við sjáum að ýmis annar atvinnuvegur geng-
ur ágætlega, og skiljum ekki hvers vegna það
getur ekki líka átt við um fiskvinnsluna. Það
verður ekki fram hjá þeirri staðreynd horft að
sjávarútvegurinn er mikilvægasta atvinnu-
greinin hér á landi að því er snertir gjaldeyrisöfl-
un erlendis. Það er þess vegna heldur betur að
byrja á öfugum enda að þrengja að þessari und-
irstöðuatvinnugrein okkar, og mun hafa hinar
alvarlegustu afleiðingar ef svo fer fram sem
horfir.
Ekki er ofmælt að verið sé að blóðmjólka
kúna — og hefur reyndar verið gert jafnt og þétt
síðan 1979. En það er barnaskapur að ímynda
sér að fyrirtækin geti haldið áfram með þessu
móti. Og eitt er víst: gengið verður ekki ákvarð-
að inni á skrifstofum heldur einungis með því að
miðað sé við raunveruleikann."
— Þú tekur keikur þátt í slagnum?
„Það er mikið verkefni að starfa að sölumál-
um fyrir Sölumiðstöðina, og ég hlakka til að tak-
ast á við það. Mér finnst góð tilbreyting í að
koma í bæinn — en margs er að sakna að aust-
an. Og ekki held ég að ég sé að koma í betra
veður!“
Offfjárfesling, togarar, hús
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna er alltaf á
fullri ferð að leita að nýjum vörum að setja á
markaðinn. Þetta tekur að sjálfsögðu tíma, því
að markaðirnir hafa tilhneigingu til að vera
íhaldssamir. Margir ásaka Sölumiðstöðina fyrir
stöðnuð vinnubrögð og segja að við séum ævin-
lega að gera sömu hlutina. Þetta er mikill mis-
skilningur, en stafar að nokkru ieyti af því að við
höfum ekki gert nóg í því að kynna okkar starf-
semi á meðal almennings. Mikilvægi sjávarút-
vegsins verður líklega seint brýnt um of fyrir
fólki, einkanlega hér á höfuðborgarsvæðinu,
þar sem mér hefur stundum ofboðið skilnings-
leysið sem virðist vera á þessum málum. Menn
eru hinir hróðugustu yfir grósku í hinum fjöl-
breyttustu atvinnugreinum hér syðra — en ætli
hér væri mikið um dýrðir ef ekki kæmi til gjald-
eyrir frá sjávarútvegi.
Ég er þeirrar skoðunar að óheppilegt sé að
veita öllum straumum hingað á suð-vestur-
hornið. Og reyndar er það svo að hér eru það
í minna mæli arðvænleg framleiðslustörf sem
eru unnin, heldur er hér meira um að ræða úr-
vinnslu úr því sem aflað er annars staðar. Auð-
vitað þarf að nýta og fullvinna hráefnið, en það
verður hins vegar sífellt að hafa hugfast að ekk-
ert verður til úr engu.
Það er algengt að heyra talað um offjárfest-
ingu í togurum og sjávarútvegi, — en hvað er
það miðað við þá offjárfestingu í húsum og öðr-
um fasteignum sem maður hefur horft upp á
hér?“
Ef verið hefur offjárfesting í útgerðinni þá er
það vegna aðgerða síðustu ríkisstjórnar. Mönn-
um var hjálpað til að eignast togara, uns þar
kom að þeir voru taldir orðnir of margir; þá átti
allt í einu að fækka þeim, eins og slíkt yrði gert
í einu vetfangi! Auðvitað var það fyrst og fremst
stjórnmálamönnum sem þarna varð á í mess-
unni — en líklega verður bið á því að þeir sam-
þykki það.
Byggf ffyrir ffalska peninga
— Er höfuðborgin orðin æxli á þjóðfélaginu?
„Það er að minnsta kosti orðið skrýtið ef ekki
er lengur hægt að fá fólk til fiskvinnslustarfa í
sjávarplássin; vitanlega væri það tilbúið að
koma ef störfin væru betur launuð. Þróunin
virðist vera sú að fólk leitar í aðra vinnu.en eftir
standa öflug atvinnutæki sem skortir mannafla.
I þessum málum snýr flest öfugt að mér finnst.
Fyrir utan þetta verður að gæta að því að fisk-
vinnsla er orðin vandasamt verk, er í rauninni
orðin iðn, og þarf að öðlast viðurkenningu sem
slík. Það er eftirtektarvert að hér í Reykjavík er
daglega verið að auglýsa eftir fólki til fisk-
vinnslu, en það fæst ekki. Aðstaða fólks á lands-
byggðinni er allt önnur: þar getur það ekki í
jafnmiklum mæli valið úr störfum eins og hér er
unnt, heldur eru atvinnutækifærin þar fyrst og
fremst í fiski.
Eins og ég gat um skýtur skökku við að skera
niður þá aðstoð sem veitt hefur verið undanfar-
in tíu ár til uppbyggingar í sjávarútvegi; hann er
skilinn eftir á brauðfótum, ef svo má að orði
komast, og þessi mikla fjárfesting ekki nýtt eins
og átt hefði að gera.
En þótt stjórnmálamenn hafi tekið rangar
ákvarðanir getur þetta ástand sem skapast hef-
ur aldrei staðið til lengdar. Aðalatriðið er að við
þurfum á gjaldeyristekjum að halda. Án þeirra
færi að kárna gamanið hér í Reykjavík. Hér er
í rauninni verið að byggja upp fyrir falska pen-
inga. Og með því að vera að flytja fólk hingað
verða fleiri atvinnulausir en þyrfti að vera þeg-
ar að kreppir. Hins vegar vantar fólk út á lands-
byggðina, og ég held að eftir eigi að koma í ljós
að þar er öryggið meira þegar til lengdar lætur.
Á stöðum eins og Neskaupstað, þar sem komin
er góð þjónusta, bæði í heilbrigðis- og sj^^mál-
um og eins í menningarstarfsemi, eruWskil-
yrði fyrir hendi til að hægt sé að lifa prýðilegu
lífi.“
— Þú hefur engu að síður sjálfur tekið þann
kost að koma hingað í sæluna!
„Já, sök bítur sekan, eins og sagt er. En ég gat
þess áðan að það er ekki í neinu samhengi við
þennan landsbyggðarflótta að ég flyst frá Nes-
kaupstað. Ég taldi það einfaldlega ekki eðlilegt
að sami maðurinn gegndi svo áratugum skipti
framkvæmdastjórastarfi í fyrirtæki eins og Síld-
arvinnslunni h/f. Bæjarbúar hafa þörf fyrir að
kynnast nýjum mönnum — og ég reyndar
sömuleiðis!“
— Ég held ég geti enn ekki sagt upp á hár hvar
ég hef þig í pólitíkinni...
„Það er einfalt mál: ég er alltaf í stjórnarand-
stöðu, því að ég er ævinlega á móti þeim sem
ekki hlúa nógu vel að atvinnuvegum á lands-
byggðinni. Ég var því að þessu leyti á móti síð-
ustu ríkisstjórn — og er á móti þessari."
Helgarpóstsviðtalið er við Ólaff Gunnarsson, (ramkvœmdastjóra SH