Helgarpósturinn - 20.12.1984, Blaðsíða 20

ALLTAF MARKLAUS
„VISSI EKKI HVORT ÉG ÁTTI AÐ GRÁTA EÐA HLÆJA," SAGÐI FJÁRLAGASÉRFRÆÐINGUR UM UMRÆÐUR UM FJÁRLÖGIN Á ALÞINGI
eftir Halldór Halldórsson myndir Jim Smart
„Halli á fjárlögum". Þetta er setning sem glymur í eyr-
um fólks sem fylgist með fréttum af þjóðmálum, innlend-
um og erlendum. Þetta er vandamál hérlendis og vanda-
mál víða erlendis. Og þetta er raunar einnig vandi venju-
legs fólks, sem á erfitt með að láta endana frægu ná sam-
an. Þeir sem ekki geta það búa við halla á fjárlögum
heimilisins. Þegar rekstur ríkisins er annars vegar, er
málið leyst með „sérstökum ráðstöfunum", gengisfell-
ingu og síðast en ekki sízt með aukafjárveitingum. Heim-
ilin eiga ekki kost á aukafjárveitingum. Sumir geta hins
vegar bjargað sér með aukavinnu. Að lokum endar þetta
svo með því, að það eru tekin erlend lán. Nú skulda ég
eins og önnur íslenzk mannsbörn víst 200 þúsund krónur
í útlöndum (fyrir utan allar hinar skuldirnar mínar) og
þessa peninga slógu stjórnvöld fyrir mig og þig. Nú nema
erlendar skuldir um 63% af þjóðarframleiðslu og er um
18 milljörðum hærri fjárhæð en niðurstöðutala fjárlaga.
Alls skuldum við rösklega 42 milljarða erlendis og með
sama áframhaldi stefnir í það, að erlendar skuldir ís-
lendinga verði helmingi hærri en fjárlög íslenzka ríkisins.
En hvaða plagg er þetta, sem heitir fjárlög?
Og hvers vegna er alltaf þessi eilífi halli á þeim?
Kunna þessir menn ekki að reikna?
Við ætlum að rýna örlítið í þessi mál í dag og reyna þá
aðallega að átta okkur á því hvar hið raunverulega fjár-
veitingarvald liggur. Þá víkjum við óhjákvæmilega að
aukafjárveitingum.
Þessi grein byggir á samtölum við marga menn, en
einkum þó Sigurð Þórðarson, deildarstjóra í fjármála-
ráðuneytinu. Hann er hnútum kunnugur.
Kjartan Jóhannsson alþingismaður. —
Visvitandi blekkingaleikur — að hluta.
Sigurður Þórðarson, deildarstjóri í fjár-
málaráðuneytinu. — Þarf að koma þessu
f vitrænt horf.
I haust vakti það talsverða athygli,
þegar í ljós kom, að utanríkisráðu-
neytið hefði fengið 745 þúsund
krónur vegna sendiráðs íslands í
Washington. Peningunum átti nefni-
lega að verja til byggingar á sund-
laug við bústað sendiherrans vestra.
Þessar upplýsingar komu fram í
skrá um aukafjárveitingar fjármála-
ráðuneytisins. Þetta er löng skrá og
mikil, en þó minni að vöxtum en oft-
ast áður. Þessar aukafjárveitingar
eru að stærstum hluta eins konar
„björgunarpeningar" til þess til
dæmis að tryggja áframhaldandi
rekstur skóla, að framkvæmdir við
tiltekin verk stöðvist ekki o.s.frv. En
sumar þessara aukafjárveitinga eru
nýjar og hafa aldrei komið til kasta
Alþingis, sjálfs fjárveitingarvaldsins.
I lok árs er svo þessi skrá útbúin
sem aukafjárlög og lögð fyrir Al-
þingi. Og þá er of seint að múðra.
Það þýðir ekki að rífast um orðinn
hlut.
En hvers vegna þessar aukafjár-
veitingar? Hvers vegna koma öll út-
gjöld íslenzka ríkisins ekki fram í
sjálfum fjárlögunum? Fyrir því eru
ýmsar ástæður. Ein er þróun efna-
hagsmála, þ.e. verðbólga varð meiri
en ráð var fyrir gert. Ónnur ástæða
er hreinlega ófyrirséð útgjöld, sem
menn telja sig verða að ráðast í. Og
inn á milli eru svo aukafjárveitingar,
sem telja verður vafasamt að hefðu
komizt í gegnum þingið við af-
greiðslu fjárlaga.
Síðastliðin fjögur ár hafa fjárlög
farið fram úr áætlun á bilinu
7%—25,4%.
Fjárveitingarvaldid í
stjórnarrádinu?
Spurningin sem vaknar er sú,
hvort alþingismenn séu af þessari
ástæðu að afgreiða frá sér mark-
laust plagg, marklaus lög? Og sú
spurning vaknar jafnframt hvort
fjárveitingarvaldið sé í raun ekki í
höndum Alþingis heldur einhverra
embættismanna uppi í stjórnarráði?
Fjárlagafrumvarpið er að sjálf-
sögðu samið að fyrirsögn sitjandi
fjármálaráðherra hverju sinni. Ör-
fáir þingmenn í stjórnarliðinu koma
þar nálægt, mikið eða lítið. En end-
anlega eru það embættismenn sem
vinna verkið.
Þá er það líka athyglisvert, að sú
nefnd Alþingis sem menn nefna
gjarnan valdamestu nefnd Alþingis,
fjárveitinganefnd, hefur núna svig-
rúm upp á eitt til tvö prósent til þess
að breyta fjárlagafrumvarpinu til
hækkunar. Hér áður var svigrúm
fjárveitinganefndar á bilinu 2—7%.
Núverandi svigrúm táknar, að
nefndin hefur yfir að ráða 250—500
milljónum króna.
Dreifingin á afganginum af fjár-
lögum, um 25 milljörðum króna, er
ákveðin í fjármálaráðuneytinu.
„Svakalegt ad heyra“
Þegar rætt er við embættismenn
um þetta eru þeir allir á einu máli
um að vinnubrögð við fjárlagagerð
á íslandi séu broguð og raunar snar-
gölluð. Frumkvæði Alþingis sé alltof
lítið og raunar séu þingmenn ótrú-
lega illa að sér um þessi mikilvæg-
ustu lög sem þingið setur árlega.
„Þetta var svakaleg lesning,"
sagði starfsmaður í stjórnarráðinu
við HP eftir að hafa farið í gegnum
fyrstu umræðuna um fjárlagafrum-
varpið á þingi. „Það má segja, að
það hafi verið einn maður sem kom
með einhver efnisatriði inn í um-
ræðuna og voru þess virði að ræða,“
sagði þessi sami maður og bætti við
að aðrir hefðu drukknað í smáatrið-
um. „Ég vissi ekki hvort ég átti að
hlæja eða gráta."
Þetta er þungur áfellisdómur um
þingmenn þjóðarinnar.
En aðalatriðið er ef til vill það
hvers vegna í ósköpunum alþingis-
menn eru að samþykkja fjárlög sem
síðan standast ekki og var raunar
staðreynd áður en lögin fóru í gegn-
um þingið. Slíkt hefur oft gerzt.
HP leitaði til Sigurðar Þórðar-
sonar deildarstjóra í fjármálaráðu-
neytinu, en hann hefur unnið að
undirbúningi fjárlaga um langt
skeið og þekkir vel til þessara mála.
„Haldlítid plagg“
„í mínum huga er eitt meginsjón-
armið efst á blaði. Mér finnst alveg
ófært að þingið sé að afgreiða svona
plagg, sem reynist svo vera jafn-
haldlítið og raun ber vitni. Þetta er
aðalatriði og sýnir í raun og veru
hvað þingið er efnislega illa hæft til
að sinna þessum málum og meta
þau,“ sagði Sigurður.
Sigurður benti á, að á árunum
1981, 1982 og 1983 hefði ríkisstjórn-
in sett sér markmið sem voru óraun-
hæf að því leyti að þá voru ekki
gerðar aðrar ráðstafanir til þess að
ná þessu marki á annan hátt.
Til fróðleiks birtist hér útkoma
síðustu fjögurra ára að þessu ári
meðtöldu.
Fjár- Niður- Mism.
Ár lög staða í krónum %
1981 5.457 5.911 454 8,3
1982 7.809 9.324 1.515 19,4
1983 12.973 16.263 3.290 25,4
1984 18.284 19.570 1.286 7,0
Af þessari töflu sést berlega, að
endanleg útkoma fjárlagadæmisins
getur verið æði fjarri því, sem sam-
þykkt var með pomp og prakt sem
lög frá Alþingi. Þetta hefur þó stór-
batnað, sé aðeins litið á árið í fyrra.
„Óvidunandi, þvarg
og vitleysa“
„Þegar síðan kemur að fram-
kvæmdinni," segir Sigurður, „þá er
það náttúrlega algjörlega óviðun-
andi fyrir okkur að fá fyrirmæli frá
Alþingi um að greiða þessa fjármuni
samkvæmt plaggi sem er jafnóraun-
hæft og raun ber vitni. Þetta hefur
það náttúrlega í för með sér, að hér
er unnin feiknainikil vinna til þess
að endurmeta allt saman og lag-
færa, auk alls kyns þvargs og vit-
leysu," sagði Sigurður.
Sigurður féllst á, að vitanlega
mætti gagnrýna frumvarpið sem
slíkt eins og það kæmi frá fjármála-
ráðuneytinu og segja sem svo, að í
því hafi ekki verið nægilega hald-
góðar upplýsingar handa þing-
mönnum. Þessu hafi Albert Guð-
mundsson fjármálaráðherra viljað
breyta og „bandormurinn" frá því í
vor (lögin um sérstakar ráðstafanir í
efnahagsmálum) hafi á vissan hátt
verið svar við því.
„Það á við rök að styðjast og það
má gagnrýna það, að málin hafi
ekki verið metin á raunhæfan hátt,“
sagði Sigurður, en bætti við: „A
hinn bóginn má svo segja, að þingið
hafi ekki gert nægilegar kröfur og
sé jafnvel ekki hæft til þess að koma
í veg fyrir að við embættismennirn-
ir komumst upp með að skila þeim
tölum, sem voru í fjárlagafrumvarp-
inu í fyrra."
Sigurður vildi lítið ræða um póli-
tískan þrýsting á embættismenn að
skila af sér óraunhæfum tölum,
óraunhæfu frumvarpi. „Við reynum
sífellt að bæta vinnubrögð okkar og
það er ein leiðin til úrbóta. Hin er
sú, að þingið reyni að bæta sinn þátt
með því að gera sig hæft til að ræða
þessi mál á einhverjum vitrænum
grunni."
Kjartan Jóhannsson alþingismað-
ur vildi ekki taka undir það, að fjár-
veitingarvaldið væri uppi í fjármála-
ráðuneyti. Stjórnarsinnar hverju
sinni hefðu sína fulltrúa sem ynnu
að málinu; þeir þingmenn ásamt
ráðherra héldu viðkomandi þing-
flokkum upplýstum og í raun væri
meginafstaðan til fjárlagafrum-
varpsins niðurnjörfuð, þegar það
bærist þinginu.
„Vísvitandi blekkingar
— ad hluta til“
Um það hvort fjárlagafrumvarpið
væri haldlítið plagg, eins og Sigurð-
ur segir, sagði Kjartan:
„Ef verðbólguforsendur frum-
varpsins eru rangar, og þær eru allt-
af rangar niður á við, þ.e. verðbólg-
an er alltaf hærri en gert er ráð fyrir,
þá er spurningin hvort farið var
fram úr því, sem var verðlagsfor-
sendan."
En ef reiknitalan er of lág og allir
eru sammála um að verðbólga verði
meiri en frumvarpið gerir ráð fyrir,
eins og við höfum dæmi um, eru
þetta þá vísvitandi blekkingar?
„Auðvitað eru það að hluta til vís-
vitandi blekkingar, en að hinu leyt-
inu má líta svo á að þetta geti verið
aðferð stjórnarinnar til þess að beita
aðhaldi þannig að það verði enn
meiri tregða í kerfinu til að greiða
umfram þær tölur sem eru í fjárlög-
unum meðal annars. Þetta eru
menn að gera til þess að bjarga sér,“
sagði Kjartan Jóhannsson.
Þá benti Kjartan á, að í raun skorti
langtímastefnu við gerð fjárlaga.
Ymis stefnumál flokkanna væru
þess eðlis, að hugmyndir sam-
kvæmt þeim ættu heima í þarnæsta
fjárlagafrumvarpi en ekki því sem
Alþingi var að afgreiða frá sér fyrir
árið 1985.
En hvernig sem allt veltur, þá hef-
ur dregið verulega úr hækkun um-
fram fjárlög, einkum og aðallega
vegna lækkandi verðbólgu, sem að
vísu fer hækkandi aftur nú um sinn.
Og áfram munu aukafjárveitingar
tíðkast og reynast nauðsynlegar til
þess að leysa brýn mál, eins og
sundlaugarmál sendiherrans í
Washington. Þegar það var gert var
jafnframt leyst annað vandamál í
Washington, en það voru húsnæðis-
mál sendifulltrúa íslands þar og
staðgengils sendiherrans. Utanríkis-
ráðuneytið fékk aukafjárveitingu til
að kaupa bústað fyrir sendifulltrú-
ann í Bethesda, útborg Washington,
sem er innan marka Marylandfylk-
is. Það hús kostaði samkvæmt auka-
fjárveitingunni 10 milljónir 583 þús-
und krónur.
20 HELGARPÓSTURINN