Helgarpósturinn - 24.10.1985, Blaðsíða 25

Hver kannast ekki við að koma þreyttur heim eftir tvöfaldan vinnudag með
þrúgandi hausverk, hálsríg og eymsli í baki; rífa upp gluggabréfin, hitta fjölskyld-
una, vera eins og úti á þekju eða hafa allt á hornum sér; sofna örmagna en sofa
léttum, óværum svefni og vakna jafnþreyttur eða þreyttari að morgni sem
lurkum laminn, kannski kominn með hálsbólgu eða kvef?
Samkvæmt skýrslum lækna hefur býsna stór hluti þjóðarinnar einhvern tíma
kynnst slíku ástandi sem í flestum tilfellum myndi flokkast undir svokallaða sál-
líkamlega (psykosomatiska) sjúkdóma. Hér verður reynt að varpa örlitlu Ijósi á
það samband hugarástands og heilsu sem hér um ræðir. Gunnar Helgi
Guðmundsson, heimilislæknir á Heilsugæslustöðinni í Fossvogi, einn þeirra aðila
sem HP leitaði upplýsinga hjá, kallaði þetta „þjóðfélagslegt vandamál, miklu
stærra en svo að læknar einir gætu leyst það". Auk Gunnars leitaði blaðið til
þeirra Kristínar Guðmundsdóttur yfirsjúkraþjálfara á endurhæfingarstöð Sjálfs-
bjargar og Högna Óskarssonar, geðlæknis á Landspítalanum. Sjónarmið þeirra
fara hér á eftir.
Högni Óskarsson geðlæknir:
„Fólk vill lausnir strax
og helst í pilluformiu
„Ef við göngum út frá sjónarhóli
heimilislæknisins þá er það alveg
rétt hjá Gunnari Helga að töluvert
stór hluti þeirra sjúklinga sem leita
til sinna heimilislækna með sínar
kvartanir hafa í rauninni fyrst og
fremst við sálræn vandamál að
etja,“ segir Högni Oskarsson geð-
læknir. „Oftast eru þetta tímabund-
in vandamál sem tengjast einhverj-
um uppákomum í þeirra lífi. Það er
sjaldnast sem um alvarleg geðræn
vandamál er að ræða.
Þetta hefur ekki verið kannað
hérna kerfisbundið en erlendis þar
sem það hefur verið gert betur ligg-
ur talan á milli 15—50%, svo að tal-
an sem Gunnar nefnir er sjálfsagt
mjög nærri lagi. Það sem er kannski
athyglisverðast er það að heimilis-
læknar greina þessi vandamál
miklu sjaldnar en tilefni er til. Þann-
ig að þeir byrja kannski á því að
meðhöndla líkamlegu kvörtunina
og missa kannski af hinu. Þetta hafa
margar erlendar kannanir sýnt.
Samkvæmt könnunum hér á
landi á störfum heimilislækna þá er
endanleg sjúkdómsgreining lækn-
anna geðrænt vandamál í 5—7% til-
vika. En þeir meðhöndla hins vegar
miklu fleiri eins og þeir væru með
geðrænt vandamál. Við sjáum bara
hvaða lyf þeir gefa, gjarnan lyf við
geðrænum vandamálum, róandi
lyf, svefnlyf eða þunglyndislyf.
Læknar hika við að nota geðsjúk-
dómsgreiningu á sjúklinga því það
er viðkvæmt mál fyrir marga. Mörg
stressfyrirbæri, kvíða- og þunglynd-
isfyrirbæri taka á sig likamlega
mynd. Meginpartur höfuðverkja er
af sálrænum toga spunninn, blóð-
þrýstingssveiflur geta orsakast af
ytra álagi, allskyns kviðverkir, ristil-
krampar og svoleiðis nokkuð teng-
ist mjög gjarnan stressi.
Eitt spilar inn í þetta og það
er að fólk er oft mjög óhresst með
það að líta á sína líkamlegu kvilla af
geðrænum toga og vill þá ekki trúa
því að þetta sé eitthvað geðrænt
vegna þess að það finnur til. Það er
með hausverk, niðurgang o.s.frv.
Mestu máli skiptir fyrir heimilis-
lækna að útskýra, kenna fólki hvað
um er að ræða, að það þurfi að''
breyta eitthvað um lifnaðarhætti til
að bæta úr þessu. En þar er oft við
ramman reip að draga vegna þess
að fólk vill fá lausnir á hraðbergi og
helst í pilluformi. Því er það oft ekki
þannig að læknirinn greini rangt
heldur gerir sjúklingurinn grein-
inguna erfiða.
Það er líka til fyrirbæri sem heitir
á ensku „masked depression" eða
hulið þunglyndi. Það er þunglyndi
sem kemur fyrst og fremst fram í lík-
amlegum einkennum. Fólk finnur
|l
Að bíta á jaxlinn
og bölva í hljóði
Eftir spjallið við sérfræðingana
þrjá má ef til vill draga eftirfarandi
ályktanir:
Aldagömul trúarleg og heim-
spekileg hefð í vestrænni menn-
ingu, sem skiptir manneskjunni í
líkama annars vegar og meira og
minna óskiljanlega sál hins vegar,
er á undanhaldi bæði í almennri
læknisfræði og geðlæknisfræði
(þótt víða sé hún enn í fullu gildi).
Þar með aukast mögleikar lækna
til að leiðrétta truflun á starfsemi
heildarinnar.
Sállíkamlegir kvillar hrjá stóran
hluta Islendinga einhvern tíma á
lífsleiðinni í lengri eða skemmri
tíma. Af þeim er vöðvabólga/
vöðvagigt hvað algengust og hún
orsakast fyrst og fremst af óhóf-
legu vinnuálagi, röngum vinnu-
stellingum og streitu. Ing-
ólfur S.Sveinsson læknir hefur
skrifað ágæta grein um vöðvagigt
sem birtist í Fréttabréfi Heilbrigö-
ismála, 1. tölublaði, 1979. Þar
segir m.a.:
„Vöðvaspennan getur verið um
allan líkamann en er oft mest í
þeim vöðvum sem hafa mest með
tjáningu tilfinninga að gera en það
eru vöðvar í höfði, hálsi og hand-
leggjum ásamt öndunarvöðvum."
Notkun vöðvaafrits sýnir vel
„hvernig aðferðir er margir nota
til að binda reiði og kvíða, t.d. „að
bíta á jaxlinn og bölva í hljóði" eða
„láta ekki á neinu bera“, (hvort
tveggja stjörfun — „immobilis-
ation" — geta leitt til spennu og
verkja. Langvarandi kvíði, reiði
eða þunglyndi sem einnig er
spennt ástand geta eðlilega komið
af stað og viðhaldið þessum víta-
hring.“
I grein sinni bendir Ingólfur á
ýmsar leiðir til úrbóta eins og lík-
amlega áreynslu, útivist, sund,
íþróttir sem veiti útrás, slaki á and-
legri og líkamlegri spennu, valdi
líkamlegri þreytu og gefi því end-
urnærandi svefn og aukna orku
og þrek; samtal við einhvern sem
skilur; lyf gegn kvíða, spennu,
svefnleysi; innhverfa íhugun og
fleira.
Fordómar fólks gagnvart geð-
rænum kvillum virðast á undan-
haldi og jafnframt eykst skilningur
þess á starfsemi heildarinnar. Hér
er um stórt þjóðfélagslegt vanda-
mál að ræða og tímabært að hætta
tilraunum til að kæfa fjárhags-
áhyggjur og aðra bólgu- og streitu-
myndandi erfiðleika' með pilluáti
og biti á jaxlinn og bölvi í hljóði!
fyrir máttleysi, sleni eða miklum
höfuðverkjum og gerir sér oft ekki
grein fyrir því að það er þunglynt.
En þegar farið er að kíkja ofan í sög-
una og ástandið kemur ýmislegt í
ljós. En það er oft erfitt að greina
það og fá samvinnu sjúklingsins til
að meðhöndla það rétt.“
— Hefur orðið aukning á inn-
lögnum á geðdeildir undanfarin ár
samfara auknu þjóðarstressi?
„Þeim hefur ekki fjölgað einfald-
lega vegna þess að rúmum hefur
ekkert fjölgað og þau eru alltaf full.
Því er mjög erfitt að meta þetta.
Þrátt fyrir aukna möguleika eins og
göngudeildir og stofur sem hafa
sprottið upp hér og þar um bæinn sl.
fjögur, fimm ár virðist mér samt að
ennþá sé töluvert langt frá því að
hægt sé að metta þörfina. Þeir sem
eru með stofur eru yfirleitt með þétt
ásetinn tíma og biðlista. Aðsóknin
eftir þjónustu göngudeildanna hef-
ur jafnframt aukist. En það er mjög
erfitt að segja til um hvort þetta
tengist stressinu í þjóðfélaginu. Aft-
ur á móti er óhjákvæmilegt að hug-
leiða þá breytingu sem hefur orðið
á þjóðfélagsgerð okkar undanfarna
áratugi og hvaða áhrif hún hefur
haft á lifnaðarhætti okkar og lífsvið-
horf. Gildismat hefur breyst mikið,
ekki bara á íslandi heldur á Vestur-
löndum almennt, efnishyggjan —
sókn eftir ytri gæðum, er orðin svo
ríkur þáttur í lífi fólks. Fólk leggur
miklu meira á sig en áður til að upp-
fylla það sem við getum kallað
þriðju gráðu þarfir, þ.e.a.s. tóm-
stundir og annað sem ekki er lífs-
nauðsynlegt til að komast af. Hér á
landi leiðir þetta til þess að bæði
hjónin vinna úti, sinna þar af leið-
andi minna börnum sínum og þau
leita til annarra, ekki þó til afa og
ömmu og stórfjölskyldunnar eins og
áður var því fjölskylduformið hefur
breyst mikið. Þetta gerir það líka að
verkum að firringin eykst meðal
manna, tengsl milli manna eru ekki
eins varanleg og áður var. Skyndi-
tengsl ýta undir visst los, ófull-
nægju og spennu sem kemur síðan
fram í meiri leiða, tómleika og
kvíða.“
HELGARPÓSTURINN 25