Helgarpósturinn - 31.07.1986, Qupperneq 22

Miinchen, horg lífsnautnanna, seiöandi fögur og sudrœn. Sólin skín, gos-
brunnarnir spýta uatninu upp íhiminninn en þaö leitar jafnskjótt nidur aft-
ur, hílarnir þjóta um hreiöar göturnar og fólkiö brosir. Á sumrin er óhjá-
kvœmilegt aö veröa hér ástfanginn aflífinu og þaö þarf, eins og hann segir,
sterk bein til aö standast öll kaffihúsin og bjórgaröana sem laöa og lokka,
full af freistingum. Enda viöurkennir hann aö hann sé eiröarlaus og eigi
erfitt meö aö halda sig innandyra yfir bókunum og rannsókninni um meö-
ferö 3. ríkisins á íslendingasögunum. En þaö eru ekki bara lystisemdir borg-
arinnar sem toga í hann heldur líka fjöllin á íslandi. Hvaö eftir annaö
bregöur fyrir sársauka í augum hans því hann bókstaflega þráir aö komast
í fjallaferöirnar meö Úlfari Jacobsen, þar sem hann hefur veriö leiösögu-
maöur undanfarin 12 ár. Segist síöar œtla aö reyna aö kría út eina ferö og
hafi raunar þegar fariö þess á leit viö feröaskrifstofuna. Eiröarleysiö og
bjartar ilmandi sumarnœtur á íslandi hafa sigraö stríöiö viö íþyngjandi
sjálfsagann og mollulega, einmanalega inniveruna.
HP er á ferð í Munchen og lítur við h)ÁArthúri
Björgvin Bollasyni sem svo oft talar frá Vestur-
Þýskalandi í fréttatíma íslenska ríkisútvarpsins.
Við sitjum við lítið borð í tómlegri, rökkvaðri
stofunni í íbúðinni á þriðju hæð í sögufrægu
listamannahverfi borgarinnar, Schwabing. í her-
berginu eru tveir hálffullir bókaskápar, lítill sófi
og símaborð. Arthúr Björgvin er óskaplega
kurteis og er umhugað um að mér líði sem allra,
allra best. Dregur upp rauðvínsflösku og sér
samviskusamlega um að glasið mitt sé alltaf
barmafullt og ég fæ ekki ráðrúm til að nota
minn eigin sígarettukveikjara því hann er alltaf
í viðbragðsstöðu með sinn. Það er langt síðan
ég hef fengið aðra eins þjónustu og það liggur
við að ég fari svolítið hjá mér. ..
FYRRVERANDI LEIGJANDI
SONUR FORSETA VESTUR-
ÞÝSKALANDS
,,Já, þú ert hissa á því að ég hafi komist í svona
ódýra íbúð á besta stað í bænum og þar að auki
í næsta húsi við háskólann." Hann hlær. „Já, ég
gæti ekki átt heima á betri stað, svo mikið er
víst. Mönnum sem búa hér hættir líka til að fara
aldrei út úr hverfinu, því hér eru frægustu lista-
söfnin, flest bíóin og aðalknæpurnar og svo er
miðbærinn líka í allra næsta nágrenni. En þetta
fornfræga listamannahverfi hefur sett svolítið
niður, því húsaleigan er svo dýr að listamanns-
ræflarnir geta ekki leyft sér að búa hér. Ég var
heppinn, ég deili þessari stóru íbúð, sem raunar
skiptist í tvær litlar, með gamalli konu sem
finnst óskaplega gaman að færa mér bakkelsi
annað slagið. Já, hvernig ég fékk íbúðina? Jú, ég
þekki mann sem þekkir fyrrverandi leigjanda
sem er sonur forseta Vestur-Þýskalands." Hann
ræskir sig og hlær. „Ég hef komist í nokkuð góð
sambönd í gegnum fréttamennskuna fyrir út-
varpið. Þegar ég flutti inn var íbúðin alauð og ég
þurfti að setja allt inn í hana.“
ER MIKLU MEIRI NORÐUR-
ÞJÓÐVERJI í MÉR
Segðu mér aflífinu í Miinchen. Ertu búinn aö
vera hérna lengi?
kóng — Franz Josef Strauss, forsætisráðherra,
minnir oft á slíka persónu. Og svo þessi enda-
lausa kaffihúsa- og knæpuseta. Útlendingar og
Norður-Þjóðverjar sem hingað koma hafa það
oft á orði að hér geri greinilega enginn neitt
nema að sitja á veitingastöðum. En það er
kannski ekki alveg að marka, hér er mikið af
ferðalöngum og listamönnum sem vinna
skorpuvinnu og eiga frí á meðan góðborgararn-
ir sinna sínum störfum. Sjálfur er ég tíðari gestur
á þessum stöðum en ég hefði viljað."
TEKUR LENGRI TÍMA AÐ EFNA
TIL VINÁTTU VIÐ BÆJARA EN
MENN HALDA
Vid brosum. Mér viröist hann standa í hálf-
geröu ástar- haturssambandi viö borgina, og
spyr hann hvort svo sé.
„Jú, það er rétt, það er erfitt að vera hlutlaus
gagnvart Múnchen. Tilfinningar mínar til borg-
arinnar eru mjög sveiflukenndar. Hún er engri
annarri þýskri borg lík. Hún er mesta menning-
arborg landsins og hingað koma allir heims-
frægu snillingarnir. En þótt Bæjarar séu elsku-
legir í viðmóti tekur lengri tíma að efna til vin-
áttu við þessa þjóð en menn halda við fyrstu
sýn.“ Hann hellir meira rauövíni íglasiö mitt, en
ég má ekki vera aö því aö bergja á því, því hann
talar hratt og hönd mín hamast viö aö festa orö-
in á blaöiö áöur en þau detta dauö útí tómiö.
Hann er rólegur og hefur lag á því aö setja hlut-
ina fram á hlýlegan og áhugaveröan hátt.
Kannski er þaö bara hljómfall raddarinnar?
NASISTAR NOTUÐU
ÍSLENDINGASÖGURNAR í
ÁRÓÐURSSKYNI
En mér finnst nóg komiö af frásögninni um
Munchen og Bœjara, brenn í skinninu aö fá aö
vita hvert rannsóknarverkefni hans sé og hvort
þaö sé ekki doktorsverkefni. Augu hans skjóta
gneistum, síöan lygnir hann þeim aftur og vipr-
ur fœrastyfir munn hans. Hann heldur glaöleg-
ur áfram.
„Já, ég fékk þessa grillu fyrir nokkrum árum
reyndu að bregða mjög undarlegu ljósi á fornís-
lenska bókmenntaarfinn. Þeir fá þá grillu í höf-
uðið að þarna hafi lifað kynstofn sem hafi borið
af öllum öðrum. Gera sér mikinn maí úr „hetju-
siðferðinu" sem þar birtist og telja hollt fyrir
Þjóðverja að taka það sér til fyrirmyndar. Þeir
eru mjög hrifnir af þessum hávöxnu, ljóshærðu
hetjum sem voru duglegar að salla niður fjendur
sína og kippa sér ekki upp við smámuni í þeim
efnum. Þeir eru líka sérstaklega spenntir fyrir
hefndarskyldunni, drengskapnum og fóst-
bræðralaginu. I einstökum óvönduðum útgáfum
voru sumar persónur síðan færðar í stílinn því
svarthærðar og þungbrýndar hetjur féllu ekki
sem best að hinni arísku mynd. Á þessum árum
urðu til mörg karlasamtök — Mánnerbunde —
sem urðu öflugar stoðir 3. ríkisins, og íslend-
ingasögum og fóstbræðralögum haldið að þeim.
Menntamenn og skólamenn höfðu líka mikinn
áhuga a aðnotaþessar sögur í þessum tilgangi í
kennslunni og brýndu fyrir ungviðinu fornís-
lenskar dyggðir. Fjölmargar greinar birtust líka
í tímaritum þar sem fjallað var um tengsl kyn-
þáttastefnunnar og íslendingasagna. Þetta er
mjög margflókið mál, það var að vísu takmark-
aður hópur norrænufræðinga sem tók þátt í
þessum söng en síðan tóku aðrir menn þetta
upp og glæstu Islendingasögurnar fyrir þjóðinni
sem einhvern háreisulegasta kapítula
germanskrar sögu.“
RÉÐST í ÞAÐ VERKEFNI AÐ
HREINSA ÞENNAN SORA ÚT
Arthúr Björgvin bergir á rauövíninu og þaö er
Ijóst aö honum finnst ofsalega gaman aö tala.
Hann heldur viöstööulaust áfram og mér veröur
Ijóst aö þaö er mjög stutt í kennarann í honum.
En ég hef líka unun af því aö hlusta á hann.. .
Hann brosir. „Ég réðst sumsé í það þakkláta
verk að hreinsa þennan sora út svo menn þyrftu
ekki að sitja uppi með óþefinn í vitunum. Þetta
er tvíbent verkefni, þýskir norrænu- og bók-
menntafræðingar hafa mjög mikinn áhuga á
þessu máli og þetta er líka forvitnilegt fyrir ís-
lendinga. Það er líka heppilegt að maður með
minn menntunarlega bakgrunn ráðist í þetta
rannsóknarverkefni. Ég lærði þýskar bók-
menntir og heimspeki í Freiburg hér í Vestur-
Þýskalandi og seinna í Hannover og lauk
magisterprófi í hvorutveggja. Nietsche var sér-
svið mitt í heimspekinni og hann kemur líka inn
í þetta mál og ég ætti að vita hvernig farið var
með hann í þessum fræðum. Þetta verkefni á
eftir að taka mig nokkur ár í viðbót og það er
enn ekki ljóst hvort það verður doktorsritgerð
mín.“
nei7 takk, þá gerist ég
FREKAR BÓNDI
Þetta er mjög spennandi, segi ég, en hvaö ligg-
ur síöan fyrir hjá þér?Þú skrappst eftir magister-
prófiö í nokkur ár til íslands og kenndir í MH og
viö háskólann. Ætlaröu aö veröa kennari þegar
þú ert oröinn stór?
„Mér fannst kennslan ágæt framan af og það
var tilbreyting að vera hinum megin við púltið
en ég er ekki skapaður fyrr það starf. Ég þori lít-
Erasmus frá Rotterdam var glettinn guðsmaður
og einn af frægustu trúspekingum endurreisnar-
tímabilsins. Hann var kallaður „Ijós heimsins"
og þótti einn gáfaðasti maðurinn sem var uppi
á þessum tíma. Bókin kemur út hjá Hinu ís-
lenska bókmenntafélagi í lærdómsritaröðinni.
Og ég skrifaði langan og mikinn formála og
skýringartexta."
FRÉTTAMENNSKAN OG GÓÐU
SAMBÖNDIN
Gaman affjölmiölastússi, segiröu. Þú ert fyrir
utan aö vera meö fasta þœtti í Skúlagötuútvarp-
inu, þœttina „Söguslóöir í S-Þýskalandi", ótta-
lega afkastamikill fréttamaöur. Þaö heyrist nán-
ast íþér á hverjum degi. Hefuröu gaman af því
aö vera erlendur fréttaritari?
Hann hlær og hellir í glasið mitt. „Ég hef yfir
höfuð mjög gaman af því að vinna fyrir útvarp.
Ég hef verið lausamaður við Ríkisútvarpið í ein
átta, níu ár og nuddað saman útvarpsþáttum um
bókmenntir og heimspeki. Ég sá m.a. um fastan
þátt í útvarpinu í fyrra sem hét „Uglan hennar
Mínervu" og var tilraun til að búa til heimspeki-
legar samræður í útvarpssal. Þar ræddi ég við
ýmsa andans menn um þeirra andans svið. Þessi
þáttaröð var eitthvert skemmtilegasta starfið
sem ég hef unnið á íslandi. Ég byrjaði hins vegar
ekki á fréttamennskunni fyrr en fyrir einu og
hálfu ári. Ég skrapp þá í nokkra mánuði til
Þýskalands eftir að ég hætti kennslunni í kenn-
araverkfallinu og fór að senda fréttapistla og
hafði gaman af. Síðar, þegar ég fór hingað út til
að setjast að til langframa var samið um að ég
segði íslenskum útvarpshlustendum frá því hvað
væri að gerast hér í Vestur-Þýskalandi. Þetta er
mjög skemmtilegt og í gegnum þetta fréttastand
hef ég kynnst mörgu merkilegu fólki og þýsku
þjóðlífi á annan hátt en verður ef maður er bara
venjulegur námsmaður eða góðborgari. Og svo
hef ég líka kynnst þýskum fjölmiðlum. Eg er
skráður hér sem fréttaritari fyrir útvarpið heima
og ef eitthvað kemur upp í sambandi við ísland,
sem gerist alltaf annað slagið, er hóað í mig og
ég beðinn um að koma með stutt innskot eða
segja frá einhverju efni ef þeir eru með þátt um
landið."
HEF HAFT VIT Á ÞVÍ AÐ BIRTA
MJÖG FÁ LJÓÐ
Þú yrkir aö því, aö mér er sagt, alveg þrusu-
góö Ijóö. Hefuröu gefiö út einhverjar Ijóöabœk-
ur?
Hann er undrandi. „Hvernig í ósköpunum
vissir þú að ég hef ort? Nei, ég hef aldrei gefið
út bækur en ég birti nokkur ljóð í Tímariti Máls
og menningar og í Samvinnunni fyrir nokkrum
árum. Nei, ég er bara eitt af þessum rugluðu
skólaskáldum en hafði vit á því að hafa hægar
um mig en sumir og nú nefni ég engin nöfn. Ég
gerði mér nefnilega grein fyrir því að ég yrði
ekkert stórskáld. Annars er ég alltaf að setja
saman ljóð og ljóð. Ég held hins vegar að það
hafi mjög neikvæð áhrif á „skáldgáfu" manna
að læra grein eins og bókmenntir, sem getur
drepið niður alla lýríska tilburði í mönnum.
Þrusugóð ljóð, segirðu. Nú ferðu alveg með mig.
VIL DREKKA HVERN BIKAR
„Já, frá því í fyrrahaust," segir hann og dæsir
örlítið, „ég fékk lítinn styrk til að vinna að rann-
sókn og verð að reyna að halda mig að henni.
Ég varð að koma til Múnchen út af einum pró-
fessor sem er sá eini í gjörvöllu Þýskalandi sem
ég get unnið hjá vegna þessarar rannsóknar.
Annars er ég miklu meiri Norður-Þjóðverji í mér
og ég flækist mikið til Norður-Þýskalands.
Múnchen er svo sem ágæt, en mér fellur ekki
þessi letibragur sem er á mörgu hér. Ég er t.d.
mikið upp á það kominn að fá bækur í ríkisbóka-
safninu hér, sem er það stærsta í öllu Þýskalandi.
En Bæjarar fara sér svo hægt, maður pantar bók
og það tekur 3 daga að fá hana í hendur. Helm-
ingur starfsmanna virðist vera í fríi en hinn
helmingurinn vinnur ekki meira en hann nauð-
synlega þarf. Bæjarar eru sko ekki uppfullir af
vinnugleði, ef maður ætlar t.d. að kaupa inn,
verður að fara nógu snemma því síðasta hálftím-
ann eru þeir búnir að taka allar vörur úr borðun-
um. Þetta er dónalegt, en fólk kyngir þessu. Jú,
þetta er indæl þjóð, en hún lítur líka svolítið stórt
á sig. Hún á alla kastalana og Lúðvík annan, sá
hinn fræga konung sem byggði fullt af glæsihöll-
um og dáði Richard Wagner. Bæjarar eru íhalds-
samir og hefðu ekkert á móti því að vera þegnar
í konungsríki." Hann brosir. „Þeir eiga að vísu
þegar ég var að gera pistil fyrir þýska útvarpið.
Ég sat á bókasafninu í Bremen og rakst þar á 3
bindi með völdum köflum úr íslendingasögum.
Þrjúhundruð síðna inngangurinn var mjög sér-
kennilegur. Þar var verið að gera því skóna að
Þjóðverjar gætu mikið lært af siðferði þessara
sagna og því hversu göfugur íslenski kynstofn-
inn hefði verið á Söguöld. Höfundurinn tengdi
þetta síðan þýskri þjóðernishyggju. Ég sagði frá
þessu í pistlinum en nú var ég orðinn svo forvit-
inn að ég fór að ganga nánar eftir þessu og
komst að því að á dögum 3. ríkisins voru íslend-
ingasögur og íslenskar fornbókmenntir mikið
notaðar í áróðursskyni. Beinlínis til að skjóta
stoðum undir þjóðernishyggjuna. Þetta á sér að
vísu lengri sögu, því að á síðustu öld, þegar
rómantíkin var upp á sitt besta, fengu menn
inikinn áhuga á þessum fornu sögum og kvæð-
um og þýsku 19. aldar skáldin Fouque og Uhland
og tónskáldið Richard Wagner notuðu mikið
stef úr fornbókmenntunum, aðallega Eddu-
kvæðum. En í byrjun þessarar aldar fara menn
að uppgötva íslendingasögurnar fyrir alvöru og
sérstakt útgáfufyrirtæki — Dietrichsforlagið —
gaf út margar þeirra. Þessi útgáfa var mjög
vönduð og ekki mjög lituð pólitískt en ýmsir
norrænufræðingar sem fylgdu stefnu Foringjans
ið að hugsa útí það hvað ég ætla að verða þegar
ég er orðinn stór, eins og þú orðar það svo
skemmtilega. Nei, ég held ég muni ekki sækjast
eftir kennslunni, þá gerist ég frekar bóndi.
Kennslan er ekki fýsileg, launalega séð. Ef kenn-
urum verður áfram haldið í þessu launalega
svelti hrynur íslenska menntakerfið saman.
Kennslustarfið er líka ófrjótt þótt ég hafi haft
gaman að nemendum. Maður þarf alltaf að vera
að ryðja út úr sér sömu hlutunum. Menn bæta
lítilli þekkingu við sig, hafa hreinlega ekki tíma
til því þeir þurfa að slíta sér út í eins mikilli
kennslu og þeir geta mögulega fengið, til að
halda lífi. Þannig hættir kennurum til að staðna
og það er það versta sem fyrir menntamann get-
ur komið. Ég get notað menntun mína í ýmsum
tilgangi og er ekki sáttur við það að menn sem
menntaðir eru í húmanískum greinum þurfi að
daga uppi sem kennarar. Ég hef alltaf haft mjög
gaman af fjölmiðlastússi og skriftum. Ég var t.d.
að enda við að ganga frá bók um daginn sem ég
þýddi í samvinnu við Þröst Ásmundsson, kennara
og félaga minn á Akureyri. Hún heitir „Lof
heimskunnar" og er eftir hinn fræga Erasmus
frá Rotterdam. Hann skrifaði þetta rit í byrjun
16. aldar og ég var einmitt með langa dagskrá
um hann í íslenska útvarpinu um páskana.
Ég hef bara haft vit á því að birta mjög lítið og
þá ekki nema ég sé sæmilega ánægður með
þau. Ég hef aldrei verið neitt æðibunuskáld,
enda ekki verið neitt skáld." Hann hlær. „Á
sama hátt og menn tala um sunnudagsmálara
má segja að ég sé sunnudagsskáld. Þegar ég var
lítill strákur var ég mikill rímari og ég dunda
mér stundum ennþá við að ríma. En þá eru það
aðallega tækifærisvísur og árshátíðarkvæði.
Það litla sem ég hef reynt að setja saman af al-
vöruskáldskap er yfirleitt órímað. Hins vegar
hef ég fengið orð fyrir það hjá vinum og kunn-
ingjum að ég væri óduglegur að takast á við
heimspólitíkina í kvæðum mínum."
Um hvaö yrkiröu þá?
„Svo ég vitni í þá sem hafa gert bestar athuga-
semdir um þessi mál, þá er ég eiginlega róman-
tískur rugludallur. Ég hef ort töluvert af við-
kvæmnislegum sálarlífskvæðum og reynt að
feta í fótspor mér merkari lýrikera með því að
yrkja um konur, ástina og allt sem er ljúft í þessu
lífi." Hann hlær og það bregður fyrir angurværð
í augunum.
HEF ALDREI VERIÐ MÓTFALLINN
HINU LJÚFA LÍFI
Ertu mikill lífsnautnamaöur?
FRÆÐIMAÐURINN, FRÉTTAMAÐURINN OG LÍFSNAUTNAMAÐURINN