Helgarpósturinn - 03.03.1988, Blaðsíða 31

Nálœgt gosstödvunum viö Leirhnjúk.
Hér þræöir Mývetningur í fullum skrúöa
vélfák sinn yfir snjóhrú milli naktra
hraunhólanna þar sem heitt hrauniö
hræöir af sér allan snjó.
I* ' " -
'Z ?. ‘
Mývatn og nágrenni þess, Mývatnssveitin, eru ad
margra áliti glæsilegasta náttúrusmíd jaröar. Þar eru
stórkostlegar minjar eldsumbrota; gígar, hraunflákar,
hraundrangar, sandauönir, hverir, og andstœöur þessa
alls, vatniö, fjölskrúöugur gróöur og auöugt fuglalíf.
Fyrir um 3.500 árum var mikil eldvirkni á hálendinu
ofan dala í Suöur-Þingeyjarsýslu. Ofan Laxárdals stíflaö-
ist afrennsli svœöisins svo stööuvatn myndaöist. Vatniö
er fjóröa stœrsta stööuvatn á íslandi, 36,5 ferkílómetrar
aö stærö, í 277 m hœö y.s.
Byggö hófst snemma viö þetta fagra stööuvatn og upp
byggöist Mývatnssveit. í Landnámu er getiö um nokkra
bœi þar. Ariö 1703 voru íbúar sveitarinnar um 240 en
nálgast nú 600. Og finnst sumum nóg komiö.
Á sumrin er Mývatnssveitin ið-
andi af lífi. Þangað streymir fjöldi
ferðalanga sem vilja njóta útivistar
og fegurðar sveitarinnar í friðsælu
umhverfi. Náttúrufegurð Mývatns
er landslýð vel kunn enda liggur
þangað meiri ferðamannastraumur
en til flestra annarra staða á íslandi.
Hópferðabifreiðir á að vera jafnt
sem önnur farartæki, ferma ferða-
fólk til staðarins. Litskrúðugar tjald-
borgir breiða úr sér á grasbölum,
svo vart sér í stingandi strá, og hvert
sem litið er ber fyrir augu stikandi
ferðalanga upp um allar hlíðar, á
fjallstoppum og úti á vatninu.
Vetur gengur í garð og klæðir
Mývatnssveit í hvítan vetrarham-
inn. Sveitin tekur á sig annan svip í
vetrarsnjónum og línur landslagsins
verða mýkri. Þar sem áður var iðja-
grænn kjarrgróður og grýttar
hraunbreiður hvíla snjóalög, jafnvel
fagurlitaðar hlíðar Námaskarðsins
eru sveipaðar skjannahvítum feldi.
Mývatn, sem skartaði sínu fegursta
yfir sumartímann með gróðursæl-
um eyjum og fjölskrúðugu lífríki, er
ísilögð flatneskja. Kyrrðin hvílir yfir,
þögn víðáttunnar, allt er hreint og
hvítt og vegir liggja til allra átta.
VELSLEÐAFAR
Vetrarferðalög verða sífellt vin-
sælli hér á landi og Mývatnssveit er
kjörland til slíkra ferða. Auk ein-
stakrar náttúrufegurðar er þar gott
hótel, góð sundlaug, troðin göngu-
skíðabraut og vélsleðaleiga. Er
hægt að hugsa sér skemmtilegra
svæði til útivistar að vetri?
Undirrituð áttu kost á slíkri ferð
fyrir skömmu. Árla á laugardags-
morgni, í suddaveðri og leiðinda-
roki, var stigið upp í flugvél á
Reykjavíkurflugvelli og flog-
ið skýjum ofar til Akureyrar. Á
Akureyri var heiðríkja og stilla, þar
beið okkar rúta sem keyrði til Mý-
vatns.
Eftir aðeins tveggja og hálfs tíma
ferðalag frá Reykjavík var tekið á
móti okkur fyrir utan Hótel Reyni-
hlíð í Mývatnssveit. Hótelið er opið
árið um kring og er hið glæsileg-
asta. Þegar við höfðum komið okk-
ur fyrir í vistlegum hótelherbergj-
unum var snæddur Ijúffengur Mý-
vatnssilungur — meira sælgæti er
ekki hægt að bera á borð. Að lokn-
um málsverði var okkur dembt á
vélsleða og þeyst í norðurátt.
Á um hundrað kílómetra hraða
var haldið á vit öræfanna og gos-
stöðvanna norðan Mývatns. Farið
var að Hlíðarfjalli, ekið á Sauða-
hnjúk og aðra tinda þar í nágrenn-
inu, en útsýni er ægifagurt þar til
allra átta. Geyst var yfir yngsta
hraun á íslandi, er upp kom í sept-
ember árið 1984 í svokölluðum
Kröflueldum. Hraunið bræðir ekki
af sér snjóinn nema í nánasta um-
hverfi gíganna. Þar var ekið í gufu-
mekki og yngstu gosstöðvar á Is-
landi kannaðar. Inni á hraunbreið-
unum hafa Mývetningar reist fjalla-
skála, grjót og torf hið ytra en plast-
kúluhús með parketi að innan. Hús-
ið er nefnt Snæbjarnarhíði og
stendur ólæst en þar er tilvalinn
staður til að snæða nesti. Komið var
að Víti og vélsleðunum beitt þangað
ofan í og bensíngjöfin sett í botn.
Ekki var laust við að þeir sem aldrei
höfðu stjórnað vélsleða áður ættu í
nokkrum erfiðleikum með að kom-
ast upp aftur. Eftir um sjö klukku-
tíma þeysireið um óbyggðir var
komið í byggð á ný.
AÐ DORGA Á ÍS
Eftir að kinnarjóðum vélsleða-
köppum hafði verið skenkt kaffi á
Hótel Reynihlíð var haldið í spyrnu-
keppni og kappakstur á ísiþöktu
Mývatni — þar sem Mývetningar
sátu að dorgveiðum við Geiteyjar-
strönd.
Hver holan rekur aðra niður um
80 sentimetra þykkan ísinn og sitja
mývetnskar ungmeyjar þar við hlið
mývetnskra öldunga og pota öngli
niður um ís. Á önglinum er rækja úr
kaupfélaginu og öðru hvoru lætur
Mývatnssilungurinn glepjast af
rækjunni og er skömmu síðar al-
blóðugur ofan íss. Sumir Mývetn-
ingar hafa um 60 ára reynslu af
dorgveiði og þykir veiðin mikil
íþrótt og eru menn misfengsælir.
Eftir að hafa bariö Mývetninga
augum við dorgveiðar — en þá
skemmtun ættu fæstir að láta fram
hjá sér fara — héldum við á hótelið.
Það sem heillar þó alltaf mest í
Mývatnssveit — fyrir utan Mývetn-
ingana sjálfa — er náttúrufegurðin
og lítum aðeins á hvernig Mývatns-
sveit varð til.
Mývatnssveit er í vesturjaðri eld-
virka beltisins, sem liggur um Norð-
urlandið þvert frá norðri til suðurs,
og eru allar jarðmyndanir því mjög
ungar á jarðsögulegan mælikvarða.
Ekki eru nema rúmlega 10.000 ár
síðan meginjökull huldi allt Island
og alla Mývatnssveit. Ekkert Mý-
vatn var þá til og breiddi kaldur
jökullinn sig eins langt suður og
augað eygir. En með hlýnandi veðr-
áttu hörfaði jökullinn og skildi eftir
sig grjót og möl sem hrúgaðist upp
við jökulröndina.
Eftir síðasta kuldaskeið ísaldar-
innar greinist jarðsaga Mývatns-
sveitar í tvö tímabil, sem hvort um
sig hófst með mikilli eldvirkni.
Fyrra tímabilið hófst fyrir um 8.000
árum með miklu eldgosi og mynd-
uðust þá Lúdentsborgir, sérkennileg
gígaröð. Lúdentsgígurinn, sem
borgirnar draga nafn sitt af, er
sprengigígur sem líklega hefur orð-
ið til við gos í grunnu stöðuvatni.
Eftir Lúdentsgosið hélt eldvirkni
áfram með hléum í áratugi eða aldir.
ELDVIRKNI
Næsti stórviðburður sem hafði af-
gerandi áhrif á landslag Mývatns-
sveitar hófst fyrir um 3.500 árum
með miklu eldgosi austan Bláfells
og myndaðist þá m.a. Ketildyngja.
Hraunið breiddist yfir suðurhluta
Mývatnssveitar og stíflaði afrennsli
svæðisins svo stöðuvatn myndaðist.
Hraunið hélt áfram niður Laxárdal
og út í Aðaldal, langleiðina til sjávar
í Skjálfanda.
Að loknu gosinu í Ketildyngju var
Mývatnssveit svört eyðimörk. Fyrir
um 2.800 árum gaus Hekla gífur-
legu gjóskugosi og sveitin varð aftur
eyðimörk, nú hvít.
Eldvirkni hófst að nýju fyrir um
2.500 árum og myndaðist þá nátt-
úruperla Mývatnssveitar, Hverfjall,
á nokkrum dögum eða vikum. Gos-
ið kom upp á 7,5 km langri sprungu
og liggur Hverfjall syðst á sprung-
unni. Hverfjall myndaðist í gífur-
legu sprengigosi er vatn náði að
snöggkæla kvikuna í gígrásinni.
Nú líða ekki nema 500 ár þar til
annað eldgos brýst út og skyggir í
mikilleik sínum á öll önnur umbrot
á þessu svæði á nútíma, Þrengsla-
borgagosið. Gossprungan var 10
km löng frá Hverfjalli til Bláfjalls.
Nyrðri hluti sprungunnar nefnist
Lúdentsborgir, en syðri og meiri
hluti sprungunnar nefnist Þrengsla-
borgir. Hraunið flæddi yfir Mývatns-
sveit og þakti land frá Þrengslaborg-
um til Mývatns. Hraunið flæddi út í
vatnið og þakti það allt. Streymdi
niður Laxárdal og hylur stóran hluta
Aðaldals. í Þrengslaborgahrauninu
eru Dimmuborgir, sem eiga ekki
sinn líka. Allir gervigígar Mývatns-
sveitar og flestar eyjar vatnsins eru
einnig sköpunarverk þessa hrauns.
Að gosinu loknu var Mývatnssveit
orðin að þeim undrastað, sem nú
laðar að ferðamenn um langan veg.
Það tók nokkrar aldir að klæða
hraunið gróðri, en grundvöllurinn
var lagður að því landslagi Mývatns-
sveitar er við þekkjum í dag. Síðan
hafa orðið nokkur eldgos, t.d. Mý-
vatnseldar árið 1727 og nú síðast
svokallaðir Kröflueldar, sem hófust
árið 1975 og standa enn. Ef „heppn-
in“ er með er möguleiki á eldgosi
inn við Leirhnjúk nú þegar vélsleða-
mótið stendur sem hæst.
Sá undraheimur sem hér hefur
verið lýst er engu síðri að vetri en
sumri. Raunar breytist umhverfið
svo mjög við vetrarskrúðann að sá
er þekkir Mývatnssveit vel að sum-
arlagi getur auðveldlega villst þar
sökum ókunnugleika á veturna.
Fyrir þá sem einhvern tímann
hafa á vélsleða stigið og vita hve
stórkostlegt það er að þjóta á feikna-
hraða um snævi þa ktar breiður ættu
ekki að láta Mývatnssveit framhjá
sér fara. Fyrir hina sem aldrei hafa
reynt farkostinn er hér um hina
mestu ævintýrareið að ræða og síst
hættulega þó geyst sé farið.
Að loknum góðum vetrardegi í
Mývatnssveit er upplagt að slappa
af í ágætri sundlaug Mývetninga og
eru þar heitir nuddpottar og
„sauna".
Enginn verður vonsvikinn af
helgardvöl í vetrarparadís Mývatns-
sveitar þar sem berja má augum
andstæður elds og íss og njóta frið-
sældar í vinalegri sveit. Þess ber og
að geta að þó kynni við náttúru
sveitarinnar skilji mikið eftir eru
Mývetningar ekki síður sérstakir en
náttúran þar. Kynni við þá gleymast
seint.
Adalheiður E. Ásmundsdóttir,
Björn Hróarsson jarðfræðingur.
HELGARPÓSTURINN 31