Tíminn - 23.12.1939, Síða 9

T f M I N N
9
Pálmi Hannesson:
S v a ð
Sunnanvert við Sprengisandsveg er
hagablettur sá, sem Starkaðsver heitir.
í verinu stendur einstakur steinn, allstór,
og heitir Starkaðssteinn. Um örnefni þessi
er sú saga, að Starkaður hafi maður heitið,
frá Stóruvöllum í Bárðardal. Hann átti sér
unnustu suður í Hreppum, sumir segja í
Stóra-Núpi, en aðrir í Þrándarholti. Ein-
hverju sinni fór hann einn síns liðs suður
yfir Sprengisand til að finna stúlku sína.
En á leiðinni varð hann úti, og fundust
beinin undir steininum síðar. Um svipað
leyti dreymdi stúlkuna, að Starkaður kæmi
til sín og kvæði vísu þessa:
Angur og mein fyrir auðarrein
oft hafa skatnar þegið.
Starkaðar bein und stórum stein
um stundu hafa legið.
Hér verður sögð önnur saga, sem um sumt
er ekki óáþekk þessari. Það er engin þjóð-
saga og hefir gerzt á okkar dögum.
Maður er nefndur Sturla Jónsson. Hann
er fæddur að Halldórsstöðum í Bárðardal,
26. júní árið 1888. Foreldrar hans voru þau
Jón Þorkelsson, albróðir séra Jóhanns
dómkirkjuprests í Reykjavík, og Jóhanna
Sturludóttir, Erlendssonar, og Önnu, hálf-
systur Jóns Sigurðssonar á Gautlöndum
við Mývatn. Jón Þorkelsson, faðir Sturlu,
var oftast kenndur við Jarlsstaði eða Víði-
ker í Bárðardal, og var hann víðkunnur
norðanlands fyrir dugnað og harðfengi á
ferðalögum. Hann fylgdi mörgum ferða-
mönnum, bæði fyrir Sprengisand og inn
í Öskju, og eftir honum er heitið Jóns-
skarð í Dyngjufjöllum.
Sturla fluttist með foreldrum sínum að
Jarlsstöðum í Bárðardal 9 ára gamall og
ólst þar upp síðan. Gerðist hann hinn
röskvasti maður, eins og íaðir hans.
Árið 1912 tók hann við búsforráðum með
móður sinni, því að faðir hans var þá far-
inn að heilsu og lézt ári síðar. Eins og ung-
um mönnum er títt, hafði Sturla hug á
að sjá sig um, og varð það því að ráði, að
móðir hans skrifaði Tryggva Gunnarssyni
bankastjóra, sem var frændi hennar, og
bað hann að útvega syni sínum atvinnu
fyrir sunnan. Tryggvi hét því, og haustið
1913 gerði Sturla ferð sína til Reykjavík-
ur, en þegar þangað kom, var enga atvinnu
að fá í svip, og dvaldi hann því um tíma
hjá kunningja sínum að norðan, Jónasi
Jónsssyni frá Hriflu. Þar hitti hann Gest
heitinn Einarsson í Hæli, sem var staddur
í Reykjavík. Gestur kvað sig vanta vetrar-
mann og vilja gjarnan fá til sín Norð-
lending, en hann hafði falað mann úr
Holtum, og gat því eigi ráðið Sturlu að
svo komnu. En hann kvaðst koma suður
aftur að hálfum mánuði liðnum, og
geti þá verið, að hann vilji taka Sturlu,
ef hinn bregðist og hann verði þá óráðinn.
Líður svo nokkur tími og býðst Sturlu at-
vinna suður með sjó og víðar, en hann lét
laust og bundið, því að hann hafði hug á
að komast til Gests, sem þá var lands-
kunnur bóndi, og taldi sig mundu geta lært
margt nýtilegt hjá honum.
Gestur kom nú suður á tilsettum tíma,
og ræðst Sturlu þá til hans. Sama kvöldið
hringir Tryggvi Gunnarsson til hans og
kveðst hafa útvegað honum atvinnu í
pósthúsinu. Sturla vildi þá ekki rifta ráðn-
HfÖT
ingunni við Gest, en fór með honum austur
að Hæli, og var þar um veturinn.
Systur átti Gestur, þá er Sigríður hét.
Felldu þau Sturla hugi saman og trúlof-
uðust, þó að lágt færi í fyrstu, eins og oft
vill verða.
Vorið eftir fór Sturla norður aftur til
átthaga sinna, og var um sumarið hjá
móður sinni á Jarlsstöðum, en veturinn
næsta, 1914—15, var hann aftur á Hæli.
Um vorið hvarf hann heim á ný, og hugs-
aði nú til að staðfesta ráð sitt. Sjálfur
hugði hann helzt á að ílengjast fyrir norð-
an, en Gestur og kærastan hvöttu hann
aftur til að setjast að syðra, og lofaði Gest-
ur að útvega honum jarðnæði þar. Líður
svo fran? á vetur, að ekki ber til tíðinda,
fyrri en bréf kemur frá Gesti, þar sem
hann kveðst hafa fengið jörðina Fljótshóla
í Flóa handa Sturlu. Eigi vildi þó Sturla
taka jörðina óséð, og tekur sér far með
skipi til Reykjavíkur í byrjun Góu. Þaðan
fór hann austur og átti þar skamma dvöl,
áður en hann héldi norður aftur gangandi.
Fór hann þá sveitir og hafði dagleiðir lang-
ar, enda var hann göngumaður með af-
brigðum, sem síðar mun sagt verða.
Nú er frá því að segja, að Sturla hafði
um haustið komið hrossum í hagagöngu
á Mjóadal. Sá dalur liggur suður frá Mýri,
fremsta bæ í Bárðardal, og var þar byggð
lengi, en nú er þar hestaganga framan af
vetri. Einhverju sinni snemma vetrar var
farið til hrossanna. Vantaði þá þrjú, og
átti Sturla eitt þeirra. Voru honum nú
gerð orð um þetta, og býst hann til leitar.
Heldur hann nú suður að Mýri, og verða
þeir tveir saman í leitina, hann og maður
að nafni Tómas Tryggvason, sem átti
heima á Mýri. Þetta var snemma á jóla-
föstu og gangfæri hið bezta. Halda þeir nú
fram á afrétt, allt suður að Kiðagilshnjúk,
og snúa þar við, út á svo nefnda Mosa.
Þar finna þeir hrossin. Hugsar nú Sturla
með sér, að ekki væri nema mannsverk að
ganga suður yfir Sprengisand, en lætur þó
ekki á neinu bera um sinn. Halda þeir nú
heimleiðis, en eftir þetta kemur Sturlu
það jafnan í hug, að gaman væri að ganga
suður Sand, og mun tvennt hafa dregið
til, æfintýralöngun og þó einkum hitt, að
hann hefir oft hugsað suður að Hæli. Líður
svo fram til þess tíma, að hann fær bréfið
frá Gesti, sem áður er sagt. Vildi hann
þá leggja á fjöllin, en fékk engan til fylgd-
ar við sig, og þótti viðurhlutamikið að fara
einn um hávetur.
Vorið 1916 var hart og snjóasamt á Norð-
urlandi, og lá Skjálfandafljót með ís fram
um lok. Nú leið að þeim tíma, að Sturla
þyrfti suður til að taka við jörð sinni, og
vex honum nú ákvörðun um að ganga á
skíðum suður fjöll. Hann var vanur eftir-
leitum suður á öræfi seint á haustum, og
hafði oft reynt á gönguþol og harðfengi á
þeim ferðum. Skjálfandafljót hafði hann
vaðið í geirvörtur í 12 stiga frosti og ekki
orðið meint af. Treysti hann sér því allvel
til gangs og vosbúðar. Gerir hann nú ráð
fyrir sér og hyggst að fara í þremur áföng-
um milli byggða. Ætlar hann fyrsta dag-
inn suður undir Sprengisand, annan dag í
Arnarfell eða að Bólstað við Þjórsá, en
hinn þriðja að Skriðufelli í Þjórsárdal.
Hugði hann allar ár á hálendinu vera á
Sturla Jónsson
traustum ís og skíðarfæri gott, því að snjór
var enn mikill í Bárðardal.
Býr hann sig nú út með nesti til hálfs
mánaðar, og hafði mikið af hangnu sauöa-
kjöti, hráu og vel verkuðu. Hafði það reynst
honum vel i eftirleitum. Tvær flöskur hafði
hann af sætu kaffi. Hitunartæki hafði
hann engin og farangur lítinn annan en
nestið. Þó tók hann með sér allmikið af
sokkaplöggum, skinnjakka, olíufatnað og
gæruskinn. Sjálfur var hann búinn venju-
legum ígangsfötum, eins og tíðkast í vetr-
arferðum, og hafði með sér dökk gleraugu
gegn snjóbirtu. Bindur hann nú farangur
sinn á lítinn skíðasleða, sem var þannig
gerður, að létt grind var fest á krakka-
skíði. Sjálfur hafði hann skíði og vænan
staf, en í farangurinn stakk hann skóflu-
blaði, sem smeygja mátti upp á stafinn.
Þannig útbúinn heldur Sturla nú af stað
laust eftir krossmessu. En áður en hann
færi, sendi hann símskeyti suður að Hæli
og lætur þar vita, hvenær hans sé að
vænta suður af, að öllu forfallalausu. Snjór
vax þá svo mikill í Bárðardal, að hann
steig á skíði sín á hlaðinu á Jarlsstöðum.
Hund átti Sturla ágætavænan, sem fylgdi
honum jafnan. En í þetta sinn bar svo
kynlega við, að rakkinn sýndi ekki á sér
neitt fararsnið, heldur lagðist undir eld-
húsbekk og vildi engu sinna. Varð Sturla
að kalla á hann, áður en hann skreiddist
fram úr fylgsni sínu, en slíks hafði aldrei
þurft við áður. Kemur Sturlu þá í hug, að
fyrst hundurinn vilji ekki fylgja honum
nú, sé líklegast, að annarr hvor þeirra sé
feigur. Þykir honum líklegra, að það muni
vera hann sjálfur, því að hundurinn muni
fremur komast af.
Þetta var á þriðjudegi. Heldur Sturla nú
fram að Mýri, og fær þar gistingu. Heldur
virtist honurn fólkið þar áhyggjufullt yfir
ferðalagi hans, einkum bóndinn, Jón Karls-
son, sem þar býr enn, en ekki latti hann
þó fararinnar, enda hefði það komið fyrir
lítið. Pálína hét móðir Jóns, gömul kona.
Sagði hún við Sturlu um kvöldið:
„Ekki held ég, að þú sért með öllum
mjalla, Sturla, að ætla að ganga suður fjöll
aleinn á þessum tíma árs“.
Þá var á Mýri Tómas Tryggvason, sá er
fyrr var getið. Sturla biður hann nú að
fylgja sér eina dagleið til léttis. Tómas tók
því heldur fálega í fyrstu, en lét þó til
leiðast. Morguninn eftir halda þeir af stað
klukkan 7y2. Var þá orðið svo autt fremst í
Bárðardal, að þeir gátu farið á hestum
fram að íshólsvatni. Þar stigu þeir á skíð-
in og héldu fram íshólsdal vestanverðan,
og síðan sjónhending fram á Grjót, sem
taka við suður af dalnum. Veður var garra-
legt, suðvestanátt með blota, og gengu skíð-