Morgunblaðið - 03.04.1960, Blaðsíða 10

10
MORCTrNfíL 4 ÐIÐ
Sunnudagur 3. apríl 1960
Könnun undirdjúpann
Menn hafa komizt niður á hafs
botn, þar sem dýpi er mest
HINN 23. janúar sl. tókst syni
hins fræga prófessors Piccard
að komast við annan mann
niður á II km hafdýpi. Með
þessu afreki hafa opnast mögu
leikar til ævintýralegustu
könnunarferða, sem verða
furðulegri en margar sögur
Jules Verne. í þessu tilefni
hefur prófessor, dr. Hans
Brattström, forstöðumaður
Dýrafræðisafnsins við Háskól-
ann í Bergen, skrifað grein
•um könnun hafdjúpanna. Fer
meginefni greinarinnar hér á
eftir.
Könnun undirdjúpanna hef-
ur lengi verið mikið áhuga-
mál. Mesta afrekið á þessu
metra dýpi við Suðurskauts-
landið og sjálfsagt hefur hann
vitað, að frændi hans, John
Ross, hafði fundið dýr, sem
lifðu á 2000 metra dýpi í Baff-
insflóanum,- milli Kanada og
Grænlands. En Forbes hafði
staðið fyrir rannsóknum í
Eyjahafi, milli Grikklands
og Tyrklands, og komizt að
því, að ekkert dýralíf var þar
neðan 550 m dýpis. f>að sem
Forbes ekki vissi var það, að
í þessu hafi ríkir mikill súr-
efnisskortur, þegar á ákveðið
dýpi er komið og þess vegna
er ekkert lifandi að finna þar
niðri.
Edward Foorbes var í miklu
eftir prófessor dr. Hans BrattstrÖm
sviði var unnið 23. janúar
1960, er Svisslendingnum
Jacque Piccard og Bandaríkja
manninum Don Walsh tókst
að komast til botns í nær 11
þúsund metra djupri gjá við
Marian-eyjar í Kyrrahafi. En
það er mesta hafdýpi, sem vit-
að er um. Hefir Kyrrahatið
þannig verið sigrað á svipað-
an hátt og Himalajafjöllin
voru sigruð, þegar menn kom-
ust á tind Everest.
Varla mun nokkur hafa ef-
azt um, að menn myndu ein-
hvem tíma stíga fæti sínum
á Everesttind en fyrir nokkr-
um áratugum var það taiið
algerlega fráleitt, að menn
myndu nokkru sinni komast
niður á hafsbotn, þar sem
hafið er dýpst. En svo þegar
þetta hefur skeð, þá vekur
það ekki verulega athygli. í
þessu sambandi verður þó að
muna, að af eðlilegum ástæð-
um er ekki jafn almennur
áhugi fyrir hafsbotninum, eins
og háfjöllum, og svo er um
svo margt að hugsa á þessum
tímum gervitungla og gervi-
pláneta.
Einnig er það staðreynd, að
þessi sigur yfir hafdjúpinu
kostaði enga svipaða líkam-
lega áreynslu, eins og ganga
á Everest eða leiðangur þvert
yfir Suðurskautslandið. En af
rekið er samt stórfenglegt,
enda þarf meira en meðal hug
rekki til að fara niður á dýpi,
þar sem þrýstingurinn er yfir
1100 loftþyngdir .
Skiptar skoðanir um dýralít'
í undirdjúpunum.
Allt fram til síðustu ára
hafa verið skiptar skoðanir
um dýralíf í hafdjúpnum. —
Enski landkönnuðurinn James
C. Ross lýsti því yfir árið
1841, að hann væri sannfærð-
ur um að fjölskrúðugt dýra-
líf væri í höfunum, jafnvel
á hinu mesta dýpi. En landi
hans, náttúrufræðingurinn
Edward Forbes, hélt því fram
tveimur árum seinna, að dýra-
líf minnkaði ekki aðeins eftir
því sem dýpra dragi, heldur
gæti ekkert líf þrifizt á meira
dýpi en 550 metrum. Báðn'
þessir menn byggðu hinar
gagnstæðu kenningar sínar á
eigin athugunum. Jtoss hafði
fundið dýr, sem lifðu á 730
áliti, en þó líf fyndist við og
við á meira dýpi en hann
hafði fullyrt að gæti verið,
urðu margir til að styðja hann
og héldu því þá fram, að dýr,
sem menn þættust finna dýpra
hefðu í rauninni með einhverj
um hætti festst við rannsókn-
artækin, er þau voru sett nið-
ur eða dregin upp. Enda má
segja, að það hafi varla verið
hægt að skilja það á þeim
tímum, að dýr gætu lifað við
þann geysilega þrýsting,
kulda, myrkur og næringar-
efnaskort, sem er í hafdjúpun-
um.
En árið 1860 beið kenning
Vísindamaðurinn Jacque
Piccard
Forbes alvarlegan hriekki. Það
ár slitnaði sæstrengur í Mið-
jarðarhafinu og þegar hann
var tekinn upp af 2 þúsund
metra dýpi, kom í Ijós, að
ýmiss smádýr loddu við hann
og nánari athugun sýndi fram
á, að þau hlutu að lifa á þessu
dýpi. Hin áðurnefnda 550 m
lína var þar með endanlega
úr sögunni. Enn þá var spurn-
ingin, hvort einhver önnur
lína markaði skilin milli lífs
og dauða í sjónum.
„■Lifandi
steingervingur".
Fjórum árum síðar, eða 1864
lýsti Norðmaðurinn Michail
Sars lítilli „hárstjörnu", sem
G. O. Sars hafði fundið á
miklu dýpi við Lofoten: Þessi
tegund af „hárstjörnu" hafði
áður aðeins verið þekkt sem
steingervingur og þar sem
hinir yngstu slíkra steingerv-
inga voru um 60 milljón ára
gamlir, þá vakti fundur lif-
andi einstaklinga af tegund-
inni geysimikla athygli meðal
vísindamanna. Var nú farið
að ræða um það, að búast
mætti við, að fleira af „út-
dauðum“ dýrum og jurtum
myndu enn lifa djúpt í höf-
unum.
í beinu framhaldi af þess-
ari mikilvægu uppgötvun fékk
skozki náttúrufræðingurinn
Wyville Thomson því til leið-
ar komið, að farnir vo.u
nokkrir hafrannsóknarleið-
angrar. í þeim fundust sönn-
unargögn fyrir fjölskrúðugu
lífi á miklu dýpi og jafnframt
fundust ennþá eldri „lifandi
steingervingar" en G. O. Sars
hafði fundið.
Þessar uppgötvanir og fleiri
um svipað leyti juku mjög
áhugann fyrir hafdjúpunum
og víðtækar rannsóknir tóku
líka að hafa mikla þýðingu
um þær mundir, þar sem í
undirbúningi var lagning
strengja fyrir skeytasending-
ar miili meginlandanna. Og
svo var það sein't á árinu
1872 að lagt var í hafrann-
sóknarleiðangur umhverfis
jörðina undir stjórn Wyville
Thomson. „Challenger“-rann-
sóknarleiðangurinn var hann
kallaður.
Úr þessum mikla leiðangri
var komið með um 1500 dýra-
tegundir, sem voru teknar á
900—5500 m dýpi. Síðan hef-
ur sams konar rannsóknum
verið haldið áfram við og við
fram á þennan dag. Og náðst
hafa dýr og bakteríur, sem
lifa á 10 þúsund m dýpi. Hið
síðasta i þessum rannsóknum
er svo köfunin niður á um 11
þús. m. dýpi og athugun á
dýralífi þar.
Sjávardýpið setur lífinu því
ekki takmörk. Eitthvert líf er
svo til alls staðar í sjónum. Áð
urnefndur Ross hafði því rétt
fyrir sér, en Forbes rangt. Á
hinn bóginn er það staðreynd
að dýralif minnkar yfirleitt
því meir sem neðar dregur.
Á hinu mesta dýpi er þó meíra
líf en nokkurn mun yfirleitt
hafa órað fyrir.
Kostnaðarsamar rannsóknir.
Það liðu því hundrað ár frá
því, að menn tóku upp hinn
slitna sæstreng í Miðjarðar-
hafinu og fengu þar með sönn
un fyrir því, að líf er að finna
á 2000 m dýpi og þar til vissa
fékkst fyrir því, að dýpið set-
ur lífinu engin takmörk. Að
það skyldi taka svo langan
tíma að kynnast þeim 9 þús.
m., sem þarna eru á milli, sýn-
ir bezt hvílíkir erfiðleikar
eru samfara djúphafsrann-
sóknum.
í rauninni er það ekki skort
ur á tækjum, sem hefur staðið
þessum rannsóknum fyrir
þrifum, heldur miklu frekar
það, hvað kostnaðurinn er
mikill borið saman við árang-
urinn hverju sinni. Til þess að
ná sýnishornum af botni á 10
þús. m. dýpi þarf stálvír, sem
er 15 þús. m. langur. Slíkur
vír er svo þungur, að hann
myndi slitna vegna eigin
Kafskip Piccards, sem notuð hafa verið til þess að komast
niður á hin mestu dýpi.
þunga, ef efri hlutinn væri
ekki hafður æ sverari. Svo
langur vír, þannig lagaður,
þarf að vera á geysistóru og
kraftmiklu spili og þar með
á stóru skipi. Kostnaðurinn
verður því augljóslega mikill.
Enda hefur aðeins örlítill hluti
af hafsbotninum verið rann-
sakaður, enn sem komið er.
Á hinn bóginn ætti að vera
óhætt að draga ýmsar almenn-
ar ályktanir af þeim tiltölu-
lega fáu sýnishornum, sem
tekin hafa hafa verið á hafs-
botni. Komið hefur í ljós, að
þegar komið er niður í haf-
djúpin virðast ákveðnar dýra
tegundir halda sig á ákveðnu
dýpi í höfunum og er þannig
miklu minni breyting frá ein-
um stað til annars heldur en
er á dýralífinu á grunnsævi.
En eins og áður er sagt, þá
er söfnun sýnishorna afar
miklum erfiðleikum bundin
og menn munu aldrei kynn-
ast dýralífinu í sjónum vel
kynnast dýralífinu í sjónum
með þessum aðferðum. Þvi er
það mjög mikilvægt, að síð-
asta áratuginn hefur verið að
þróast ný tækni, sem mun auð
velda mjög hafrannsóknir.
Ný tækni auðveldar haf-
rannsóknir.
Nú eru til myndavélar, sem
hægt er að sökkva niður í
djúpin og með rafeindageisl-
um er hægt að fá nægilegt
ljós til að ljósmynda á hinum
myrkustu stöðum. Auðvitað
vinna menn að þessu blind-
andi, ef svo mætti segja, því
að enginn veit, hvað er á film-
unum fyrr en þær eru fram-
kallaðar. Þannig verður e. *.
v. ekki nema ein mynd góð
af hverju þúsundi. En á síð-
ustu árum hafa verið birtar
fjölmargar slíkar myndir, sem
sýna, að dýralíf er ótrúlega
auðugt í sjónum, á dýpi, sem
skiptir þúsundum met.ra.
Köfunarkúlur hanga niður í
skipum og eru að mörgu leyti
óhentugar til rannsókna og
taldar hættulegur farkostur.
Nú hafa verið smiðaðir köf-
unarbátar, sem eru miklu
hentugri en kúlurnar, enda
geta þeir fært sig úr stað með
eigin afli. Athugunarklefinn
í slíkum skipum er reyndar
stálkúla af svipaðri gerð og
köfunarkúlurnar voru, en
þau eru að öðru leyti smíð-
uð úr þunnum plöfum, þar
sem hægt er að halda sama
þrýstingi á sjálfvirkan hátt,
jafnt innan skips sem utan.
Þannig var skipið, sem komst
niður á hið mikla dýpi við
Marianeyjar. Er búizt við að
margra og mikilsverðra upp-
lýsinga verði aflað í framtíð-
inni af vísindamönnum í hin-
um nýju köfunarskipum.
Á hafrannsóknarráðstefn-
unni, sem haldin var í ágúst
1959, í New York, var jafnvsl
sýnd furðuleg kvikmynd, sem
frönsku fulltrúarnir höfðu tek
ið á 4 þús. m dýpi á Atlants-
hafi á leiðinni til ráðstefn-
unnar! Með aðstoð sjónvarps
tækja má finna miklu betri
árangur við myndatökur í
sjónum. Hefur þessi aðferð
þegar reynzt vel á grunnsævi,
en hefur enn ekki verið reynd
í hafdjúpunum.
Mestur er þó árangurinn,
þegar menn geta sjálfir farið
niður og virt fyrir sér dýra-
lífið með eigin augum. Þetr.a
gerði bandaríski náttúrufræð-
ingurinn William Beebe fyrst-
ur manna. En hann komst í
stálkúlu niður á 923 m dýpi
árið 1934. Og á sama hátt var
síðar farið niður á 1372 m
dýpi.
Fjárskaðaveðrið í nóv.
skyggir á gœði vetrarins
GRUNDARHÓLI, Hólsfjöllum, 1.
apríl: — Þegar klukkunni verður
flýtt teljum við, sem í myrkrinu
búum, að veturinn sé liðinn og
vorið komið. Þessi vetur hefur
verið einn sá mildasti, sem kom-
ið hefur um langt árabil, t.d.
mældist 11 stiga hiti á þorran-
um á Grímsstöðum og minnast
rnenn þess ekki fyrr. Pósturinn
hefur farið á bíl vikulega í vetur
utan tvö eða þrjú skiptl, og er
slíkí einsdæmi.
Jörð hefur verið góð í allan
vetur, fé verið óvenjulega hraust
svo að ekki hefur frétzt að kind
hafi veikzt, en óhreysti hefur
gætt í kúm við burð og hafa tvær
drepizt. Þrátt fyrir alla hugsan-
lega meðalagjöf og læknisráð. En
hér eru aðeins kýr fyrir heimil-
m, ein til tvær og mest þrjár á
hverju búi. En þrátt fyrir þenn-
an milda vetur, hefur fjárskaða-
veðrið í byrjun nóvember skyggt
svo á gæðin, að menn hafa ekki
inotið hans sem skyldi, — en þá
fórust hér á annað hundrað fjár
og nær annað eins var grafið ur
fönn, aLt að mánuði eftir hríð-
ina — Víkingur.
4fli Norðfjarðar-
báta
NORÐFIRÐI, 1. apríl. — Heildar
afli bátanna hér í marz er tæpar
400 lestir. Netabátarnir fengu
afla sem hér segir: Hrafnkell 103
lestir, auk 40 lesta í dag, Stefán
Ben 112 lestir, Goðaborg 117
lestir. Þráinn stundaði veiðar
hluta úr mánuðinum og hafði 33
lestir. Hann hefur verið leigður
til Ólafsvíkur.
Björn Pálsson flugmaður kom
hér á sjúkraflugvél sinni um kl.
15 í dag, til að sækja sjúkling, og
fór með hann um klukkustund
síðar. — Fréttaritari.