Morgunblaðið - 25.02.1962, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐ1Ð
Sunnudagur 25. febr. 1962
Sá sem brennir sig fari
strax undir kait vatn
Abstaða til slíks þyrfti oð vera á vinnustödum
ÓFEIGUR J. Ófeigsson, læknir
hefur sem kunnugt er unnið í
fjölmörg ár að tilraunum varð-
andi lækningu á bruna, einkum
með þeirri aðferð að kæla hina
brunnu bletti undir eins með
vatni. Á undanförnum árum hef-
nr hann öðru hverju dvalið í
Glasgow, þar sem hann hefur
haft aðstöðu til beinna rann-
SÓkna við háskólann og hafa
greinar um þessar tilraunir
hans, er birzt hafa í erlendum
Og innlendum læknatímaritum,
yakið almenna athygli. Nú í vik
unni höfðum við samband við
Ófeig, til að fá fregnir af þess-
um tilraunum og spyrja hvaða
árangur hefði orðið af þeim.
— Ég held að ég sé þaðlangt
kominn að mér sé óhætt að
mæla með þessari aðferð fram
yfir allar aðrar, sem fyrstu
hjálp við bruna, sagði hann.
Ef um djúpan bruna og mikinn
er að ræða, þá dugar kæling
ekki ein og eftirmeðferð er auð-
Vitað nauðsynleg. En ég held að
mér sé óhætt að segja að við
minni háttar bruna dugi þetta.
kæling er fólgin, svo maður viti
hvað ber að gera ef einhver
brennir sig.
— Hún er í því fólgin að baða
blettinn strax upp úr einhverj-
um köldum, skaðlausum vökva
og þá er vatn oftast tiltækast,
eða láta vatnið renna á blett-
inn. í grein í síðasta hefti af
Heilbrigt líf setti ég fram viss-
ar reglur að fara eftir, ef ein-
hver brennir sig. (Þær birtast
í ramma hér á síðunni).
— Hve lengi á að kæla bruna
blettinn?
— Það er um að gera að hafa
kælinguna nógu langa. Hætta
aldrei að kæa vefinn fyrr en all
ur sviði er horfinn fyrir fullt
og allt. Kuldinn dregur úr til-
finningu og það er mikilvægt
þegar þannig stendur á. Sá sem
brennir sig illa, verður frá sér
af ótta og sársauka og fer að
rifa í brunablettinn og þá er
hætta á að sýking komist í sár-
in. Eg hefi t. d. séð á sjúkra-
húsunum í Glasgow og víðar
þegar komið er með námumenn
er lent hafa í bruna, hve illa
farnir þeir eru oft af skemmd-
um, sem orðið hafa á bruna-
blettunum á leiðinni til læknis.
Kælingunni má ekki hætta of
fljótt, því það tekur langan tíma
fyrir frumurnar, sem eru meira
og minna skemmdar, að ná sér
eftir svona áfall. Það verður
Ófeigur J. Ófeigsson
að hjálpa þeim til þess. Því
færri frumur sem skemmast og
deyja, þeim mun minna tjón af
völdum brunans.
Aðstaða til „fyrstu
brunahjálpar“.
1 sambandi við þetta kemur
Ófeigur með þá tillögu að á
vinnustöðum, þar sem unnið er
með eldfim efni, verði komið
upp aðstöðu til „fyrstu bruna-
hjálpar“ í samræmi við þetta.
Ef menn t. d. gætu rokið beint
á einhvern ákveðinn stað ef þeir
brenna sig og með einu hand-
taki steypt yfir sig köldu vatni,
þá gætu þeir kannski þar með
bjargað sér frá meiri háttar
brunasárum.
Slíkur útbúnaður þyrfti einn-
ig að vera í eldfimum samkomu
húsum og á öðrum stöðum, þar
sem margt fólk kemur sam-
an. Læknafélagið og Verkfræð-
ingafélagið ættu að geta fundið
hentugt form á þetta.
Ófeigur tekur fram, að hér
höfum við aðeins rætt um
„fyrstu hjálp.“ Sá sem brenn-
ist illa þurfi auðvitað að fá
læknishjálp á eftir. Og einnig,
að sá brenndi sé ekki alltaf í
upphafi fær um að meta hve
mikil brunasár verða. Það getur
orðið meira úr tiltölulega grunn
um brunasárum, einkum ef þau
eru útbreidd, en í fyrstu virð-
ist. T. d. er maður í mjög mik-
illi lífshættu ef meira en 50%
af líkama hans brennist, jafn-
jafnvel þó bruninn sé ekki
djúpur.
Að lokum spyrjum við Ófeig
hvort ekki verði framhald á
þessum rannsóknum hans á
bruna. Hann kveður verkefnið
óendanlegt. Nú í vor fer hann
enn utan til að vinna að rann-
sóknum hjá Department of
Pathology, Royal Infirma-ry I
Glasgow. Æskilegt hefur verið
talið að víkka þessar bruna-
rannsóknir, þar eð þær snerta
svo margar aðrar greinar lækn-
isfræðinnar, og munu sérfræð-
ingar í hinum ýmsu greinum
því hafa nokkurt samstarf um
þær.
E. Pá
Byggrt á gömlu húsráði
— Ég hefi heyrt að þetta sé
gamalt íslenzkt húsráð, en minn
ist þess jafnframt að mér var
alltaf harðbannað að setja
brenndan fingur undir kalda
vatnsbunu.
— Já, þetta er gamalt ráð.
Eins og þér vitið, þá kemur
þetta fyrir strax í fornsögunum,
Kári Sölmundarson hljóp t. d.
i tjöm úr Njálsbrennu. Fjöl-
mörg dæmi má finna um þetta
í íslenzkum annálum. Og móðir
mín, sem ólst upp í Húnavatns-
sýslu, sagði fyrir 70—80 árum,
að þar hafi verið algengt að
fara svona að. Ég brenndi mig
eins og aðrir í æ'sku og var þá
kennt að kæla brennda blettinn
með vatni. Þetta húsráð hefur
einnig verið notað eitthvað áður
fyrr af almenningi í Þýzkalandi,
Bandaríkjunum og Bretlandi. En
seinna var farið að skrifa í
læknablöð um að þessi aðferð
væri óæskileg og meira að segja
hættuleg. Þar við bættist sú til-
hneiging eða það tízkufyrir-
brígði að nota alltaf gerviefni,
eitthvað fínt í staðinn fyrir það
sem ódýrt er og auðvelt að fá.
En nú á síðustu árum eru lækn-
ar famir að hallast að kæling-
araðferðinni.
— Og ástæðan skilst mér að
sé þær rannsóknir, sem þér haf-
ið gert?
— Ja-jú, ég þykist frá rann-
sóknarlegu sjónarmiði hafa unn
ið verk, sem sannar að þetta
sé byggt á rökum. Annars væri
ég ekki að þessu.
— Þér hafið unnið að þessu
í áratugi?
— Ég byrjaði 1928. En það
var ekki fyrr en 1954 sem ég
byrjaði beinar rannsóknir í
Glasgow. Þetta er nú orðið
miklu víðtækara en í upphafi.
Smám saman vex skilningur á
verkinu, eftir því sem því mið-
ar áfram. Nú er svo komið að
ég hefi fengið betri aðstæður
til rannsókna og samstarfsmenn
í Glasgow. Því reyni ég að nota
allar st ; ;dir hér heima til að
vinna undirbúningsstörf og búa
í hf jinn, og komast svo utan
til hinna beinu rannsókna á
miiii.
Minnkar sýkingarhættuna
— Kannski þér vilduð segja
mér í stuttu máli í hverju þessi

Hvað á að gera ef einhver brennist
HÉR FARA á eftir reglur þær
í sambandi við vatnskælingu
á bruna, sem Ófeigur J.
Ófeigsson læknir setur fram
fyrir almenning að fara eftir
þegar einhver brennir sig.
Ef hár eða föt loga, slökkv-
ið eldinn tafarlaust með
hverju, sem hendi er næst —
flíkum, rúmfötum, vatni eða
hvaða öðrum skaðlausum,
óeldfimum vökva (sjó, mjólk,
o. s. frv.), eða snjó.
Minniháttar bruni
1. Setjið brunann undir
kaldan vatnskrana, í mjólk,
mysu, sjó, snjó, gosdrykki o.
s. frv. Athugið, að þó maður
grípi tii hvaða skaðlausrar
kælingar, sem hendi er næst
fyrst i stað. á að halda áfram
að kæla brunann í hreinu,
hálfköldu vatni. Varast skal
að nota hrá egg, allar olíur,
fitu og smyrsl, þ. á. m. bruna-
smyrsl. Ef kælt er með renn-
andi vatni (kranavatni, bruna
slöngum o. þ. h.), verður að
forðast of mikinn þrýsting,
sem getur skemmt húðina.
Hafið vatnið það kalt, að svið
anum sé haldið í skefjum og
hættið aldrei kælingunni fyrr
en allur sviði er að fullu horf-
inn.
2. Ef blöðrur myndast, forð-
ist að opna þær svo lengi sem
unnt er.
3. Notið ekki umbúðir um
brunann, nema óhjákvæmi-
legt sé. Þær draga úr kælingu
húðarinnar og auka á vanlíð-
an sjúklingsins. Auk þess gróa
sár án umbúða betur, en með
umbúðum.
Bruni af völdum eiturlyfja
1. Skolið brennda svæðið
með hálfvolgu vatni. Gætið
varúðar að meiða ekki sjúkl-
inginn.
2. Náið í lækni eða sendið
sjúklinginn til læknis, slysa-
stofu eða spitala og skýrið
um leið frá hvað hefur skeð
og hvað hefur verið gert.
Meiriháttar bruni
Ef eldur er í hári eða föt-
um, slökkvið eldinn viðstöðu-
laust (sjá að framan).
2. Látið sjúklinginn leggj-
ast út af, helzt á hlýjum stað,
til að draga úr ofkælingu og
kuldalosti .
3. Heilið (hálf-)köldu vatni
.eða öðrum skaðlausum legi á
brennda svæðið og rennbleyt-
ið brennandi föt. sem hylja
brunann, með dýfingu í bað-
ker, bala, fötu, þvottaskál,
með hellingu úr krukku, fötu,
flöskum o. s. frv., með renn-
andi vatni frá vatnskrana,
sturtu, vatnsslöngu, bruna-
slöngu o. s. frv., með endur-
teknum dýfingum eða votum,
köldum bökstrum (fyrir and-
lit, háls, búk).
4. Þegar fötin eru orðin
nægilega köld til að hægt se
að handleika þau, á að klippa
þau strax af sjúklingnum nr.eð
gætni, svo að húðin skemmist
ekki og lyfta hverju stykki
frá líkamanum. Forðist að
draga föt af brenndum líkama
(sokka ,vettlinga buxur o. s.
frv.). Hirðið ekki um fötin,
hirðið um húð þess slasaða.
Sprengið ekki blöðrur. Ef föt
eru föst í brunasári, rífið þau
ekki af, heldur klippið í burt
öll föt umhverfis svæðið og
skiljið pjötluna eftir.
5. Þegar búið er að kæla
húðina og klippa í burtu heit
föt, skyldu menn gefa ser
tima til að hugsa hvernig haga
skuli meðferðinni.
a) Brennda svæðið verður
að kæla stöðugt, langhelzt
með hreinu vatni.
b) Sá brenndi verður að
vera hlýr og líða eins Þolan-
lega og unnt er. Ef höfuð, hals
eða bolurinn eru órennd,
skulu brenndu svæðin sifellt
kæld með mjúkum, hreinum,
ólituðum stykkjum, lauslega
undnum úr köldu vatni.
Skipta þarf stöðugt um stykki.
Hreinar, þurrar flíkur eiga að
hylja hina óbrenndu hluta lík
amans ,til að halda sjúklingn-
um þægilega hlýjum, en forð-
ast skal að hann svitni.
Ef sjúklingurinn er með
rænu og biður um að gefa sér
að drekka, þá má hann fá
það, en ekki mikið í senn, né
mjög kalt og aldrei áfengi eða
önnur örvandi lyf! Látið sjúkl
inginn ákveða hve kalt kæli-
vatnið á að vera, nema þegar
hrollur er í honum, eða ef
bruninn er mjög útbreiddur,
þá að nota volgt vatn, allt upp
í 30°. Ef hrollur er í sjúklingn
um, gefið honum heitan drvkk
(ekki kaffi), eða þunna súpu,
bætið fötum á heilbrigða hluta
líkamans (ekki hitabrúsa) og
nuddið þá, t. d. iljarnar o. s.
frv., ef þær eru kaldar. Ef
bruninn er mjög útbreiddur,
jafnvel þó hann sé mjög grunn
ur, á kælivatnið að vera volgt,
25—30°. Því hlýrra sem kæli
vatnið er, því minna dregur
það úr sársauka. Halda verð-
ur áfram kælingunni þar til
allur sviði og sársauki er
horfinn, e. t. v. allt upp í 5
klst. eða lengur.
6. Snertið ekki brenndu
svæðin með fingrunum.
7. Ef nauðsynlegt er að
setja umbúðir á brunann', verð
ur að þvo sér vandlega með
sápu og vatni, helzt undir
rennandi krana.
8. Hringið til læknis og biðj
ið hann að koma. Sjúkli'ng
ætti ekki að flytja á spítala
fyrr en læknir hefur séð hann,
og undir öllum kringumstæð-
um ætti að kæla brunann áð-
ur en tekinn er tími til að
hringja í lækni, slysavarð-
stofu eða spítala.
9. Notið ekki nein smyrsl.
10. Ef ómögulegt er að ná
til læknis, spítala eða hjúkr-
unarkonu, verður að reyna að
láta sjúklingnum líða eins vel
og unnt er, telja í hann kjark
og fylgjast vel með líðan bans
fyrstu 3—4 sóiarhringana, a.
m. k.
11. Þegar kælingin er afstað-
in og sjúklingurinn tiltölulega
laus við sársauka, er bezt að
hafa brenndu svæðin ber án
nokkurra umbúða. Ef það er
ógerlegt, verður að hylja sár-
in með sótthreinsuðum um-
búðum, eða hreinu, mjúku,
nýþvegnu lérefti. Munið að
láta bómull aldrei næst sári,
hún festist í sárinu .
12. Við allan meiriháttar og
útbreiddan bruna, jafnvel þó
bruninn virðist yfirborðsleg-
ur, má búast við hinu hættu-
lega brunalosti.
Helztu einkenni hitalosts
Sjúklingurinn er hræddur,
órólegur, og fölur. Húðin er
köld og þvöl, andardráttur
hraður, grunnur og óregluleg-
ur:
Meðferð:
a) Látið sjúklinglnn llggja
útaf með höfuðið lægra en
fætur.
þ) Losið um föt hans.
c) Hyljið hann léttum fatn-
aði til að balda honum heit-
um, en ekki svo að hann
svitni.
d) Leysið upp eina teskeið
af matarsalti og hálfa teskeið
af bökunarsóda í einum lítra
vatns, og gefið honum smá-
sopa með eins stuttu millibill
og unnt er, án þess að honum
verði óglatt. Hættið að gefa
upplausnina ef sjúklingurinn
kastar upp.
e) Umfrpm allt reynið að
láta sjúklingnum líða eins vel
og hægt er. dragið úr ótta
hans og haldið honum róleg-
um.
f) Gefið honum róandi og
verkjaeyðandi lyf eftir því
sem hann þarf með.
Að endingv, skal það tekið
fram, að því betur og sam-
vizkusamlegar sem þessum
ráðum er hlýtt 1 einu og öllu,
því meiri líkur eru fyrir bata.