Morgunblaðið - 22.12.1966, Blaðsíða 1

Blað II
Fimmtud. 22. desember
■ ■
KROSSGOTUM
Eftir Freystein Þorbergsson
Fidel Castro á krossgötum.
’ Haivanna 8. des 1©66.
VETUiRININ hér á Kú/bu er nú
iagstur að. Norðanátt og hiti yfir
daginn, einungis minni en á
eumrin. >eir sem búa í loftikæld-
lum vistarverum, fara sem minnst
út í hitann yfir hádaginn. í gær
íór ég í sjóinn og notaði frosk-
mannatæki. Dýralíf er fjölsikrúð
ti'gt í sjónum hér umhverfis
Kúbu, skrautlegir fiskar í ólSk-
um stærðum, litum og gerðum,
krabbar og önnur sjáivardýr.
Auk þesB sá ég nokikra Riússa
é sjávarbotni, vopnaða hnífum
©g myndavélum. Má segja að
maður hitti þá víða hér, ég hefi
að minnsta kosti hitt þá í lofti,
á láði og í legi. Margir ávarpa
mi'g á götu á rússnesiku með hinu
aikunna orði félagi, en það eru
cft Kúbanar, sem halda að ég
eé Rússi Rússar sjálfir gera það
ejaldnar, þeir yrða eiklki oft á
ókunmuga að fyrra bragði hér.
Stundum verð ég gripinn þeirri
furðulegu tilfinningu, að þetta
eéu landar mínir, eins og um
daginn í Santiago de Cúba, þeg-
er ég beið með fjórum rússnesk
um starfsrbæðrum mínum og
ferðafélögum, fréttariturum frá
Tass, Novostí, sjónrvarpi og út-
varpi í Sovétríkjunum, sitjandi
eaman á betok úti fyrir flugstöð-
inni á staðnum. Ein skopsagan
geklk eftir aðra, en einnig trölla-
eögur um auðæfi Siberíu, frostin
þar og hreysti íbúanna. Umlhverf
is otokur sátu og gengu hinir
ínnfæddu, hvítt fólk og brúnt.
Á næsta bekto börðu tveir negr-
er bumbur, sem væri þeir í
myrkviðum Atfríku og rauluðu
við. Framundan blöstu við pálm-
er og annar frumskógagróður.
Myrkrið lagðist að. Skyndilega
kemur þá maður aðvífandi, út-
jadkaður að sjá og pokalega
klæddur: „Félagar, getið þið
ekki leiðbeint mér, ég er öld-
tingis mállaus hér? Ég þarf að
komast á hótelið, þar sem landar
etotoar halda sig, en veit ekki
hvernig ég á að fara að því.“
,dfvað þarftu svo sem að tala,
segir Rúslan, fréttaritari Tass,
„bara hringja".
„En ég er að koma beint frá
Moskvu. Þegar ég kom til Hav-
ana var mér jafnskjótt púttað
inn í þessa flugvél hingað“, seg-
ir maðurinn aumingjalega.
Þá rennur fyrst upp fyrir mér,
að maðurinn er ekki landi minn,
heldur einunigis hinna. Þegar
Rússarnir hafa hrakið hann frá
sér bónleiðan, óánægðir yfir
trufluninni í miðri sögunni, fá
þeir eftirþantoa.
„Þetta gengur ektoi“, segir
Sergei, fréttaritari útvarps og
sjónvarps, og sveiflar feitum
handleggjunum, sem ekki kom-
ast fyrir í eðlilegri stöðu vegna
ístrunnar. „Maðurinn er landi
okkar og í vanda. Maður getur
svo sem skilið þetta. Sendur
hingað eins og sauðkind, veit
etókert í sinn haus. Farðu á eftir
honurn, Rúslan, og leiðbeindu
manninum".
„Já, það er svo sem sjálf-
sagt“, segir Rúslan, og brosir
eins og venjulega, þegar hann
ræðir við einlhvern, stendur upp
og fer inn í flugstöðina á eftir
hinum flugþreytta manni.
Ég hugsa, skyldi þetta vera
nýr tæknifræðingur í orkuverið,
sem við skoðuðum í fyrradag?
Hann líktist þeim sem við röbb-
uðum við þar. En raunar hafa
Rússar svo marga tæknifræð-
inga hér enniþá, að það er etóki
gott að segja, hvaða starfsgrein
hann iðkar. Og Grésín heldur
áfram að segja oktour frá tovi'k-
myndinni, sem hann stjórnaði
upptöku á, og sem var svo
óvenjuleg að mörgu leyti . . . .
Þessari grein fylgir mynd af
skeggjuðum manni með batopoka
og byssu um öxl. Hann stendur
uppi á fjallöxl, honfir yfir dal-
inn, langt úti í fjarskann, sem
leitist hann við að sjá inn í fram
tíðina. Ef til vill er hann á kross
götum. Á hann að leggja niður
í dalinn? Er það tímabært? Á
hann að snúa við? Eða þræða
fjallöxlina til annarrar hvorrar
handar? Hver er þessi maður?
Að hverju stefnir hann? Maour-
inn er Fidel Kastro. Hiver er
Fidel Kastro? Ræningj aforingi
úr Þúsund og einni nótt, sem
gengur skeggjaður og vopnaður
skammbyssu um götur stórborg-
ar á tuttuguistu öld í hópi harð-
skeytts lífvarðar. Forsætiisráð-
herra í sjö milljón manna ríiki
með einræðisvaldi? Ú'tilegumað-
ur? lögfræðingur? Bóndi? Bylt-
ingarmaður? Mesti ræðumaður á
vesturhveli jarðar? Draumóra-
maður? Hugsjónamaður? Fyrr-
verandi tugthúslimur? Dýrling-
ur? Herforingi? Átrúnaðargoð
milljóna? Ógnvaldur milljóna?
Allt þetta er Fidel Castro.
Hverjum líkist hann? Jesú Kristi
eins og ég bugsaði mér hann
sem barn, aðeins hermenns'ku-
legri klæðnaður og byssa. Svip-
urinn sá sami, góðlegur, fínleg-
ur, feimnislegur, hæveskur. —
Brosið er fallegt og milt. Taland
inn rólegur og seiðándi, nema
í ræðum, tælandi, lotokandi, sann
færandi.
Þetta er mest umræddi maður
í vesturheimi og hefur verið svo
lengi. Ef til vill að einum manni
undanteknum.
Fidel Castro er flest annað en
stjórnvitringur. En hann vill
þjóð sinni vel — meirihlutanum.
Minni hlutinn má fara sína leið.
Burt frá föðurlandinu. Nema her
inn, blórni þjóðarinnar, karl-
kyns. Og brátt verður ef til vill
aknenn hersikylda kvenna líka.
Segja sumar stúlkurnar, sem
bíða brottfiarar úr landi. Vopna-
burður tovenna er þegar algeng
ur. Kúbúbúar elska eða hata
Fidel Castro. Hann er þeirra
hálfa líf, vegurinn, eða tilefni
landflótta; fötin sem þeir ganga
í, og hin sem etoki fást. Brauðið,
sem menn borða, og kjötið, sem
etoki er til. Inntakið í söng þeirra
og fúkyrðum. Dansi og striti.
Tárum og hlátri. Frelsi og
hlekkj'um.
Kúba er í dag Fidel Castro.
Eitt sinn hafði Kastro lotoað
landinu. Bannað allan brott-
futning. Síðar opnaði hann fyrir
strauminn að nýju. Hundruð
báta toomu að ströndinni og hirtu
fólkið, sem beið í röðum. Þá
gekto skeggjaður maður meðfram
einni röðinni eins og til að líta
eftir að allt færi vel fram. Það
var Fidel Kastro. Ókunnur skip-
verji kallaði: Ætlarðu með ungi
maður? Það er enn rúm fyrir
einn. Fidel leit á skipsmann og
brosti. Þá hrópaði fólkið í bátn-
um. Fari hann, förum við í land
aftur. Þetta er ef til viH stoop-
saga, en sönn sem sMk.
Svona er Fidel Castro og Kúba
í dag. Martomið hans er fagurt
og gott mannlíf á Kúbu. og í
allri Suður-Ameríku. Kastroismi.
En fyrst af öllu, fyrsta skrefið,
betra og afkastameira líf bónd-
ans á Kúbu, gengur erfiðlega.
Nytin hrapar í kúnum. Slagorð-
in ein duga skammt til að
höggva sykurreyrinn. Hálshöggv-
in kyn'bótanaut, sem hermenn-
irnir átu eftir byltinguna sæða
ekki kýrnar. Og þótt toontórfólki
sé smalað úr borgunum til upp-
skerustanfa og bændaskólar
stofnaðir, og Kastro sjáifur gangi
að uppskerunni eins og berserk
ur, tetour tímia að plægja upp
landið, herfa upp hug manna til
nýrra viðhorfa. Óeigingirni.
Bræðralags. Tíminn mun svara
bezt um árangur. Aðrir atvinnu-
vegir ganga etóki betur — í heild
ina. Við sjáum hvað setur. Svona
er Kúba í dag — og Fidel
Kastro.
Vissulega er Castro á kross-
götum, og hann hefur verið það
áður. Þegar hann tók upp vopn-
aða baráttu gegn Batista, eftir
að önnur ráð reyndust haldlaus,
þá voru það spor áfram — á
brattann.
Þegar hann hafði gert vopnaða
árás á herbúðirnar í Mtoncada 1
Oriente, gegn sexföldu ofurefli,
og liðsmenn hans voru felldir,
gáf'ust upp eða flýðu, þá hörfaði
hann undan — til fjalla. Þegar
hann hafði verið tekinn hönd-
um, sofandi og átti tvo kosti, að
ljúga til nafns síns eða vera
skotinn, þá hörfaði hann á grið
ósannleikans og fangelsisins. Þeg
ar hann átti þess kost að verja
sig og félaga sína sem lögfræð-
ingur fyrir dómimum, vegna upp
reisnar, þá sótti hann fram mieð
dirfskufullri byltingarræðu, árás
á óstjórn Batista, en baðst ekki
griða og endaði ræðuna svona:
„Dæmið mig. Sagan mun sýkma
mig“. Þegar hann var látinn
laus úr fangelsinu með félögum
sínum, þá tók hann hliðarsikref,
fór til Mexíkó og undirbjó árás
þaðan. Þegar hann hélt með her
sinn 81 mann, á bátnum Gramna
til Kúbu og getók á land 2. des.
1906, þá hélt hann beint af
augum — tilkynnti toomu sína
fyrirfram. Þegar liðið var murk-
að niður, eða tekið höndum, þá
barðist hann og hörfaði til
fjalla. Þegar hann stóð á toppi
Sierra Mæstra-fjalla við tólfta
mann gegn fimmtíu þúsund
manna liði Batista, þá mælti
hann: „Dagar einræðisherrans
eru taldir". Og gekk um fjall-
axlirnar og gerði skyndiáhlaup,
unz nægu liði var safnað. Þegar
fimmtán þúsunda árásarlið Bat-
ista hafði verið sigrað og hrakið
frá fjöllunum með skæ-nuhern-
aði, þá stóð Kastro á fjallöxl-
inni, horfði langt út yfir dal-
inn, veifaði síðan til manna
sinna. Og hann sótti fram og
sigraði, með aðstoð bændalið-
sveita sinna, og mikils hluta
þjóðarinnar, og tók við stjórn
landsins.
DÞegar tii árekstra kom stjórn-
málalega og efnabagslega, við
bandaríska aðila, þá hvorki hörf-
aði hann undan, né færði sig td.
á fjallöxl stjórnmálalegra samn-
inga, heldur sótti fram beint af
augum. Sleit öll bönd vináttu
við þetta riki, sem hafði gert
Kúibu svo mikið gagn, en einnig
ógagn. Og í dag. Hver er myndin
nú?
Kúba nýtur vináttu, efnahags-
legra vdðskipta, stjórnmálalegs
stuðningis, tæknilegrar hjálpar
og efnaihagslegrar aðstoðar fjar-
lægra sósíalistiskra ríkja, en er
útilotouð frá viðskiptum við flest
önnur lönd og algerlega við
þarfasta viðskiptalandið, Banda-
rí'ki Norður-Ameríku. Meðan
Kúba heldur áfram takmarka-
lausri áróðurspólitík og stuðn-
ingi við byltingaröfl í flestum
ríkjum Suður-Ameríku, eru litl
ar líkur á, að hálfhringur ein-
angrunarinnar verði rofinn.
Framundan virðast blasa við fen
gjaidþrots, vöruskorts, matar-
stoortis, óleystra vandamála iðn-
aðar, landbúnaðar og húsnæðis-
mála. Að baki eru sigrar í heil-
brigðismálum, skólamálum og
þeim þætti atvinnumála, er lýtur
að útrýmingu atvinnuleysis.
Lausnin á þessum síðasta þætti
er þó að miklu leyti fengin með
fjölgun í hernum, sem að sjálf-
sögðu er hvorki framtíðarlausn
né arðbær lausn.
Kastro hefur fram til þessa
haldið áfram beint af augum í
átt til fenjanna, sem fljótt á litið
virðast óyfirstíganleg, jafnvel
verri en fenin nálægt Gabo Cruz,
sem hann varð að þræða undir
sprengjuregni óvinanna, eftir að
Gramna hafði landað og strand
að á röngum stað. Þá misstl
Kastro sjötíu menn af áttatíu og
tveggja manna liði. Nú er það
milljón manna, sem vill yfirgefa
hann, og eflaust fleiri, þótt irveiri
hluti þjóðarinnar fylgi honum
í blindni. Hann vesrður að hugsa
Framhald á bls. 18.
Camillo Cienfuegos og Fidel Castro.